46.000 φυτά δημιουργούν έναν νέο σύμπαν στο Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών
Ο Οργανισμός Πολιτισμού και Ανάπτυξης ΝΕΟΝ παρουσιάζει τον σπουδαίο σύγχρονο καλλιτέχνη Adrián Villar Rojas, για πρώτη φορά σε αρχαιολογικό χώρο, σε μια μεγάλης κλίμακας εγκατάσταση, η οποία απλώνεται σε ολόκληρη την έκταση του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών.
Το The Theater of Disappearance είναι μια μεγάλη in situ εικαστική εγκατάσταση που καλύπτει μια έκταση 4.500 τετραγωνικών μέτρων, στον Λόφο των Νυμφών και το χώρο του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών, δημιουργώντας ένα καινούργιο περιβάλλον, ένα απρόβλεπτο σύμπαν, με πολλαπλές αναφορές στην ανθρώπινη ύπαρξη.
Η έκθεση είναι μια νέα ανάθεση του ΝΕΟΝ στον αργεντινό καλλιτέχνη και πραγματοποιείται με τη συνεργασία του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών. Η επιλογή του συγκεκριμένου χώρου αποτελεί μέρος της στρατηγικής του ΝΕΟΝ να ενεργοποιεί ιστορικούς χώρους της πόλης συνδέοντάς τους δημιουργικά με τον σύγχρονο πολιτισμό, με πολιτιστικά γεγονότα ανοιχτά στο ευρύ κοινό.
Όταν το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών άνοιξε το 1846, ήταν το πλέον προωθημένο και φιλόδοξο κοσμολογικό εργαστήριο. Σήμερα, 160 χρόνια μετά, ο Adrián Villar Rojas επεμβαίνει ριζοσπαστικά και αλλάζει το χώρο αυτό, αποπροσανατολίζοντας την εσωτερική γεωγραφία του, καθώς ολόκληρη η περιοχή υπόκειται σε μετασχηματισμό – αρχιτεκτονικό, φυτοκομικό και συναισθηματικό. Αυτή η ανάθεση τον βρίσκει να διαπραγματεύεται για πρώτη φορά με έναν αρχαιολογικό χώρο και είναι η πρώτη ατομική έκθεση του στην Ελλάδα. Επιμελήτρια της έκθεσης είναι η Ελίνα Κουντούρη, Διευθύντρια του ΝΕΟΝ.
Σύμφωνα με τον ιδρυτή του ΝΕΟΝ Δημήτρη Δασκαλόπουλο, «Η σταδιακή και δυναμική μεταμόρφωση του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών από τον Villar Rojas αποτελεί τεκμήριο του οράματος και της αφοσίωσης του καλλιτέχνη στην ανατροπή του status quo. Είναι επίσης ένα ακόμα τεκμήριο της πρωτοτυπίας και της τόλμης με την οποία ο ΝΕΟΝ εκπληρώνει την αποστολή του, που είναι να φέρει το ευρύ κοινό σε επαφή με τον σύγχρονο πολιτισμό, αναδεικνύοντας τη δυνατότητα της καλλιτεχνικής δημιουργίας να αφυπνίσει, να συγκινήσει, να παρακινήσει».
Όπως σημειώνει ο Διευθυντής και Πρόεδρος ΔΣ του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών καθ. Μανώλης Πλειώνης, «Το Εθνικό Αστεροσκοπείο επιτελεί, τα τελευταία χρόνια, κι έναν άλλο ρόλο πέραν της επιστημονικής του δραστηριότητας, αυτόν του πολιτιστικού πόλου που προβάλλει την διεπαφή μεταξύ επιστήμης και τέχνης. Η συνεργασία με τον Οργανισμό ΝΕΟΝ για τη φιλοξενία της εικαστικής εγκατάστασης The Theater of Disappearance αποτέλεσε για εμάς μια πρόκληση και το άνοιγμα σε ένα διαφορετικό είδος τέχνης. Επί μήνες συμμετείχαμε ενεργά στην υλοποίησή του, ως μια ζωντανή, καθημερινή διαδικασία και το στηρίξαμε με όλους τους δυνατούς τρόπους.
Θέλω να ευχαριστήσω θερμά τόσο τον ΝΕΟΝ για την ευκαιρία που μας έδωσε να βιώσουμε την σταδιακή μεταμόρφωση των εγκαταστάσεών μας σε έργο τέχνης, όσο και τον Adrián Villar Rojas που με το The Theater of Disappearance αποκάλυψε νέες δυνατότητες του ιστορικού χώρου του Λόφου Νυμφών. Είναι μια διαφορετική καλλιτεχνική δημιουργία που είμαι σίγουρος ότι θα συγκινήσει τους επισκέπτες μας».
Η Διευθύντρια του ΝΕΟΝ και επιμελήτρια της έκθεσης Ελίνα Κουντούρη αναφέρει χαρακτηριστικά, «Ο Villar Rojas είναι ένας γενναίος μαχητής, που προσπαθεί να αντισταθεί στο θέατρο της εξαφάνισης, στην υποκρισία που μας κυκλώνει. Σε αυτή την εγκατάσταση, γινόμαστε ιδιωτικοί μάρτυρες σε μια ιστορία παραλόγου, κατάκτησης, απληστίας, εξαναγκασμού, προπαγάνδας και πατριωτισμού. Θα παραμείνουμε μακάριοι και συνένοχοι – σε αυτό το θέατρο της εξαφάνισης;».
Ο Adrián Villar Rojas σημειώνει, «Το έδαφος αποτελεί ένα από τα πιο ισχυρά χαρακτηριστικά της εθνικής μας ταυτότητας. Κατάγομαι από την Αργεντινή, όπου στην ουσία το έδαφος αποτελεί μέσο παραγωγής. Αυτό που βρίσκεται κάτω από τα πόδια μας στην Αργεντινή δεν μας αντιπροσωπεύει με τον ίδιο τρόπο που αντιπροσωπεύει τους ανθρώπους που ζουν στην Ελλάδα. Εμείς οι Αργεντινοί ταυτίζουμε το έδαφος με τη γονιμότητα, ένα “ευλογημένο” έδαφος που το μόνο του όριο είναι ο ουρανός. Βεβαίως, αυτό είναι μία γεωπολιτική κατασκευή που έχει γίνει από τον Δυτικό Κόσμο και τις παγκόσμιες οικονομικές δυνάμεις γενικότερα. Ωστόσο, όταν έφτασα στην Ελλάδα, κατάλαβα αμέσως ότι για τους Έλληνες, αυτό που υπάρχει κάτω από τα πόδια τους είναι μεν το ίδιο ουσιώδες για την εθνική τους ταυτότητα όσο για τους Αργεντινούς, αλλά με έναν εντελώς διαφορετικό τρόπο. Αυτό που υπήρχε κάτω από τα πόδια τους ήταν η κουλτούρα: χιλιάδες χρόνια ανθρώπινων πολιτισμών».
Στο The Theater of Disappearance, ο Villar Rojas καταπιάνεται με τις ιδέες της εξαφάνισης, της εξάλειψης, του αποικισμού στα όρια του πλανήτη και πέρα απ’ αυτά, του ευμετάβλητου του χρόνου, με τις πολιτικές του εμπορεύματος, και δημιουργεί μια νέα οπτική γλώσσα που επιφέρει την ανατροπή και τη σύγχυση. Απρόβλεπτα σκηνικά προς εξερεύνηση περιμένουν τον επισκέπτη, τόποι όπου αισθανόμαστε άβολα ή μένουμε κατάπληκτοι από τις εναλλακτικές ιστορικές αφηγήσεις που μας προτείνουν.
Σε μια έκταση 4.500 τ.μ. δημιουργείται ένα νέο σύμπαν. Στο νέο αυτό περιβάλλον οργιάζει η «φύση», ο Villar Rojas δημιουργεί μια ζώνη εύφορη που αποτελείται από 46.000 φυτά από 26 διαφορετικά είδη: μια μίξη από αγρωστώδη και βρώσιμα φυτά, αγριόχορτα, αλλά και φρούτα και λαχανικά, καλαμπόκια, φυτά που ορίζουν την πορεία της ανθρώπινης ζωής στον πλανήτη. Η εύφορη ζώνη, ξαφνικά, δίνει τη σκυτάλη σε μια γυμνή, άγονη, εμπόλεμη ζώνη. Εκεί, στην πιο απόκρημνη και άγνωστη πλευρά του Λόφου των Νυμφών, ο Villar Rojas ανατρέπει τη χωροχρονική συνέχεια. Δημιουργεί γλυπτικές εγκαταστάσεις μέσα σε έντεκα βιτρίνες διαφόρων μεγεθών που αφηγούνται την παγκόσμια ιστορία του επεκτατισμού των αυτοκρατοριών και του εποικισμού στον πλανήτη μας και πέρα απ’ αυτόν. Πολιτιστικά, ιστορικά και πολεμικά τεχνουργήματα, κατάλοιπα πολιτισμών του παρελθόντος έχουν συλλεχθεί, επεξεργαστεί και έχουν τοποθετηθεί με απροσδόκητο τρόπο δίπλα σε ενθύμια από μεταγενέστερες εποχές φωλιάζουν ανάμεσα σε οργανικές ύλες – σκόνη από τη σελήνη, σταλακτίτες, σταλαγμίτες και στρωματόλιθους – τα αρχαιότερα γνωστά βακτήρια του κόσμου.
Η δημιουργία της εγκατάστασης The Theater of Disappearance προϋπέθετε τη ριζική μεταμόρφωση του περιβάλλοντος χώρου. Πρόκειται για μια ενδελεχή διαδικασία που υλοποιείται εδώ και 8 μήνες, αφήνοντας παράλληλα ένα ουσιαστικό έργο υποδομής. Αρχικά με τον επιμελή καθαρισμό του χώρου από φύλλα, πεσμένα κλαδιά και απορρίμματα, και μετά με την εγκατάσταση συμπληρωματικού συστήματος άρδευσης (για τις ανάγκες της έκθεσης και ακολούθως θα αποδοθεί σε πλήρη λειτουργία στο Εθνικό Αστεροσκοπείο) και συστήματος πυρασφάλειας, παθητικό και ενεργητικό.
Στη συνέχεια, ο Λόφος των Νυμφών γνώρισε μια φάση έντονης κατασκευαστικής δραστηριότητας, όπου διαμορφώθηκαν ειδικές υπερυψωμένες ξύλινες κατασκευές πάνω από την επιφάνεια του εδάφους, γεμάτες με χιλιάδες κυβικά χώματος και με ενσωματωμένο αυτόνομο αρδευτικό σύστημα, για να υποδεχθούν τα νέα φυτά. Γιατί, ο Villar Rojas, αντί να σκάψει βαθιά στο έδαφος, προσθέτει ένα κατασκευασμένο, τεχνητό στρώμα, το οποίο καλύπτει με πυκνή βλάστηση.
Ο Villar Rojas ρωτάει, «τι σημαίνει να έχουμε το έδαφος κάτω από τα πόδια μας;», «Πόσο βαθιά μπορούμε να σκάψουμε;», «Πόσο πρέπει να καταδυθούμε στα βάθη του ίδιου του παρελθόντος μας;». Να καρφώσουμε μία σημαία στην επιφάνεια ενός εδάφους και να διαμορφώσουμε τα σύνορά του: αυτή είναι η ουσία της σκαφής – άσχετα αν επιτελείται εδώ, στη Σελήνη, ή μελλοντικά, στους πλανήτες που δεν έχουμε ακόμα εξερευνήσει.
Όλη η εγκατάσταση περικλείεται από φυσικούς φράκτες, από βράχους, κλαδιά, χώμα, που «απομονώνουν» το χώρο. Ο Villar Rojas δημιουργεί έναν περίκλειστο φυσικό χώρο, τονίζοντας την αίσθηση των συνόρων ή της εθνικής ταυτότητας.
Η εικαστική εγκατάσταση The Theater of Disappearance στο Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών αποτελεί μέρος μιας σειράς νέων αναθέσεων του καλλιτέχνη με τον ίδιο τίτλο, οι οποίες λαμβάνουν χώρα στην Ευρώπη και την Αμερική. Συγκεκριμένα, στο The Metropolitan Museum of Art, Νέα Υόρκη (14 Απριλίου-29 Οκτωβρίου 2017), Kunsthaus Bregenz στην Αυστρία (13 Μαΐου-27 Αυγούστου 2017), Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης του Λος Άντζελες, Geffen Contemporary (22 Οκτωβρίου 2017-26 Φεβρουαρίου 2018).
Ο Villar Rojas είναι γνωστός στο κοινό για τις μεγάλης κλίμακας γλυπτικές εγκαταστάσεις του, οι οποίες λειτουργούν παρεμβατικά στους χώρους με τους οποίους καταπιάνεται. Με το έργο του διαταράσσει το status quo της καλλιτεχνικής πρακτικής και συμπεριφοράς σε ένα μουσείο, έναν χώρο πολιτιστικής κληρονομιάς, μια ταράτσα ή έναν δημόσιο χώρο.
Ευχαριστούμε θερμά το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών και τους αρμόδιους φορείς για τη συμβολή τους στην πραγματοποίηση της έκθεσης.