Άρης Στυλιανού: «Η Θεσσαλονίκη πρέπει να επενδύσει στο ανθρώπινο δυναμικό της, στην έρευνα και τον πολιτισμό»

Ο Άρης Στυλιανού συστήθηκε στους περισσότερους μέσω της θητείας του στην Προεδρεία του Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελλάδος την περίοδο 2015-19. Και σε άλλους, τους κάπως λιγότερους, μέσω της πανεπιστημιακής και συγγραφικής του δράσης. Στο βιογραφικό του διαβάζουμε πως γεννήθηκε το 1965 στην Αθήνα αλλά μεγάλωσε στην συμπρωτεύουσα, στην οποία και διαμένει. Σπούδασε φιλοσοφία στη Φιλοσοφική Σχολή του Α.Π.Θ. και στα Πανεπιστήμια Paris-IV και Paris-I της Σορβόνης, στη Γαλλία. Από το 1995, διδάσκει φιλοσοφία στο Α.Π.Θ. Μεταφράζει και επιμελείται φιλοσοφικά κείμενα από τα γαλλικά και τα λατινικά.

Υποψήφιος βουλευτής με τον ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ, πολιτικός χαμηλών τόνων, προτιμά να μιλά με τις πράξεις του. Ακούγεται κλισέ, όσοι όμως ξέρουν την πανεπιστημιακή του εργασία και όσοι θυμούνται το (μεγάλο) πέρασμά του από το Κρατικό Θέατρο υποστηρίζουν πως είναι η βασική του αλήθεια. Δεν είναι από τους «αναγνωρίσιμους» του κόμματος με το οποίο κατεβαίνει. Στην περίπτωση του, υποψιάζομαι πως αυτό θα λειτουργήσει υπέρ του. Ο κόσμος χρειάζεται νέες φωνές και η Θεσσαλονίκη υποθέτω ακόμη περισσότερο.

Τον ρωτώ τι χρειάζεται η πόλη του, σε τι νιώθει αυτός πως μπορεί να τη βοηθήσει: «Η Α’ Θεσσαλονίκης» μου απαντά «είναι μια τεράστια εκλογική περιφέρεια που αποτελείται από δήμους με διαφορετικά προβλήματα και προτεραιότητες. Συνοψίζοντας τις ανάγκες, θα έλεγα ότι χρειαζόμαστε υποδομές που θα βελτιώσουν την ποιότητα ζωής και χρειαζόμαστε μακροπρόθεσμο συμμετοχικό σχεδιασμό που θα δημιουργήσει προοπτική και θα κρατήσει τους νέους και τις νέες στον τόπο τους. Η γνώμη μου είναι ότι η πόλη πρέπει να επενδύσει στο ανθρώπινο δυναμικό της, στην έρευνα και τον πολιτισμό, τομείς τους οποίους έχω υπηρετήσει και στους οποίους πιστεύω ότι μπορώ να προσφέρω».

Ο Άρης Στυλιανού, έχει γράψει τα βιβλία: «Θεωρίες του κοινωνικού συμβολαίου: Από τον Γκρότιους στον Ρουσσώ» (Πόλις, 2006) και «Ο Σπινόζα και η δημοκρατία (Πόλις, 2016)». Στις μεταφράσεις του περιλαμβάνονται η «Πολιτική πραγματεία» και μέρος της «Θεολογικοπολιτικής πραγματείας» του Σπινόζα, η επιμέλεια του «Λόγου περί επιστημών και τεχνών» του Ρουσσώ, καθώς και βιβλία των Ετιέν Μπαλιμπάρ, Ζιλ Ντελέζ, Λουί Αλτουσέρ, Ζακ Ντερριντά, Πωλ Ρικέρ, Αλαίν Ρενώ, Μπερτράν Μπινός.

Η βασική αφορμή αυτής της «συνάντησης», παραδόξως, δεν ήταν η επίσημη του είσοδος στην πολιτική αλλά οι συναρπαστικές του σκέψεις όπως αυτές ξεδιπλώνονται στο βιβλίο του «Γνώση και πάθος στη νεότερη φιλοσοφία», που κυκλοφόρησε στο τέλος της προηγούμενης χρονιάς από τις εκδόσεις Πόλις. Σκέψεις που αναφέρονται φυσικά στην πολιτική, στη σχέση της γνώσης με το πάθος στο πλαίσιο της νεότερης πολιτικής φιλοσοφίας, την ειδημοσύνη, την αυθεντία, τη σοφία όπως και την αμάθεια πάνω στο πολιτικό στοιχείο. Με τη βοήθεια στοχαστών και φιλοσόφων όπως ο Μακιαβέλλι, ο Πασκάλ, ο Χομπς, ο Ντεκάρτ, ο Σπινόζα -ο μεγάλος του έρωτας- και ο Λάιμπνιτς, επιχειρεί να εξηγήσει μεταξύ άλλων γιατί, στην εποχή μας, οι θεωρίες συνωμοσίας κερδίζουν όλο και περισσότερο έδαφος.

Γιατί οι θεωρίες συνομωσίας ασκούν τελικά τόση κρυφή ή και φανερή γοητεία στη σφαίρα του πολιτικού στοιχείου και γιατί πολλοί, όλο και πιο συχνά, δείχνουν να ελκύονται από αυτές; Οι θεωρίες συνωμοσίας απευθύνονται στις ψυχολογικές ανάγκες των αποδεκτών: την ανάγκη των ανθρώπων για κατανόηση, έλεγχο, ασφάλεια, ταυτότητα και αίσθηση του ανήκειν. Παράλληλα, εξυπηρετούν τα κίνητρα των δημιουργών τους, που επίμονα τις προωθούν. Επίσης, ασκούν γοητεία επειδή αντανακλούν τα κοινωνικά και ιστορικά πλαίσια μέσα στα οποία αναδύονται και επειδή διευκολύνονται και ενισχύονται από το σύγχρονο περιβάλλον των μέσων. Ειδικά το διαδίκτυο και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχουν επιτρέψει στους ανθρώπους να έχουν εύκολη πρόσβαση, να δημιουργούν, να μοιράζονται και να καταναλώνουν θεωρίες συνωμοσίας. Αυτοί οι παράγοντες μπορούν να εξηγήσουν γιατί όλο και περισσότεροι έλκονται από θεωρίες συνωμοσίας στον χώρο του πολιτικού.

Έχετε κάποιες αγαπημένες; Αν ψάχνετε για «τέτοιες», είναι αυτές που έχουν μελετηθεί περισσότερο, όπως οι «Ιλουμινάτι» και τα «Πρωτόκολλα της Σιών», οι “κλασικές” θα λέγαμε. Άνοιξαν δρόμους για νέα ψέματα και φρικτά εγκλήματα και για αυτό έχουν βρεθεί στο επίκεντρο της έρευνας. Σημαντική είναι η σχολή που ξεκινάει μεταπολεμικά, εκφράζει τον φόβο και τη δυσπιστία απέναντι στην επιστήμη και την τεχνολογία, και “διδάσκει” το να μην πιστεύεις ό,τι βλέπεις (η ταινία Don’t look up το αποτυπώνει αρκετά γλαφυρά), έχοντας ως σημαιοφόρους τη θεωρία της “επίπεδης γης” και της “ψεύτικης  προσελήνωσης”. Αλλά και σύγχρονες, εξαιρετικά ευρηματικές, όπως αυτή που θέλει τον Κιθ Ρίτσαρντς να είναι στην πραγματικότητα ο Τζον Κένεντι, τους λεγόμενους ανθρώπους-σαύρες που ελέγχουν τον κόσμο, τα πουλιά που πέθαναν όλα το 1986 και έχουν αντικατασταθεί από drones, ό,τι μπορείτε να φανταστείτε!

Γιατί, ενώ διαπιστώνονται αλματώδεις επιστημονικές και τεχνολογικές επιτυχίες, δεν φαίνονται ικανές να νικήσουν την ιδεολογία και την ανάγκη του ανθρώπου να πιστεύει περισσότερο σε ό,τι δεν αποδεικνύεται; Η επιστήμη και η τεχνολογία είναι ανθρώπινες προσπάθειες που επιδιώκουν να κατανοήσουν και να χειραγωγήσουν τον φυσικό κόσμο με βάση εμπειρικά στοιχεία, λογικούς συλλογισμούς και συστηματικές μεθόδους. Η ιδεολογία και οι πεποιθήσεις είναι ανθρώπινα φαινόμενα που επιδιώκουν να ερμηνεύσουν και να επηρεάσουν τον κοινωνικό κόσμο με βάση αξίες, κανόνες και αφηγήσεις. Η επιστήμη και η τεχνολογία δεν μπορούν να νικήσουν την ιδεολογία και τις πεποιθήσεις, επειδή λειτουργούν σε διαφορετικούς τομείς και εξυπηρετούν διαφορετικούς σκοπούς. Η επιστήμη και η τεχνολογία δεν μπορούν να διαψεύσουν την ιδεολογία και τις πεποιθήσεις επειδή οι τελευταίες δεν μπορούν να ελεγχθούν με επιστημονικά πρότυπα, δεν είναι επαληθεύσιμα ή αξιόπιστα με τεχνολογικά μέσα. Η επιστήμη και η τεχνολογία μπορούν να αμφισβητήσουν ή να υποστηρίξουν την ιδεολογία και τις πεποιθήσεις, αλλά δεν μπορούν να τις εξαλείψουν, γιατί αυτές παρέχουν νόημα, ταυτότητα, ηθική και κοινότητα σε ανθρώπους που μπορεί να αντιμετωπίζουν αβεβαιότητα, δυσκολίες προσαρμογής σε έναν κόσμο που αλλάζει, όπως και την πολυπλοκότητα και τις συγκρούσεις στη ζωή τους.

Τελικά πόσο η αδαημοσύνη, η αμάθεια και η άγνοια είναι αυτές που τυραννούν περισσότερο τον πολιτικό «στίβο»; Η άγνοια και η έλλειψη παιδείας μπορούν να έχουν επιζήμιο αντίκτυπο στην πολιτική αρένα, καθώς μπορούν να δημιουργήσουν χάσμα μεταξύ των μορφωμένων και των λιγότερο μορφωμένων, να καλλιεργήσουν αντιδιανοητικά και αντιεπιστημονικά αισθήματα, υπονομεύοντας τη γνώση των πολιτών και τη συμμετοχή του κοινού. Η πιθανότητα του να καταστεί η εκπαίδευση σημείο τομής της κοινωνίας –με τους μορφωμένους από τη μια πλευρά και τους λιγότερο μορφωμένους από την άλλη– είναι μια ανησυχητική προοπτική. Είναι η συνταγή της πόλωσης και της δημαγωγίας. Επιπλέον, θα πρέπει να προβληματιστούμε για την αποτυχία του εκπαιδευτικού συστήματος, καθώς ένα μεγάλο τμήμα του πληθυσμού σε ηλικία ψήφου δεν έχει τις απαραίτητες γνώσεις για να ενεργήσει ορθολογικά στην πολιτική διαδικασία. Μαθήματα όπως η Πολιτική Παιδεία και η Κοινωνιολογία μπορούν να συμβάλουν στην ενίσχυση της αίσθησης του πολίτη, της κριτικής σκέψης και της συμμετοχής μεταξύ των μαθητών, προετοιμάζοντάς τους για τις προκλήσεις και τις ευκαιρίες μιας ποικιλόμορφης και δημοκρατικής κοινωνίας.

H προπαγάνδα στις μέρες μας έχει λάβει κολοσσιαίες διαστάσεις, χάρη και στις απεριόριστες τεχνικές δυνατότητες της ψηφιακής επικοινωνίας, στην έκρηξη των social media και της υπερπροσφοράς στην πληροφορία. Πώς ο πολιτικός λόγος μπορεί να διασωθεί και να εξελιχθεί μέσα σε όλο αυτό; Θα έλεγα ότι η έκρηξη που περιγράφετε δεν ενέχει μόνο την πλευρά του κινδύνου, αλλά και αυτή των ευκαιριών για τη διεύρυνση του πολιτικού διαλόγου. Πιο συγκεκριμένα, μια πρόκληση είναι να γίνει διάκριση μεταξύ της προπαγάνδας και της νόμιμης πολιτικής επικοινωνίας, η οποία μπορεί να θολώσει με τη χρήση παραπλανητικών, μεροληπτικών ή εντυπωσιακών τεχνικών και πηγών. Μια άλλη πρόκληση είναι να αντιμετωπιστούν οι αρνητικές επιπτώσεις της προπαγάνδας, όπως η παραπληροφόρηση, η πόλωση, ο εξτρεμισμός ή η απάθεια. Μία ευκαιρία είναι να χρησιμοποιήσουμε την ψηφιακή επικοινωνία και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ως πλατφόρμες για διάλογο, συζήτηση και συνεργασία μεταξύ διαφορετικών πολιτικών παραγόντων και ενδιαφερομένων. Μία άλλη δυνατότητα είναι η χρήση της ψηφιακής επικοινωνίας και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης ως εργαλείων εκπαίδευσης, ενδυνάμωσης και κινητοποίησης πολιτών και κοινοτήτων. Μια τρίτη ευκαιρία είναι να χρησιμοποιήσουμε την ψηφιακή επικοινωνία και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ως κανάλια για καινοτομία, δημιουργικότητα και ποικιλομορφία στην πολιτική έκφραση και εκπροσώπηση. Επομένως, ο πολιτικός λόγος μπορεί να επιβιώσει και να εξελιχθεί σε όλα αυτά, έχοντας βέβαια πάντα επίγνωση των κινδύνων και των δυνατοτήτων της προπαγάνδας.

Πέρασμα στην πολιτική. Ποια είναι αυτά τα στοιχεία που οδηγούν έναν πανεπιστημιακό σε μια τέτοια κατεύθυνση; Υπήρξε κάποιο συγκεκριμένο χρονικό σημείο που αποδείχθηκε κομβικό γι’ αυτή την απόφαση; Είθισται οι πανεπιστημιακοί να θεωρούνται φορείς πολύτιμης γνώσης, ειδικά όταν προέρχονται από κλάδους όπως η Νομική, οι Οικονομικές και οι Πολιτικές Επιστήμες, οι Διεθνείς Σχέσεις. Συχνά, επίσης, έχουν διοικητική εμπειρία μέσα στα Πανεπιστήμια, πράγμα που ισχύει και για μένα, καθώς υπήρξα πρόεδρος του Τμήματος Πολιτικών Επιστημών επί πέντε χρόνια, για δύο θητείες, καθώς και μέλος της Συγκλήτου. Ως προς το χρονικό σημείο που έλαβα την απόφαση, αυτό ήταν απλά όταν μου έγινε η πρόταση από τον ΣΥΡΙΖΑ, του οποίου είμαι μέλος από την ίδρυσή του, και αφού το συζήτησα με την οικογένειά μου.

Τι σας είπαν οι (τέσσερις) κόρες σας;  “Μπαμπά, το σκέφτηκες καλά; Εμείς σε στηρίζουμε, προχώρα και θα βγεις!”

Πόσο «υποψιασμένος» μπορεί να είναι ένας καθηγητής του Τμήματος Πολιτικών Επιστημών σε όλα αυτά που τον περιμένουν, σε περίπτωση εκλογής του ως βουλευτή και σε μια πιθανή ίσως υπουργοποίησή του; Για κάθε πολίτη, η αποδοχή μιας τέτοιας ευθύνης δεν είναι κάτι απλό ούτε εύκολο. Η πίεση για αποτελέσματα, οι δαιδαλώδεις διαδικασίες, οι ασφυκτικές ανάγκες της κοινωνίας, η πολυπλοκότητα των ζητημάτων, αποτελούν διαρκείς προκλήσεις για τους βουλευτές. Η αλήθεια είναι βέβαια ότι ως καθηγητής στο Τμήμα Πολιτικών Επιστημών, αλλά και από τη διοικητική και διαχειριστική εμπειρία που έχω αποκτήσει στην επαγγελματική διαδρομή μου, νιώθω έτοιμος για τα δύσκολα, δεν την φοβάμαι την ευθύνη. Κυριακή κοντή γιορτή!

Πολλοί σας θυμούνται από την παρουσία σας στο τιμόνι του Κρατικού Θεάτρου Βόρειας Ελλάδας; Σε ποια σημεία αυτής τη πορείας θα λέγατε πως τα καταφέρατε; Τι θα θέλατε να ξεχάσετε; Σε ανθρώπινο επίπεδο, έχω πολλές ευχάριστες αναμνήσεις από τους ανθρώπους που δουλέψαμε μαζί, ακόμα και από το καλλιτεχνικό αποτέλεσμα που το Θέατρο παρήγαγε κατά τη θητεία μου. Στο επίπεδο της διαχείρισης του θεσμού, είμαι περήφανος για το γεγονός ότι παρέλαβα ένα συσσωρευμένο χρέος 9 εκατομμυρίων ευρώ και στο τέλος της θητείας μου υπήρχε πλεόνασμα 2 εκατομμυρίων. Και την ίδια στιγμή καταφέραμε να εισαγάγουμε οικονομικό εισιτήριο, ανοίγοντας το ΚΘΒΕ στους πολίτες με σημαντικά έργα της κλασικής και σύγχρονης δραματουργίας. Η πρώτη περίοδος βέβαια, μόλις ανέλαβα, τότε που οι εργαζόμενοι ήταν απλήρωτοι για 3 μήνες και δεν υπήρχαν χρήματα ούτε για να πάμε να παίξουμε στην Επίδαυρο, ήταν εξαιρετικά δύσκολη.

Λειτούργησε ίσως αυτή η εμπειρία σαν πρόβα τζενεράλε για την απόφασή σας να κατέβετε με τον Σύριζα, με την υποστήριξη του οποίου ούτως η άλλως αναλάβατε το Κρατικό;  Η διαχείριση του Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελλάδος σίγουρα αποτέλεσε μια πολύτιμη εμπειρία και έναν σημαντικό σταθμό στην πορεία μου ενασχόλησης με τα κοινά, και η επιτυχία της θητείας μου αποτέλεσε έναν από τους λόγους που ο ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ με τίμησε με την πρότασή του. Ωστόσο, δεν θα το χαρακτήριζα πρόβα, καθώς η διοίκηση ενός τέτοιου φορέα αποτελεί έργο κρίσιμο για την πόλη και όχι ένα τεστ για κάτι παραπάνω. Μάλιστα, σε εκείνη την περίοδο δεν ήταν στις προθέσεις μου να θέσω υποψηφιότητα σε κάποιες εκλογές. Γενικά, η υποψηφιότητά μου δεν ήταν αποτέλεσμα σχεδιασμού, αλλά αποτέλεσε μάλλον φυσική εξέλιξη μιας μακράς πορείας ενασχόλησής μου με την πολιτική.

Παρακολουθούμε αυτές τις μέρες και τις πολιτικές εκλογές στην γείτονα χώρα. Ελλάδα και Τουρκία. Πόσο παράλληλα νιώθετε πως «τρέχουν» τελικά οι πολιτικές τους; Όσο κι αν ενοχλεί κάποιους, υπάρχουν ομοιότητες, που οφείλονται όχι μόνο στη γειτνίαση αλλά και στην παρουσία κάποιων κοινών χαρακτηριστικών, περισσότερο θα έλεγα παθογενειών. Δεν μπορεί κανείς να μην παρατηρήσει τις αναλογίες στα θεσμικά ελλείμματα, την εθνικιστική και θρησκευτική διάσταση του πολιτικού συστήματος, τη διαφθορά. Όλα αυτά αποτελούν φαινόμενα που εξετάζουμε στη μεγάλη διάρκεια, δεν ισοδυναμούν αυτές οι ομοιότητες με έναν άμεσο παραλληλισμό στις πολιτικές εξελίξεις. Αν ήταν έτσι, θα έπρεπε στην Ελλάδα να μας κυβερνάει η θρησκευτική Δεξιά 20 χρόνια τώρα, Θεός φυλάξοι δηλαδή, εδώ κάνει διαλείμματα!