Το Βερολίνο, η νέα πρωτεύουσα των εξόριστων σύρων καλλιτεχνών

Ποιητές, ζωγράφοι, σκηνοθέτες … διέφυγαν από τον πόλεμο στη Συρία και θέλουν να ανοικοδομήσουν στο Βερολίνο, μακριά από τους βομβαρδισμούς και τη λογοκρισία, τη συριακή πολιτισμική δημιουργία.

«Εδώ είναι όπως στη Δαμασκό!», δηλώνει η παλαιστίνια φωτογράφος και δημοσιογράφος από τη Συρία Ντόχα Χασάν. Συνάντησε στο Βερολίνο καλλιτέχνες τους οποίους συναναστρεφόταν πριν εγκαταλείψει τη συριακή πρωτεύουσα το 2012.

«Ορισμένοι από τους φοιτητές μου στη δραματική σχολή της Δαμασκού όπου δίδασκα ζουν σήμερα σε εστίες αιτούντων άσυλο», αναφέρει ο ηθοποιός και σκηνοθέτης Ζιάντ Αντουάν που ζει εξόριστος δύο χρόνια τώρα στη Γερμανία αφού βίωσε τις συριακές φυλακές.

Από την έναρξη του πολέμου το 2011, σχεδόν 600.000 Σύροι κατέφυγαν στη Γερμανία και προσπαθούν να ανοίξουν εκεί ένα νέο μονοπάτι. Ανάμεσά τους καλλιτέχνες που μετέφεραν τα πινέλα και τις πένες τους στους δρόμους της εξορίας.

Ορισμένοι αρχικά έκαναν μια στάση στη Βηρυτό, πολύ κοντινό πολιτισμικό σταυροδρόμι της Συρίας. Άλλοι επωφελήθηκαν από υποτροφίες γερμανικών ιδρυμάτων.

«Λένε ότι ο συριακός πολιτισμός είναι πλέον εκτός Συρίας: Το Βερολίνο είναι μια από τις πόλεις όπου μεγάλο μέρος του πολιτισμού αυτού βρίσκεται σήμερα», αναφέρει ο γερμανός εκδότης Μάριο Μίνστερ. Με τον Ζιάντ Αντουάν και έναν ακόμη καλλιτέχνη, τον Μοχάμαντ Αμπού Λάμπαν, ετοιμάζεται να εκδώσει το αγγλόφωνο «A Syrious look», ένα «περιοδικό για τον εξόριστο πολιτισμό» που απευθύνεται ταυτόχρονα σε αυτούς τους αναστατωμένους καλλιτέχνες και τους νέους γερμανούς δημιουργούς που έχουν περιέργεια να τους ανακαλύψουν.

Φαινόμενο χιονοστιβάδας

Η πόλη έγινε «ένα σταυροδρόμι διεθνούς δημιουργίας με μια ανοικτή και φιλελεύθερη κοινωνία», εξηγεί ο Μίνστερ, ενώ το Παρίσι και η Βηρυτό, παραδοσιακά εστίες καλλιτεχνών του αραβικού κόσμου, δείχνουν πιο συντηρητικές, πιο δεδομένες.

«Όσον αφορά τους κενούς χώρους και εγκαταστάσεις που διατίθενται, το Βερολίνο είναι μια πολύ ενδιαφέρουσα πόλη και πέρα από αυτό είναι η πόλη της αναρχίας και του ροκ», δηλώνει ο Ζιάντ Αντουάν, που σπούδασε στο Λονδίνο.

Σύμφωνα με το φαινόμενο της χιονοστιβάδας, οι πρώτοι καλλιτέχνες εγκαταστάθηκαν στις όχθες του ποταμού Σπρε και προσέλκυσαν άλλους, εικαστικούς, ηθοποιούς, παραγωγούς ντοκιμαντέρ. Συγκεντρώνονται εκεί για να μοιραστούν τον πόνο αλλά και τα σχέδιά τους.

Για να τους βοηθήσει να δικτυωθούν και να κατανοήσουν τη λειτουργία της γερμανικής πολιτισμικής γραφειοκρατίας, η ΜΚ Action for hope συνδιοργάνωσε τριήμερη συνάντηση μεταξύ σύρων μουσικών, συγγραφέων και κινηματογραφιστών σε ένα παλιό βερολινέζικο υδροηλεκτρικό εργοστάσιο που έχει μετατραπεί σε χώρο καλλιτεχνικής δημιουργίας.

«H Γερμανία έχει παλιές πολιτισμικές δομές, πολύ καλά διαρθρωμένες και εδραιωμένες. Αλλά για τους νεοαφιχθέντες είναι πολύ δύσκολο να συναντηθούν εκεί», εξηγεί η Μπάσμα Ελ-Χουσέινι, ιδρύτρια της οργάνωσης που προσφέρει επίσης πολιτισμικά προγράμματα στους συριακούς προσφυγικούς καταυλισμούς στη Μέση Ανατολή.

Η βοήθεια προς τους νεοαφιχθέντες να ριζώσουν σε αυτόν τον πολιτισμικό μικρόκοσμο είναι μια από τις αποστολές του καλλιτέχνη Αλί Κάαφ, εγκατεστημένου 16 χρόνια στο Βερολίνο.

Βερολίνο 1945, Δαμασκός 2016

«Οι καλλιτέχνες χρησιμοποιούσαν σύμβολα για την κριτική τους στην εξουσία. Σήμερα εκφράζονται ευθέως», παρατηρεί ο Αντουάν.

Οι βόμβες που πέφτουν βροχή στο Χαλέπι και η απελπισία ενός ολόκληρου λαού παραμένουν θέμα μεγάλης έμπνευσης για τους εξόριστους καλλιτέχνες, οι οποίοι συχνά έχουν βιώσει δράματα.

Η Σουλάφα Χιτζάζι παρουσιάζει έτσι ένα έργο που δείχνει ένα γυμνό σώμα, τα πόδια ανοιγμένα διάπλατα, έτοιμο με αποκοιμηθεί με ένα καλάσνικοφ.

Η συγγραφέας Ράσα Αμπάς που επωφελήθηκε από μια υποτροφία ιδρύματος στη Στουτγάρδη, δηλώνει ότι η εξορία τη μεταμόρφωσε. «Μπορεί να φαίνεται παράξενο αλλά από τότε που είμαι εδώ η γραφή μου έχει αποκτήσει χιούμορ. Πριν έγραφα κείμενα μαύρα και καταθλιπτικά».

Η εξορία, με τα ανείπωτα ανθρώπινα δράματα, απελευθέρωσε επίσης τα πινέλα και τις πένες, δηλώνει ο Μίνστερ, καθώς το καθεστώς του κόμματος Μπάαθ επέβαλε τις απόψεις του για την καλλιτεχνική δημιουργία.

Με το βλέμμα στραμμένο στη Δαμασκό, ορισμένοι καλλιτέχνες κάνουν συγκρίσεις με την νέα πόλη τους. «Αυτό που ήταν το Βερολίνο το 1945 καθώς έβγαινε από τον πόλεμο είναι η Δαμασκός σήμερα», συνοψίζει για λογαριασμό τους ο γερμανός εκδότης. «Ουδείς μπορεί να φανταστεί επί του παρόντος ότι η Δαμασκός θα είναι σε 50 χρόνια μια πολιτισμική πρωτεύουσα. Και ουδείς το φανταζόταν για το Βερολίνο το 1945».