Το φιλμ Civil War ανοίγει ξανά διάλογο για τον διχασμό στις ΗΠΑ
Στο κοντινό μέλλον, οι Αμερικανοί εμπλέκονται σε δεύτερο αιματηρό εμφύλιο πόλεμο: αν και το φιλμ Civil War («Εμφύλιος πόλεμος») εκ πρώτης όψεως δεν μοιάζει να είναι παρά ακόμη μια ταινία δράσης, ανοίγει ξανά τον διάλογο για τον λαϊκισμό και το μεγεθυνόμενο ρήγμα στην αμερικανική κοινωνία.
Το φιλμ αφηγείται την ιστορία ενός φανταστικού προέδρου που βρίσκεται αντιμέτωπος με την απόσχιση της Καλιφόρνιας και του Τέξας. Στον πρωταγωνιστικό ρόλο, η ηθοποιός Κίρστεν Ντανστ ενσαρκώνει μια δημοσιογράφο που ψηλαφίζει τη διχασμένη κοινωνία, καθώς το FBI αφανίζεται και στρατιωτικά drones κι αεροσκάφη σφαγιάζουν αμερικανούς πολίτες. Για το περιοδικό The Atlantic, η ταινία αποτελεί ανησυχητική, «άβολη» αντανάκλαση της τρέχουσας αμερικανικής πολιτικής σκηνής, που σημαδεύεται από τον διχασμό.
Όμως… είναι το σενάριο βάσιμο; Ο Ντόναλντ Τραμπ επικρίθηκε με σφοδρότητα πρόσφατα, όταν χαριτολόγησε πως θα γινόταν «δικτάτορας», αλλά μόνο «την πρώτη μέρα», ενδεχόμενης δεύτερης θητείας του. Ο Ρεπουμπλικάνος υποψήφιος στις εκλογές του Νοεμβρίου είναι εξάλλου αντιμέτωπος με ποινικές διώξεις για την απόπειρα ανατροπής του αποτελέσματος των προεδρικών εκλογών του 2020.
Ο Δημοκρατικός πρόεδρος Τζο Μπάιντεν, υποψήφιος για την επανεκλογή του τον Νοέμβριο, έχει κατηγορήσει τον προκάτοχό του πως υιοθετεί «την πολιτική βία». Σε έρευνα που είχαν διενεργήσει το 2023 τα ινστιτούτα Brookings και PRRI, το 23% των Αμερικανών έκρινε ότι «οι αληθινοί πατριώτες μπορεί να αναγκαστούν να κάνουν χρήση βίας για να σώσουν τη χώρα (τους)».
https://www.youtube.com/watch?v=aDyQxtg0V2w
Για τον Γουίλιαμ Χάουελ, καθηγητή πολιτικών επιστημών στο πανεπιστήμιο του Σικάγου, αν και εγείρει πράγματι ανησυχία η αύξηση της πολιτικής βίας, δεν βρίσκεται στην ημερήσια διάταξη το ξέσπασμα ένοπλης σύρραξης ευρείας κλίμακας. Οι απαντήσεις στις αόριστα διατυπωμένες ερωτήσεις της δημοσκόπησης δεν αντανακλούν κατ’ ανάγκη την πραγματικότητα ή το πώς μπορεί να συμπεριφερθούν οι πολίτες, κρίνει. Η αμερικανική πολιτική σκηνή σπάνια ήταν τόσο διχασμένη, αλλά η ανησυχία για το υποτιθέμενο σχίσμα στην κοινωνία είναι μάλλον υπερβολική», εξηγεί.
«Δεν νομίζω ότι βρισκόμαστε στα πρόθυρα εμφυλίου πολέμου», προσθέτει, αποδίδοντας μάλλον στην αποσάθρωση της κρατικής εξουσίας, στην υπονόμευση της δημόσιας διοίκησης, στη «δυσαρέσκεια της κοινής γνώμης» την πόλωση. Όλα αυτά μπορεί να είναι αληθή, αυτό όμως δεν σημαίνει «πως θα αρχίσουμε να σφαζόμαστε» όπως την περίοδο 1861-1865, προσθέτει.
Ο συγγραφέας Στίβεν Μαρτς θεωρεί αντίθετα πως οι ΗΠΑ είναι εγχειριδιακή περίπτωση χώρας που κατευθύνεται «απευθείας σε εμφύλιο πόλεμο», αλλά όχι όπως στο φιλμ. Στο βιβλίο του The Next Civil War («Ο επόμενος εμφύλιος πόλεμος») χρησιμοποιεί μοντέλα πολιτικής επιστήμης και εξετάζει πέντε σενάρια που θα μπορούσαν να πυροδοτήσουν ένοπλη σύρραξη ευρείας κλίμακας στις ΗΠΑ. Ανάμεσά τους: παραστρατιωτικές οργανώσεις συγκρούονται με ομοσπονδιακές δυνάμεις· πρόεδρος δολοφονείται· κ.λπ. Για ορισμένους, η πολιτική βία έχει γίνει «αποδεκτή και από μια ορισμένη άποψη αναπόφευκτη» καθώς «δεν θεωρούν ότι η κυβέρνησή τους έχει νομιμοποίηση», κρίνει ο Στίβεν Μαρτς.
https://www.youtube.com/watch?v=cA4wVhs3HC0
Ωστόσο δεν είναι ιδιαίτερα πιθανό να ξεσπάσει πόλεμος ανάμεσα σε δυο γεωγραφικές περιοχές, όπως αυτός ανάμεσα στους Βόρειους και στους Νότιους, συμπληρώνει. Το πιο πιθανό είναι να υπάρξει «χάος» και «κατακερματισμός», σημειώνει ο συγγραφέας, που φοβάται κατάσταση όπως εκείνη των «Troubles», των ταραχών στη Βόρεια Ιρλανδία στα τέλη του 20ού αιώνα. Στην ταινία Civil War, ο σκηνοθέτης Άλεξ Γκάρλαντ παραλείπει, εσκεμμένα, τα αίτια της σύρραξης και την ιδεολογία των εμπλεκομένων. Για τον ίδιο, η ταινία θα επιτρέψει να γίνει «συζήτηση» για τον κοινωνικό διχασμό και τον λαϊκισμό.
Η δράση επικεντρώνεται στην καθημερινότητα, που γίνεται φρικιαστική για τους Αμερικανούς. «Δεν χρειάζεται να γίνουμε πολύ συγκεκριμένοι. Ξέρουμε ακριβώς πώς θα μπορούσε να γίνει αυτό», σημείωσε ο Άλεξ Γκάρλαντ κατά τη διάρκεια της πρώτης παρουσίασης της ταινίας στο Όστιν, την πρωτεύουσα του Τέξας. Στην ταινία, ο «πρόεδρος για τρίτη θητεία» παραπέμπει στους φόβους αρκετών Αμερικανών στην περίπτωση επανεκλογής του Ντόναλντ Τραμπ.
Ανησυχούν πως ο δισεκατομμυριούχος θα αψηφήσει το Σύνταγμα, που περιορίζει σε δύο τον αριθμό των προεδρικών θητειών και προβλέπει πως η διάρκειά τους είναι τετραετής. Σενάριο όχι ακριβώς απίθανο, «αν πάρετε υπόψη τι λέει κατά λέξη», τονίζει ο Γουίλιαμ Χάουελ. Και «θεωρώ πως θα ήταν λάθος» να μην τον ακούει κανείς, ή να νομίσει πως δεν πιστεύει όσα λέει, συμπληρώνει ο πολιτικός επιστήμονας.