Οι υπέροχοι Ζιλιέτ Μπινός και Ρέιφ Φάινς μιλούν για τη διαχρονική δύναμη της «Οδύσσειας» και την προσωπική Ιθάκη του καθένα μας, με αφορμή την πρεμιέρα της ταινίας τους στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης.
Η συνέντευξη Τύπου της Ζιλιέτ Μπινός και του Ρέιφ Φάινς για την ταινία «Η επιστροφή», μια ευρηματική κινηματογραφική μεταφορά της τελευταίας ραψωδίας από την «Οδύσσεια» του Ομήρου, πραγματοποιήθηκε χθες, στην αίθουσα Σταύρος Τορνές, στο πλαίσιο του 65ου Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης. Στο πάνελ συμμετείχαν επίσης ο σκηνοθέτης της ταινίας, Ουμπέρτο Παζολίνι, καθώς και ο συμπαραγωγός της ταινίας, Κωνσταντίνος Κοντοβράκης. Τη συνέντευξη συντόνισε ο Γιώργος Κρασσακόπουλος, επικεφαλής προγράμματος του Φεστιβάλ.
Ο Γιώργος Κρασσακόπουλος καλωσόρισε το πάνελ και τους παρευρισκόμενους, τονίζοντας τη σημασία μιας ταινίας σαν την «Επιστροφή» για το ελληνικό κοινό, καθώς τα ομηρικά έπη είναι άρρηκτα συνδεδεμένα με το θυμικό της ελληνικής κοινωνίας. Η πρώτη ερώτηση απευθύνθηκε προς τον σκηνοθέτη, Ουμπέρτο Παζολίνι, για τη μακρά περιπέτεια που μεσολάβησε μέχρι την ολοκλήρωση της ταινίας: «Την ταινία αυτή τη σκέφτομαι για τριάντα ολόκληρα χρόνια. Δηλαδή, δέκα χρόνια περισσότερα από όσα χρειάστηκε ο Οδυσσέας για να πολεμήσει στην Τροία, να αποχωρήσει, να συνάψει ερωτικές περιπέτειες με τις πιο όμορφες γυναίκες της Μεσογείου, να σκοτώσει, σύμφωνα πάντα με τον Όμηρο, 108 μνηστήρες, και τελικά να καταλήξει στην αγκαλιά της Πηνελόπης. Να σημειώσω πως στην ταινία μας χρειάστηκε να σκοτώσουμε σαφώς λιγότερους», αστειεύτηκε αρχικά ο Ουμπέρτο Παζολίνι. Αμέσως μετά, προσέθεσε πως επειδή είναι κατά βάση παραγωγός, σκεφτόταν κυρίως υπό αυτό το πρίσμα: «Το σενάριο ζυμωνόταν και, προϊόντος του χρόνου, άλλαζε, μέχρι που ο Ρέιφ και η Ζιλιέτ αποφάσισαν να με συντροφεύσουν σε αυτό το ταξίδι. Ήταν πάντοτε μια ιστορία επανένωσης μιας οικογένειας. Ήταν πρωτίστως μια οδύσσεια του μυαλού και του πνεύματος και όχι μια γεωγραφική οδύσσεια. Αυτή είναι και η πραγματική εσωτερική πάλη του Οδυσσέα, και στην εξέλιξη του σεναρίου δόθηκε όλο και περισσότερη έμφαση στις εσωτερικές συγκρούσεις και στα προβλήματα της οικογένειας. Επικεντρωθήκαμε περισσότερο στους ανθρώπους, παρά στους μύθους», διευκρίνισε ο δημιουργός.
Γιώργος Κρασσακόπουλος, Ρέιφ Φάινς, Ζιλιέτ Μπινός, Ουμπέρτο Παζολίνι, Κωνσταντίνος Κοντοβράκης.
Ακολούθως, οι Ρέιφ Φάινς και Ζιλιέτ Μπινός μοιράστηκαν τις δικές τους αρχικές σκέψεις σχετικά με αυτό το πρότζεκτ. «Ο Ουμπέρτο είναι εδώ και πολλά χρόνια φίλος και συνεργάτης μου», δήλωσε αρχικά ο Ρέιφ Φάινς. «Το όραμά του ήταν καθαρό και, μέσω ζυμώσεων και συζητήσεων, έφτασε σε ένα σημείο απόλυτης διαύγειας πριν περίπου τρία χρόνια. Όταν μας έγινε η πρόταση, η Ζιλιέτ κι εγώ ήμασταν στην Τζόρτζια των ΗΠΑ, ο ένας στη Σαβάνα και ο άλλος στην Ατλάντα. Συναντηθήκαμε, το συζητήσαμε και πήγαμε σε ένα βιβλιοπωλείο. Εκεί, αγοράσαμε την «Οδύσσεια» στην πιο πρόσφατη μετάφραση της Έμιλι Γουίλσον. Βγάλαμε λοιπόν μια σέλφι με το βιβλίο και τη στείλαμε στον Ουμπέρτο με λεζάντα “έτοιμοι!”», ενώ η Ζιλιέτ Μπινός προσέθεσε: «Όταν προσκλήθηκα στον “χορό” του Οδυσσέα, ήμουν πολύ πρόθυμη να χορέψω. Ήταν όλα πολύ όμορφα: το γράψιμο, οι διάλογοι και, φυσικά, η ιδέα τού να δουλέψω πάλι με τον Ρέιφ».
Συζητώντας για τη γεωγραφική απεικόνιση του ομηρικού έπους, ο Γιώργος Κρασσακόπουλος ρώτησε τον Κωνσταντίνο Κοντοβράκη για την εμπειρία τού να γυρίσει μέρος αυτής της ταινίας στην Ελλάδα. «Πρόκειται για μια ιστορία που, για τον Δυτικό πολιτισμό, αποτελεί και την εκκίνηση ολόκληρης της λογοτεχνίας. Είναι το πιο επιδραστικό κείμενο στον ελληνικό πολιτισμό», τόνισε ο Κωνσταντίνος Κοντοβράκης, συμπληρώνοντας πως αρχικά δυσκολεύτηκε να πιστέψει πως η συνεργασία αυτή θα γινόταν πραγματικότητα. «Πίστευα πως ήταν φάρσα! Όσο κλισέ κι αν ακούγεται, είναι ένα όνειρο που έγινε πραγματικότητα. Κάθε παραγωγός θέλει να δουλέψει με τόσο αξιοσέβαστους συνεργάτες. Είναι φοβερά σημαντικό για έναν Έλληνα να έχει την ευκαιρία να φτιάξει μια ταινία βασισμένη σε αυτό το κείμενο, και να διαφυλάξει τις αξίες που το διατηρούν επίκαιρο».
Στο σημείο αυτό, ο Γιώργος Κρασσακόπουλος ρώτησε τους δύο πρωταγωνιστές αν αναζητούσαν ένα πρότζεκτ με σκοπό να ξανασυναντηθούν επαγγελματικά. Η Ζιλιέτ Μπινός απάντησε: «Στην αρχή, όταν ρώτησα τον Ουμπέρτο, μου είπε πως η συνεργασία μας ήταν μια ιδέα του Ρέιφ. Αργότερα, όταν ρώτησα τον Ρέιφ, πήρα την αντίστροφη απάντηση. Το σημαντικό είναι ότι πιστεύω στη μοίρα. Ήταν γραφτό να κάνουμε αυτή την ταινία μαζί. Αγαπώ τόσο πολύ να δουλεύω μαζί του, αλλά δυστυχώς είμαστε και οι δύο συνεχώς απασχολημένοι». Αναφέρθηκε, επίσης, στην κοινή αγάπη τους για το θέατρο, αποκαλύπτοντας παράλληλα πως οι δυο τους γνωρίστηκαν παρακολουθώντας ο ένας τον άλλον σε θεατρικές σκηνές.
Αμέσως μετά, το κοινό απηύθυνε ερωτήσεις στους δύο λαμπερούς καλεσμένους του φετινού Φεστιβάλ. Σε ερώτηση προς τον Ρέιφ Φάινς σχετικά με τις δυσκολίες του συγκεκριμένου σεναρίου και με τους τρόπους με τους οποίους τον εξέπληξε, ο διάσημος άγγλος ηθοποιός απάντησε πως το συγκεκριμένο σενάριο δεν περιείχε εκπλήξεις, καθώς πρόκειται για μια ιστορία που γνώριζε από μικρό παιδί. «Η δυσκολία ήταν να κατανοήσω την εκδοχή του Ουμπέρτο, αυτή που περιέγραψε νωρίτερα. Μια εσωτερική οδύσσεια. Ένας άντρας που φτάνει σπίτι μετά κόπων και βασάνων, χωρίς να είναι σίγουρος αν μπορεί να μείνει εκεί. Ένας άντρας πνευματικά διαλυμένος από όλες τις δυσκολίες του ταξιδιού, ένα εσωτερικό ταξίδι που περνά μέσα από την Πηνελόπη, με την οποία βρίσκεται σε ένα τραγικό αδιέξοδο, καθώς είναι ανήμποροι να επανασυνδεθούν ψυχικά έπειτα από όλα όσα έχουν περάσει. Ο Ουμπέρτο κατόρθωσε να προσδώσει ψυχολογικό βάθος στους ήρωές του, προσφέροντάς μας μια όμορφη πρόκληση».
Σε ερώτηση προς τη Ζιλιέτ Μπινός σχετικά με το τι προσθέτει ο ρόλος της Πηνελόπης στη σύγχρονη γυναίκα, η γαλλίδα σταρ απάντησε: «Είναι μια πολύ προσωπική υπόθεση. Έχει απήχηση σε διαφορετικές γυναίκες, με διαφορετικούς τρόπους. Η Πηνελόπη, ακόμη και ως αρχέτυπο, είναι μια πολύ μοντέρνα γυναίκα. Κάνει το δικό της ταξίδι και έρχεται αντιμέτωπη με το τι σημαίνει να έχεις πίστη. Η υπομονή που απαιτείται από αυτή τη γυναίκα είναι απέραντη. Αν προσπαθήσουμε να παραλληλήσουμε την ιστορία με τα σημερινά δεδομένα, θα λέγαμε πως πρόκειται για μια προσπάθεια συντονισμού και επανένωσης της θηλυκής και της αρσενικής μας πλευράς, αλλά και μια απόπειρα επιστροφής στην ουσία, στην καρδιά του εαυτού μας, στο σπίτι. Ως εκ τούτου, αν και κλασικό έργο, παραμένει πιο μοντέρνο από ποτέ», υπογράμμισε σχετικά.
Ο Ουμπέρτο Παζολίνι προσέθεσε πως τα έργα του Ομήρου προσφέρουν πολλαπλές αναγνώσεις: «Από μια φεμινιστική σκοπιά υπάρχουν δύο τρόποι ανάγνωσης: η πρώτη είναι πως η Πηνελόπη είναι μια γυναίκα υποτακτική, ενώ στη δεύτερη, η οποία βγάζει περισσότερο νόημα στη δική μου οπτική, η Πηνελόπη είναι μια γυναίκα που επιλέγει. Η Πηνελόπη είναι υπεύθυνη για όσα συμβαίνουν στο νησί. Έχει τη δύναμη λήψης αποφάσεων, αλλάζει τη ροή των γεγονότων, είναι μια γυναίκα με ικανότητα αυτενέργειας».
Στη συνέχεια, σε ερώτηση σχετική με τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει ένας δημιουργός του καλλιτεχνικού κινηματογράφου, η Ζιλιέτ Μπινός φάνηκε αρκετά αισιόδοξη. «Αργά ή γρήγορα, το σκοτάδι θα πεθάνει από το φως, γι’ αυτό πάντα να κατευθύνεστε προς αυτό που αγαπάτε». Ο Ουμπέρτο Παζολίνι συμφώνησε και επισήμανε πως πρέπει να ακολουθεί κανείς τα όνειρά του ελπίζοντας πως θα συσπειρωθούν γύρω του άνθρωποι που θα θελήσουν να τον συνοδεύσουν. «Αγνοήστε τα “όχι” και κάντε το ταξίδι σας» συμπλήρωσε, προτού δώσει το μικρόφωνο στον Ρέιφ Φάινς, ο οποίος αναφέρθηκε στις «ταμπέλες» που κυριαρχούν στην κινηματογραφική βιομηχανία. «Είμαστε εγκλωβισμένοι στις κατηγοριοποιήσεις του arthouse και του mainstream κινηματογράφου. Ελπίζω η νέα γενιά κινηματογραφιστών να υπερπηδήσει αυτή τη δυαδική παγίδα». Ακολούθως, σε ερώτηση του κοινού σχετικά με τον αργαλειό και το πλέξιμο, τόσο στην «Επιστροφή» όσο και στον «Άγγλο ασθενή», η Ζιλιέτ Μπινός εξέφρασε την αγάπη της για το πλέξιμο, εξηγώντας πως συνιστά μια φοβερά ενδιαφέρουσα και δύσκολη τεχνική, η οποία προσομοιάζει με τον διαλογισμό.
Σχετικά με το θέμα των περισπασμών στο ταξίδι του Οδυσσέα, τόσο ο σκηνοθέτης όσο και οι πρωταγωνιστές κατέθεσαν την άποψή τους. Ο Ουμπέρτο Παζολίνι υπογράμμισε πως για τον πρωταγωνιστή η βασική εσωτερική πάλη συνδέεται με τη βία. «Μολονότι ένας άνθρωπος που αποφεύγει τη βία και την απεχθάνεται, ο Οδυσσέας έρχεται τελικά αντιμέτωπος με την υποχρέωση να επιστρέψει σε εκείνη». Ο Ρέιφ Φάινς αναφέρθηκε στο πόσο διαλυμένος ψυχολογικά είναι ο Οδυσσέας από όλη τη βία που ασκεί και παρακολουθεί. «Είναι μια φοβερή παραβίαση της ανθρωπιάς του, που κρύβει μέσα της ένα αμείλικτο ερώτημα: πότε είναι επιτρεπτό να ασκήσεις βία για να πάρεις αυτό που θέλεις; Προς το τέλος, θέλουμε όλοι να πάρει πίσω το σπίτι του από τους μνηστήρες, οι οποίοι αντιπροσωπεύουν μοχθηρές δυνάμεις που έχουν αρπάξει κάτι που δεν τους ανήκει. Ο Οδυσσέας γνωρίζει πως πρέπει να καταφύγει στη βία. Συχνά επιστρέφω στο κείμενο του Μπαγκαβάτ Γκίτα, όπου ο Κρίσνα μιλάει στον πολεμιστή πρίγκιπα Αρτζούνα για το ιερό του καθήκον να πολεμήσει. Το πεπρωμένο μας και ο προορισμός μας είναι πάντα μεγαλύτερα από τις μικρές μάχες που μας φοβίζουν. Πιστεύω πως ο Οδυσσέας πρέπει κι αυτός να περάσει σε αυτή τη ζώνη της βίας για να ολοκληρώσει το ιερό του καθήκον».
Για τη Ζιλιέτ Μπινός, η μεγαλύτερη δυσκολία της Πηνελόπης είναι να διατηρήσει την ψυχική της υγεία. «Η Πηνελόπη αντιμετωπίζει έναν καθημερινό εφιάλτη, προσποιούμενη πως όλα είναι εντάξει. Είναι πολύ πιο περίπλοκη από μια γυναίκα που απλώς περιμένει τον άντρα της να επιστρέψει. Πρέπει να χρησιμοποιήσει έναν πονηρό τρόπο να αντιμετωπίσει τη σκοτεινή πλευρά της ανθρωπότητας. Δεν αντιμετωπίζεις τον διάβολο ποτέ κατά πρόσωπο, αλλά πλαγίως. Κι έτσι, καταφέρνει να διαχειριστεί μια κατάσταση που διαφορετικά θα τη διέλυε».
Όσο για το πιο ιδιαίτερο στιγμιότυπο αυτής της συνεργασίας, η Ζιλιέτ Μπινός στάθηκε στο γεγονός ότι συμπρωταγωνιστεί με τον Ρέιφ Φάινς ίσως για τελευταία φορά. «Πλησιάζουμε σε μια ηλικία που αρχίζουμε να πιστεύουμε πως ίσως είναι η τελευταία μας ταινία μαζί. Δεν μπορώ να διαλέξω μία και μόνο στιγμή. Άλλωστε, κάθε στιγμή είναι σημαντική για μένα στο σινεμά. Δεν γυρίζω ταινίες για μένα, τις κάνω για εσάς, για την ανθρωπότητα και τη δυνατότητα να συμμετάσχουμε όλοι σε κάτι. Είναι σημαντικό να περιστοιχιζόμαστε από σπουδαίους συνεργάτες που μπορούν να διακρίνουν αυτό που προσφέρεις, κάτι που είναι κατά βάση αόρατο». Ο Ρέιφ Φάινς θεώρησε, από την άλλη, πως δεν έχει νόημα να επιλέξει ένα και μόνο συγκεκριμένο στιγμιότυπο. «Κάποιες φορές έχεις απλώς να παίξεις έναν ρόλο. Το νόημα το βρίσκεις στην πορεία και δεν μπορείς να το εκφράσεις ακριβώς. Όταν η Ζιλιέτ αποφάσισε να συνεργαστεί μαζί μας στην «Επιστροφή», ένιωσα ότι θα βιώσουμε μια βαθιά εμπειρία. Κάποιοι ρόλοι είναι πράγματι αδύνατον να περιγραφούν».
Σχετικά με τις streaming πλατφόρμες, ο Ουμπέρτο Παζολίνι επέστρεψε σε όσα ανέφερε ο Ρέιφ Φάινς νωρίτερα περί διαχωρισμών, ξεκαθαρίζοντας πως το streaming βοηθάει τους κινηματογραφιστές με διάφορους τρόπους, τόσο στην προβολή τους όσο και προσφέροντας μια ποικιλία επιλογών. Συγχρόνως, διασαφήνισε πως προτιμά να παρακολουθεί μια ταινία στην κινηματογραφική αίθουσα, την οποία εξακολουθεί να θεωρεί τον ιδανικό τρόπο θέασης. Στο σημείο αυτό, ο κύριος Κοντοβράκης υπενθύμισε πως η «Επιστροφή» θα κυκλοφορήσει στις ελληνικές αίθουσες από τη Rosebud.21, στις 28 Νοεμβρίου 2024.
Ακολούθως, η Ζιλιέτ Μπινός τόνισε πόσο σημαντική ήταν η επίσκεψή της σε πραγματικές ελληνικές τοποθεσίες πριν τα γυρίσματα, προκειμένου να γνωριστεί με τους ανθρώπους και να εγκλιματιστεί. Ο Ρέιφ Φάινς συμφώνησε, προσθέτοντας: «Βρέθηκα στην Ιθάκη δύο φορές, έναν τόπο που εκπέμπει ισχυρή ενέργεια. Έχω ταξιδέψει πολύ στην Ελλάδα και ιδίως στην Πελοπόννησο. Θεωρώ πως η χώρα σας είναι εξαιρετική. Υπάρχει μια φοβερή ενέργεια με την οποία μπορώ να ταυτιστώ, που τη συναντά κανείς στα νησιά, στις θάλασσες και στα τοπία της, στην τοπογραφία και στα βουνά της. Ισχυρά πνεύματα κατοικούν εκεί. Το ίδιο συναίσθημα βιώνω και στη δυτική ακτή της Ιρλανδίας».
Έπειτα, κι αφότου έκανε μνεία στο περίφημο ποίημα «Ιθάκη» του Κωνσταντίνου Καβάφη, το οποίο στην Ελλάδα είναι εξίσου διαδεδομένο όσο και η ίδια η «Οδύσσεια» στην οποία αναφέρεται, ο Γιώργος Κρασσακόπουλος ρώτησε τους ομιλητές τι κρατάνε τελικά στην καρδιά τους από αυτή την εμπειρία. Ο Ουμπέρτο Παζολίνι απάντησε σχετικά: «Κάποιες φορές, απλώς λες “πάμε” και βλέπεις το αποτέλεσμα να εξελίσσεται μπροστά στα μάτια σου. Ηθοποιοί σαν τον Ρέιφ και τη Ζιλιέτ σού δίνουν περισσότερη περιπλοκότητα απ’ όση θα μπορούσες να ζητήσεις ποτέ. Ζω για τις συνδέσεις που συνάπτουν οι μεγάλοι ηθοποιοί μεταξύ τους αλλά και με το κείμενο».
Τέλος, ο Ρέιφ Φάινς μίλησε για τη διαχρονική δύναμη της «Οδύσσειας». «Όλοι μας με έναν τρόπο αναζητούμε την προσωπική μας Ιθάκη, τον εαυτό μας. Η Οδύσσεια μιλάει σε όλους μας, για τον αγώνα της επιστροφής. Όλοι βρισκόμαστε σε κάποιο ταξίδι κι η επιστροφη είναι το ερώτημα που κουβαλάμε μέσα μας». Σε ένα συγκινητικό φινάλε, η Ζιλιέτ Μπινός υπογράμμισε πόσο σημαντικό ήταν για εκείνη που κατάφερε, σε συνεργασία με τον Ρέιφ Φάινς, να κάνει το όραμα του Ουμπέρτο Παζολίνι πραγματικότητα: μια επιστροφή στην Ιθάκη, ό,τι κι αν σημαίνει αυτό για τον καθένα.