Οι φάλαινες και τα δελφίνια έχουν «ανθρώπινες» κοινωνίες και πολιτισμούς

Τελικά έξω από το νερό ή μέσα σε αυτό η ζωή μπορεί να μη διαφέρει και τόσο όσο νομίζουμε. Οι φάλαινες και τα δελφίνια ζουν σε κοινωνικές ομάδες με στενούς δεσμούς ανάμεσά τους, αναπτύσσουν πολύπλοκες σχέσεις, μιλάνε μεταξύ τους ακόμη και με τοπικές διαλέκτους – όπως ακριβώς και οι άνθρωποι. Δεν αποκλείεται ακόμη και να φωνάζονται με τα «ονόματά» τους ή να…κουτσομπολεύουν!

   Μια νέα διεθνής επιστημονική μελέτη αναδεικνύει τα «ανθρώπινα» κοινωνικά χαρακτηριστικά των κητωδών και τα συνδέει με τον μεγάλο εγκέφαλό τους. Ο εγκέφαλος των φυσητήρων (ενός είδους φαλαινών), ο μεγαλύτερος στη Γη, είναι περίπου εξαπλάσιος από τον ανθρώπινο.

   Οι ερευνητές, με επικεφαλής την εξελικτικό βιολόγο δρ Σούζαν Σουλτς του βρετανικού Πανεπιστημίου του Μάντσεστερ, που έκαναν τη σχετική δημοσίευση στο περιοδικό οικολογίας και εξέλιξης “Nature Ecology & Evolution”, μελέτησαν 90 είδη φαλαινών, δελφινιών και φωκαινών, καταλήγοντας στο συμπέρασμα ότι τα κητώδη, τα μεγάλα θαλάσσια θηλαστικά, έχουν αδιαμφισβήτητα εξελιγμένη κοινωνική συμπεριφορά, παρόμοια με τον ανθρώπινο πολιτισμό.

   Κοινά στοιχεία που τα κητώδη μοιράζονται με τους ανθρώπους και με ορισμένους πιθήκους, είναι τα εξής: η ανάπτυξη πολύπλοκων σχέσεων και η συνεργασία για το κοινό όφελος, η εκμάθηση τεχνικών κυνηγιού και χρήσης εργαλείων (π.χ. θαλασσίων σπόγγων) από τους μεγαλύτερους στους μικρότερους, η συνεργατική αναζήτηση τροφής, η χρήση πολύπλοκης «γλώσσας» για επικοινωνία, η συνεργασία με τους ανθρώπους και με άλλα είδη, η φροντίδα των παιδιών ξένων γονιών («μπέιμπι-σίτινγκ»!), το ομαδικό παιγνίδι, οι διατροφικές προτιμήσεις (τους αρέσουν διαφορετικά είδη ψαριών για να τρώνε), η μάθηση μέσω παρατήρησης κ.α.

   Η θαλάσσια αυτή κουλτούρα υποστηρίζεται από τον εξελιγμένο εγκέφαλο των φαλαινών και των δελφινιών, σύμφωνα με τους επιστήμονες. Όπως και στους ανθρώπους, κατά τη Σουλτς, «πρόκειται για μια συνεξέλιξη των εγκεφάλων, της κοινωνικής δομής και της συμπεριφοράς». Τόνισε ότι «οι κοινωνίες των δελφινιών και των φαλαινών είναι τουλάχιστον τόσο πολύπλοκες, όσο αυτές που έχουμε παρατηρήσει στα πρωτεύοντα».

   Όμως, σύμφωνα με τους θαλάσσιους βιολόγους, εμείς οι άνθρωποι δυσκολευόμαστε να το κατανοήσουμε αυτό, επειδή δεν είναι εύκολο να παρατηρούμε συνεχώς -και να καταλαβαίνουμε- τι κάνουν τα θαλάσσια θηλαστικά κάτω από το νερό.

   Σύμφωνα με τη νέα μελέτη, όσο μεγαλύτερος είναι ο εγκέφαλός τους -ιδίως σε σχέση με το σώμα τους- τόσο πιο κοινωνική, πολύπλοκη και ανθρώπινη είναι η συμπεριφορά τους. Η όρκα, το μεγαλύτερο και πιο γρήγορο είδος δελφινιού, έχει από όλα τα κητώδη τον μεγαλύτερο εγκέφαλο αναλογικά με το σώμα της. Εξίσου ευνοημένα -όσον αφορά την αναλογία εγκεφάλου/σώματος- είναι η ψευδόρκα και το μαυροδέλφινο.

   Αντίθετα, κάποια από τα μεγαλύτερα κητώδη, όπως οι γαλάζιες φάλαινες, οι πτεροφάλαινες και οι μεγάπτερες φάλαινες, έχουν αναλογικά μικρό εγκέφαλο σε σχέση με το τεράστιο σώμα τους. Ίσως δεν είναι τυχαίο ότι δεν έχουν μεγάλη κοινωνικότητα και κατά βάση ζουν μοναχικές ζωές, πλησιάζοντας η μία την άλλη του είδους της μόνο για να ζευγαρώσουν ή όταν τρώνε ψάρια στην ίδια περιοχή.

   Αυτό, κατά τους ερευνητές, φαίνεται να ενισχύει την λεγόμενη «θεωρία του πολιτισμικού εγκεφάλου», ότι δηλαδή η νοημοσύνη -όχι μόνο στον άνθρωπο αλλά και σε άλλα είδη- αναπτύχθηκε ως μέσο αντιμετώπισης των πολύπλοκων προκλήσεων σε ένα κοινωνικό περιβάλλον.

   Άλλοι όμως επιστήμονες προειδοποιούν ενάντια στην τάση σύγκρισης και «ανθρωπόμορφων» προβολών, που έχουν ως συνέπεια να κάνουν τα ζώα να φαίνονται πως δρουν σαν άνθρωποι, ενώ αυτό μπορεί να μη συμβαίνει στην πραγματικότητα.

(ΑΠΕ-ΜΠΕ)