Διεθνής Αμνηστία: Παράνομη κράτηση και ακατάλληλες συνθήκες στη δομή μεταναστών της Σάμου

Η Ελλάδα πρέπει επειγόντως να καταργήσει τους νομικούς κανόνες που προκαλούν συστηματική και παράνομη στέρηση της ελευθερίας των ανθρώπων που ζητούν άσυλο στις χρηματοδοτούμενες από την ΕΕ «Κλειστές Ελεγχόμενες Δομές» στο νησί της Σάμου, αναφέρει η Διεθνής Αμνηστία σε έρευνα που δημοσίευσε την Τρίτη (30/7). Ο οργανισμός κάλεσε επίσης την ΕΕ να καταστήσει την Ελλάδα υπεύθυνη για τις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στο κέντρο και να διασφαλίσει ότι το μοντέλο αυτό δεν θα αποτελέσει πρότυπο για το πρόσφατο Σύμφωνο της ΕΕ για τη Μετανάστευση και το Άσυλο.

Η έρευνα με τίτλο Σάμος: «Νιώθουμε Φυλακισμένοι στο Νησί» Παράνομη Κράτηση και Ακατάλληλες Συνθήκες σε Χρηματοδοτούμενο από την ΕΕ Κέντρο Προσφυγισσών/ων, αποκαλύπτει την αδιάκριτη χρήση οδηγιών «με σκοπό τον περιορισμό της ελευθερίας» (εδώ η περίληψη στα ελληνικά) που υποβάλλουν τους κατοίκους σε παράνομη και αυθαίρετη κράτηση.

«Η Ελλάδα αποτελεί εδώ και καιρό πεδίο δοκιμών για τις μεταναστευτικές πολιτικές της ΕΕ που βασίζονται στον φυλετικό αποκλεισμό των ανθρώπων που μετακινούνται στα σύνορα της περιοχής. Τα αποτελέσματα στη Σάμο δείχνουν ότι αυτό το μοντέλο είναι τιμωρητικό, δαπανηρό και επιρρεπές σε καταχρήσεις. Με το πρόσχημα της καταγραφής και της ταυτοποίησης των ανθρώπων, οι ελληνικές αρχές κρατούν de facto όλους τους κατοίκους του κέντρου κατά την άφιξη, συμπεριλαμβανομένων ανθρώπων σε ευάλωτες καταστάσεις, κατά παράβαση των δικαιωμάτων τους. Όλα αυτά συμβαίνουν σε έναν χρηματοδοτούμενο από την ΕΕ χώρο που υποτίθεται ότι συμμορφώνεται με τα ευρωπαϊκά πρότυπα», δήλωσε ο Deprose Muchena, Ανώτερος Περιφερειακός Διευθυντής της Διεθνούς Αμνηστίας για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα

«Ένας δυστοπικός εφιάλτης» που χρηματοδοτείται από την ΕΕ

Μετά τις πυρκαγιές που κατέστρεψαν τον προσφυγικό καταυλισμό της Μόριας στο ελληνικό νησί της Λέσβου το 2020, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή διέθεσε 276 εκατομμύρια ευρώ από κονδύλια της ΕΕ για νέα κέντρα «πολλαπλών χρήσεων», υποσχόμενη «καλύτερες συνθήκες». Οι χώροι σχεδιάστηκαν για να περιλαμβάνουν εγκαταστάσεις υποδοχής και κράτησης πριν την επιστροφή. Το κέντρο στη Σάμο ήταν το πρώτο που άνοιξε, το 2021.

Ως αποτέλεσμα των αυξημένων αφίξεων, μεταξύ του Ιουνίου 2023 και του Ιανουαρίου 2024, το κέντρο παρουσίασε συνωστισμό, φθάνοντας στο αποκορύφωμα με 4.850 διαμένοντες τον Οκτώβριο του 2023. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα οι άνθρωποι να φιλοξενούνται σε χώρους που δεν προορίζονταν για διαμονή, όπως κουζίνες και αίθουσες διδασκαλίας, καθώς και σε κοντέινερ, σε ακατάλληλες συνθήκες. Ενώ η αρχική χωρητικότητα ήταν για 2.040 άτομα, οι αρχές την άλλαξαν σε 3.650 τον Σεπτέμβριο του 2023, χωρίς καμία εμφανή παρέμβαση για την αύξηση των χώρων φιλοξενίας.

Οι αυξημένες αφίξεις επιδείνωσαν τα μακροχρόνια προβλήματα στην παροχή βασικών υπηρεσιών, συμπεριλαμβανομένης της έλλειψης νερού και της έλλειψης ενός μόνιμου γιατρού. Η παροχή των ιατρικών υπηρεσιών στον καταυλισμό είναι επίσης σε επισφάλεια, καθώς οι συμβάσεις των εργαζομένων στον τομέα της υγείας που δουλεύουν σήμερα στον χώρο έληξαν στις 30 Ιουνίου, αλλά η υλοποίηση του νέου χρηματοδοτούμενου από την ΕΕ έργου για την παροχή υγειονομικής περίθαλψης, «Ιπποκράτης», υπό τη διαχείριση του Διεθνούς Οργανισμού Μετανάστευσης, παραμένει σε εκκρεμότητα. Η παρατεταμένη και συνεχιζόμενη αβεβαιότητα γύρω από την παροχή επαρκών υπηρεσιών υγειονομικής περίθαλψης στον καταυλισμό εγείρει σοβαρές ανησυχίες σχετικά με την ικανότητα της Ελλάδας να διασφαλίσει την ισότιμη πρόσβαση των αιτουσών/ούντων άσυλο σε υπηρεσίες υγείας.

«Η ΕΕ υποσχέθηκε ότι αυτά τα κέντρα θα λειτουργούν σύμφωνα με τα “ευρωπαϊκά πρότυπα”. Αντ’ αυτού, βρήκαμε έναν δυστοπικό εφιάλτη: ένα στρατόπεδο υψηλής ασφαλείας που στερείται των πιο βασικών υποδομών. Κάμερες ασφαλείας και συρματοπλέγματα περικυκλώνουν το κέντρο δημιουργώντας ένα περιβάλλον που μοιάζει με “φυλακή”. Οι άνθρωποι δεν είχαν αρκετό νερό ή επαρκή υγειονομική περίθαλψη και, σε ορισμένες περιπτώσεις, ούτε καν κρεβάτια. Όλα αυτά ενώ δεν μπορούσαν να φύγουν από το κέντρο για εβδομάδες, μερικές φορές ακόμα και για μήνες», δήλωσε ο Deprose Muchena.

Συστηματική, αυθαίρετη και παράνομη κράτηση

Οι κάτοικοι υπόκεινται συστηματικά σε έκδοση οδηγιών «με σκοπό τον περιορισμό της ελευθερίας» που τους κρατούν στο κέντρο για διάστημα έως και 25 ημερών από την είσοδό τους. Οι περιορισμοί αυτοί υπερβαίνουν τους νόμιμους «περιορισμούς της ελευθερίας της κυκλοφορίας» και ισοδυναμούν με παράνομη κράτηση. Εφαρμόζονται κατά συντριπτική πλειοψηφία σε νεοεισερχόμενους χωρίς να λαμβάνονται υπόψη οι ατομικές περιστάσεις, κατά παράβαση του διεθνούς δικαίου και των διεθνών προτύπων, τα οποία αναφέρουν ότι η κράτηση αποκλειστικά για μεταναστευτικούς σκοπούς επιτρέπεται μόνο σε σπάνιες περιπτώσεις.

Η Διεθνής Αμνηστία διαπίστωσε ότι η εφαρμογή των μέτρων αυτών είναι επίσης βαθιά λανθασμένη, με ανθρώπους να κρατούνται πέραν του επιτρεπόμενου ορίου των 25 ημερών, συχνά χωρίς γραπτή απόφαση ή με βάση κάποια αναδρομική απόφαση.

Επιπλέον, ιδίως σε περιόδους με αυξημένο αριθμό ατόμων στο κέντρο, οι κάτοικοι βρέθηκαν αντιμέτωποι με καταστάσεις μη αξιοπρεπούς διαβίωσης, οι οποίες ενδέχεται να παραβιάζουν την απαγόρευση της κακομεταχείρισης.

«Αντιμετωπίζουμε προβλήματα ψυχικής υγείας. Γλίτωσα από τον πόλεμο. Φύγαμε από τη Συρία για να έχουμε ένα καλύτερο μέλλον […] όχι [για να είμαστε] εδώ σε επισφαλείς και αβέβαιες [συνθήκες], δύσκολες για πολλούς λόγους. Άφησα την οικογένειά μου στην πατρίδα μου και τώρα νιώθω τιμωρημένος εδώ», δήλωσε ο Ναμπίλ*, ένας άνδρας από τη Συρία που ζει στο κέντρο.

Αν και οι οδηγίες με σκοπό τον περιορισμό της ελευθερίας είναι φαινομενικά «φυλετικά ουδέτερες» και επηρεάζουν όλες και όλους τις/ους νεοεισερχόμενες/ους στα κέντρα, επηρεάζουν σχεδόν αποκλειστικά τις/ους αιτούσες/ούντες άσυλο από ομάδες που βιώνουν ρατσισμό. Η Ελλάδα πρέπει να διασφαλίσει ότι οι μεταναστευτικές πολιτικές της δεν οδηγούν σε αποτελέσματα που εισάγουν φυλετικές διακρίσεις, οι οποίες είναι αντίθετες με το διεθνές δίκαιο.

Η υποστήριξη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τη δημιουργία και τη λειτουργία του κέντρου ενισχύει τις ευθύνες της για τυχόν προκύπτουσες παραβιάσεις. Όπως όλα τα νέα κέντρα που χρηματοδοτούνται από την ΕΕ, ο χώρος της Σάμου έχει σχεδιαστεί έτσι ώστε να συμμορφώνεται με τις αρχές που διέπουν το Σύμφωνο της ΕΕ για τη μετανάστευση και το άσυλο, ένα σύνολο μεταρρυθμίσεων που εγκρίθηκαν πρόσφατα στο δίκαιο ασύλου της ΕΕ. Η Διεθνής Αμνηστία έχει εκφράσει επανειλημμένα την ανησυχία της ότι το Σύμφωνο θα αποδυναμώσει την πρόσβαση στο άσυλο και θα αυξήσει τον κίνδυνο παραβιάσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της de facto κράτησης, ιδίως μέσω των περιορισμών στις μετακινήσεις των μεταναστριών και μεταναστών κατά τη διάρκεια του ελέγχου και των συνοριακών διαδικασιών ασύλου και επιστροφής.

«Η Σάμος παρέχει ένα παράθυρο για το μέλλον του Συμφώνου και προσφέρει μια κρίσιμη ευκαιρία στην ΕΕ και τα κράτη μέλη της να αλλάξουν πορεία. Οι ελληνικοί κανόνες για το άσυλο σχετικά με τους “περιορισμούς της ελευθερίας” πρέπει να ανακληθούν επειγόντως και για το σκοπό αυτό η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρέπει να προχωρήσει τις διαδικασίες για παράβαση κατά της Ελλάδας για να διασφαλίσει τη συμμόρφωση της με το δίκαιο της ΕΕ», δήλωσε ο Deprose Muchena.

«Η ΕΕ πρέπει να δράσει επειγόντως για να διασφαλίσει ότι η χρήση περιοριστικών μέτρων κατά τη διάρκεια των μεταναστευτικών διαδικασιών δεν οδηγεί σε εκτεταμένη παράνομη κράτηση και άλλες καταχρήσεις, όπως βλέπουμε στη Σάμο. Αν δεν συμβεί αυτό όχι μόνο θα υπονομευτούν ριζικά τα πρότυπα θεμελιωδών δικαιωμάτων της ΕΕ, αλλά θα αυξηθεί δραστικά το ανθρώπινο τραύμα και ο πόνος στα σύνορα».

Ιστορικό

Η έρευνα διεξήχθη μεταξύ Δεκεμβρίου 2023 και Ιουλίου 2024 και βασίζεται σε συναντήσεις, συνεντεύξεις και ανταλλαγές απόψεων με κατοίκους του κέντρου, εκπροσώπους των ελληνικών αρχών, οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών και οργανισμούς του ΟΗΕ. Η έρευνα συνοδεύεται επίσης από εικαστικά έργα των κατοίκων για την οπτική αναπαράσταση των συναισθημάτων και των εμπειριών τους από τη ζωή στο κέντρο. Τα εικαστικά έργα δημιουργήθηκαν κατά τη διάρκεια εργαστηρίων που πραγματοποιήθηκαν σε συνεργασία με τους Εθελοντές της Σάμου. Μια ηλεκτρονική έκθεση είναι διαθέσιμη εδώ.