«Δελφικοί Διάλογοι»: Διακεκριμένοι στοχαστές, επιστήμονες και φιλόσοφοι για την περίπλοκη σχέση τεχνολογίας και δημοκρατίας

Την περίπλοκη σχέση τεχνολογίας και δημοκρατίας συζήτησαν διακεκριμένοι στοχαστές, επιστήμονες παγκόσμιας εμβέλειας και διάσημοι φιλόσοφοι στους πρώτους Δελφικούς Διαλόγους με θέμα «Τεχνολογία & Δημοκρατία», που ολοκληρώθηκαν πριν λίγες μέρες στο Ευρωπαϊκό Πολιτιστικό Κέντρο Δελφών.

Όπως ανέφερε στην εναρκτήρια ομιλία ο Παναγιώτης Ροϊλός, Καθηγητής Πανεπιστημίου Harvard και Πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Πολιτιστικού Κέντρου Δελφών, οι Δελφικοί Διάλογοι –που έγιναν υπό την Αιγίδα της Προεδρίας της Δημοκρατίας-, φιλοδοξούν να αποτελέσουν έναν χώρο φιλοσοφικού στοχασμού και πνευματικών ανταλλαγών πάνω στα πιο καίρια ζητήματα που αντιμετωπίζει η ανθρωπότητα, καθιστώντας ταυτόχρονα τους Δελφούς παγκόσμιο κόμβο προώθησης της ανθρωπιστικής σκέψης στον ραγδαία εξελισσόμενο κόσμο. Τη σημασία στήριξης δράσεων που προσφέρουν στην πνευματική ανάπτυξη της κοινωνίας τόνισε, επίσης, με τη σειρά του ο Αλέξανδρος Σαρρηγεωργίου, Πρόεδρος και Διευθύνων Σύμβουλος της Eurolife FFH, με την ευγενική χορηγία της οποίας πραγματοποιήθηκε η διοργάνωση.

Παναγιώτης Ροϊλός

Οι πρώτοι Δελφικοί Διάλογοι επικεντρώθηκαν στην τεχνολογία και τη διττή δυνατότητά της είτε να ενδυναμώνει, είτε να υπονομεύει τα δημοκρατικά συστήματα. Ο καθηγητής Ροϊλός, άγγιξε το θέμα της μετάβασης του ανθρώπου από το πολιτικό και κοινωνικό πεδίο σε αυτό της τεχνολογίας, συζητώντας στη συνέχεια τον αντίκτυπο της εικονικής πραγματικότητας στην ανθρώπινη κατάσταση. Εισήγαγε την έννοια της “μη μεταφυσικής υπερβατικότητας”, για να καταδείξει την ιδιόμορφη οντολογική σχέση ανθρώπων, του φαντασιακού τους και της τεχνητής νοημοσύνης. Θέτοντας καίρια ερωτήματα σχετικά με τις ηθικές και πολιτικές διαστάσεις της τεχνητής νοημοσύνης, επισήμανε στους παρευρισκόμενους τη σημασία της κριτικής εξέτασης των διαστάσεων της τεχνολογίας στη δημοκρατία και κατ’ επέκταση στην ανθρώπινη κοινωνία.

Étienne Balibar

Ο Étienne Balibar, Καθηγητής Πανεπιστημίου Paris X-Nanterre και της Καλιφόρνιας, βασιζόμενος στη θεωρία δημοκρατίας του Habermas, εστίασε στις επιπτώσεις της ψηφιακής επανάστασης στο πολιτικό τοπίο και στη διαμόρφωση της κοινής γνώμης. Η ομιλία του, με τίτλο «Η ψηφιακή καταστροφή ως ανθρωπολογικό και πολιτικό πρόβλημα», διερεύνησε τις επιπτώσεις της αντικατάστασης των ανθρώπινων και κοινωνικών αλληλεπιδράσεων από τις τεχνολογικές επικοινωνίες. 

Pierre Lévy

Την ανάλυσή του ακολούθησε η διάλεξη του Pierre Lévy, Καθηγητή του Πανεπιστημίου της Οττάβα, περί του «ψηφιακού δημόσιου χώρου», και την καθιέρωσή του ως μια νέα επικράτεια, έναν χώρο κοινωνικής αλληλεπίδρασης των ανθρώπων πέρα από εθνικά σύνορα. Τόνισε, επίσης, την ανάγκη εκδημοκρατισμού της τεχνολογίας, δίχως την οποία εγκυμονεί ο κίνδυνος της ανάδειξης του «κράτους-πλατφόρμα», με τη συγκέντρωση της εξουσίας στα χέρια των τεχνολογικών εταιρειών – κολοσσών. 

Ο Alvin Wang Graylin, Παγκόσμιος Αντιπρόεδρος της Corporate Development  HTC, σε μια ομιλία που προκάλεσε σκέψεις, διερεύνησε τους κινδύνους και τις ευκαιρίες που συνδέονται με την εφαρμογή της τεχνητής νοημοσύνης σε όλες τις ανθρώπινες δραστηριότητες. Μίλησε τόσο κατά της ανεξέλεγκτης αισιοδοξίας, όσο και της καταστροφολογίας, υπογραμμίζοντας τον θετικό αντίκτυπο που η σωστή χρήση της τεχνητής νοημοσύνης μπορεί να επιφέρει στην ανθρωπότητα, ακόμα και σε τομείς όπως της αντιγήρανσης, της καταπολέμησης ανισοτήτων ή και μιας ανώτατης δημοκρατικής κυβέρνησης στο δρόμο του «άρχοντα – φιλόσοφου» που περιέγραψε πρώτος ο Πλάτωνας.  

Στην δεύτερη συνεδρία, οι εισηγήσεις των ομιλητών επιχείρησαν να εξετάσουν τους τρόπους προστασίας των κοινωνιών στον «κόσμο της παραπληροφόρησης», καθώς και το πώς η τεχνητή νοημοσύνη μας ωθεί σε μια νέα μορφή δημοκρατίας. Τα δύσκολα αυτά ερωτήματα ξεδίπλωσαν οι Philip Howard, Καθηγητής του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης και ο Jeffrey Schnapp, Καθηγητής Πανεπιστημίου Χάρβαρντ.

Philip Howard

Ο καθηγητής Howard, ειδήμων στην ανάλυση κοινωνιολογικών δεδομένων στον κόσμο του διαδικτύου, παρουσίασε δεδομένα παγκόσμιας έρευνας που καταδεικνύουν την διευρυμένη ανησυχία γύρω από το φαινόμενο της παραπληροφόρησης. Παρά την πολυπληθή σχετική βιβλιογραφία, η εστίαση στους προτεινόμενους τρόπους αντιμετώπισης της παραπληροφόρησης στις σύγχρονες δημοκρατίες είναι περιορισμένος. Εντούτοις, στόχος του νέου Ινστιτούτου του καθηγητή Howard αποτελεί η παροχή ανεξάρτητων επιστημονικών δεδομένων προς την αξιολόγηση των παγκόσμιων τάσεων στην αλγοριθμική μεροληψία, παραπληροφόρηση και χειραγώγηση. Ο Howard τόνισε ότι προκειμένου να εφαρμοστούν αποτελεσματικές λύσεις κρίνεται αναγκαία η συνεργασία μεταξύ ακαδημαϊκών, ρυθμιστικών αρχών και των μεγάλων τεχνολογικών εταιρειών. Οι νέες τεχνολογικές προκλήσεις και οι πολιτικές και κοινωνικές επιπτώσεις τους απαιτούν τη διαρκή έρευνα και συνεργασία των ειδικών, δίχως την οποία, φαινόμενα όπως αυτό της παραπληροφόρησης να μένουν χωρίς αντιμετώπιση.

Jeffrey Schnapp

Εμβαθύνοντας στο φετινό θέμα των Δελφικών Διαλόγων, ο καθηγητής Schnapp, ιστορικός του πολιτισμού και της τεχνολογίας, διερεύνησε με μια συναρπαστική παρουσίαση τη σχέση τεχνολογίας και δημοκρατίας. Ειδικότερα, ιχνηλάτησε τον τρόπο διεξαγωγής των εκλογικών διαδικασιών από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, από την ψήφο μέσω της φωνής, της ανάτασης του χεριού, τα δισκία, τον κλήρο μέχρι τα ψηφοδέλτια. Με αυτόν τον τρόπο επιχειρηματολόγησε περί της αλληλεξάρτησης δημοκρατίας και τεχνολογικής προόδου, καθώς η ιστορία αποδεικνύει ότι η μετάφραση της βούλησης του λαού έρχεται πάντα μέσα από τα τεχνολογικά εργαλεία της εκάστοτε εποχής. Έτσι και σήμερα, όπου με την κατάλληλη συνεργασία των επιστημόνων, η τεχνητή νοημοσύνη και οι τεχνολογικές πλατφόρμες δύνανται να δημιουργήσουν νέα μοντέλα δημοκρατικής συμμετοχής των πολιτών. Ο καθηγητής Schnapp τόνισε, τέλος, τον ρόλο των θεσμών ως διαμορφωτών και οδηγών της νομοθετικής διαδικασίας, επισημαίνοντας ότι μόνο μέσω της διασφάλισης των κατάλληλων κανονισμών, εγγυήσεων και της διαφάνειας στον τρόπο λειτουργίας τους, τα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης θα μπορέσουν να αναζωογονήσουν τη δημοκρατία.

Με τις διεισδυτικές αναλύσεις και προτάσεις τους, οι διακεκριμένοι ομιλητές άνοιξαν τον δρόμο για περαιτέρω συζήτηση μεταξύ όλων των εκλεκτών παρευρισκόμενων. Στη στρογγυλή τράπεζα θίχτηκαν τα κρισιμότερα σημεία των συνεδριών που είχαν προηγηθεί, όπως η παραπληροφόρηση, η ψηφιακή δημοκρατία και ο ρόλος της τεχνολογίας στην ανθρώπινη συνείδηση.

Οι Δελφικοί Διάλογοι έκλεισαν με σκέψεις γύρω από την «αποξένωση» του ανθρώπου προς την τεχνολογία και τις μορφές που μπορεί να πάρει: την αλλοτρίωση, την αντίσταση, την προσαρμογή ή την ανατροπή. Ο Γάλλος φιλόσοφος Étienne Balibar, τέλος, έθεσε προς περαιτέρω διερεύνηση την υπερβατική διάσταση που ενδεχομένως παίρνει η τεχνολογία στις συνειδήσεις των ανθρώπων, συγκρίνοντας το ρόλο της με εκείνον που άλλοτε διαδραμάτιζε μια θεότητα. Η βασική διαφορά μεταξύ των δύο έγκειται στο ότι αποκλειστικός δημιουργός της τεχνολογίας είναι ο άνθρωπος, και κατ’ επέκταση είναι και ο μόνος υπεύθυνος να ορίσει τόσο την εξέλιξή της, όσο και τις διαστάσεις που λαμβάνει στη σύγχρονη κοινωνία. 

Τους Πρώτους Δελφικούς Διαλόγους παρακολούθησαν, εκτός από τους εκλεκτούς προσκεκλημένους που παρευρέθησαν στους Δελφούς, και διαδικτυακά περί τους 2.500 ανθρώπους από όλο τον κόσμο.