Ένα σώμα γεμάτο πληγές, ένα σώμα τραυματισμένο. Το τραύμα είναι μια ανοιχτή πληγή στο σώμα μας ή στην ψυχή μας -όπως γίνεται αποδεκτό από το 1880 και μετά, αφότου ήρθε η εκκοσμίκευση της ψυχολογίας και σταματήσαμε να αποδίδουμε διάφορες συμπεριφορές στη μαγεία και τα κακά τα πνεύματα. Στους δύο Παγκοσμίους Πολέμους γινόταν αναφορά στη νευρική διαταραχή, ή όπως έκαναν τη διάγνωση τότε οι Βρετανοί, στο “shell shock”. Όταν ο ψυχίατρος και ερευνητής για το τραύμα, Bessel van der Kolk, συνεργαζόταν με βετεράνους του πολέμου του Βιετνάμ στα 1970, «δεν υπήρχε ούτε ένα βιβλίο για το τραύμα του πολέμου στην βιβλιοθήκη. Την ίδια στιγμή, το ενδιαφέρον για το τραύμα από το γενικό κοινό πυροδοτήθηκε έντονα», όπως σημειώνει ο ίδιος. Έπειτα, ο ορισμός της συγκεκριμένης διαταραχής διευρύνθηκε, ώστε να περικλείει και τα άτομα που έχουν δει ή ακούσει κάποιο τραυματικό γεγονός, όχι απαραίτητα να έχουν βιώσει τα ίδια. Τα κινήματα κοινωνικής δικαιοσύνης ανέλαβαν μετά τα ηνία και άρχισαν να τοποθετούν το τραύμα και σε άλλα πλαίσια, όπως αυτά της φυλετικής βίας, της βίας κατά των γυναικών, της κακοποίησης παιδιών κλπ. Στη δεκαετία του 1990, δόθηκε ορατότητα και στο «διαγενεακό», «συλλογικό», «ιστορικό», «πολιτισμικό» τραύμα.
Το 2017, το κίνημα #MeToo και του φεμινισμού έφερε την λέξη και το βίωμα του τραύματος (και του επανατραυματισμού) στη δημόσια συζήτηση και μετά από μια τραμπική περίοδο και αναρίθμητες δολοφονίες μαύρων σωμάτων στις ΗΠΑ και αστυνομικής βίας στα καθ’ ημάς και αλλού, ήρθε και το συλλογικό τραύμα μιας απροσδόκητης πανδημίας. Το τραύμα στριφογύριζε γύρω μας για χρόνια. Η Google βρίσκει αποτελέσματα με κύρια λέξη αναζήτησης το τραύμα που φτάνουν μέχρι και 18 χρόνια πίσω. Μέχρι την Άννα Βίσση που τραγουδούσε το 1997 σε στίχους Νίκου Καρβέλα «τραύμα είσαι ανοιχτό, τραύμα που το αγαπώ». Το 2021 οι αναζητήσεις εκτοξεύτηκαν και το ίδιο ανοδικό trend παρουσιάζουν και τα βιβλία, ένα εκ των οποίων βρισκόταν στην κορυφή των best seller των New York Times με τίτλο “The Body Keeps the Score” και συγγραφέα τον Bessel van der Kolk.
«Χρειαζόμαστε νέα γλωσσάρια για να περιγράψουμε την ανθρώπινη εμπειρία».
Στην ψηφιακή αποθήκη των podcast, το “The Listen Notes” υπάρχουν περισσότερα από 5,5 χιλιάδες podcast με τη λέξη «τραύμα» στον τίτλο τους. Οι σειρές που βλέπουμε καταπιάνονται, επίσης, με ζητήματα τραύματος, όπως το “I May Destroy You”, το “Yellowjackets”, το “Fleabag” και το “Succession”, ενώ το “Matrix Resurrections” χρησιμοποιεί την θεραπεία του τραύματος ως βασικό σημείο της πλοκής. Υπάρχει και “Yoga for Post Traumatic Stress” με την αγαπημένη yogi του διαδικτύου, Adriene Mishler. Στο Instagram, ξεπηδούν κωδικοποιημένα ανάλογα με το χρώμα τετραγωνάκια, με catchy γραφιστικά που μιλούν για τα triggers και τα flashbacks και πολλοί ειδικοί επί του θέματος έχουν κατακλύσει το Youtube και το TikTok, όπου τo hashtag #trauma έχει 6.2 δισεκατομμύρια views.
Κι αυτό είναι μονάχα ένα μέρος του zeitgeist του τραύματος, καθώς το τραύμα είναι παντού. Σύμφωνα με την Αμερικανική Ομοσπονδία Ψυχολογίας, ορίζεται προς το παρόν ως «η συναισθηματική απάντηση σε ένα τρομακτικό γεγονός, όπως ένα ατύχημα, ένας βιασμός ή μία φυσική καταστροφή», είτε είσαι επιζώσα ή επιζών, είτε μάρτυρας του τραυματικού γεγονότος. Η αυξανόμενη ορατότητα του συγκεκριμένου όρου υποδεικνύει προς μια ευρύτερη αναγνώριση των έμμεσων και μακροχρόνιων συνεπειών της βίας.
«Η λέξη τραύμα μπορεί να σημαίνει οτιδήποτε», λέει ο Michael Scheeringa, ψυχίατρος και καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Tulane, ο οποίος έγραψε το βιβλίο “The Trouble With Trauma”. Κάποιο άτομο μπορεί να χρησιμοποιήσει την φράση «τραυματική εμπειρία» για το γεγονός ότι η ομάδα του έχασε σε ένα παιχνίδι, κάτι που μπλέκει το νήμα των σοβαρών προσωπικών αφηγήσεων τραυματικών βιωμάτων με πιο χαλαρές αναφορές. Αποτέλεσμα; Να πετιέται η δημοφιλής πλέον έκφραση σαν ένα μπαλάκι κενό νοήματος από εδώ κι από εκεί. Ο όρος έχει διευρυνθεί στην pop κουλτούρα και αυτό μπορεί να έχει ανησυχητικές συνέπειες. «Το τραύμα άρχισε να γίνεται μια εύκολη συνταγή για ζητήματα που αφορούσαν την ψυχική υγεία», δηλώνει η Janis Whitlock, ερευνήτρια θεμάτων ψυχικής υγείας στο Πανεπιστήμιο Cornell, όπως διαβάζουμε στο Vox. Το τραύμα έγινε trend.
Μετρώντας δύο ολόκληρα χρόνια που είμαστε βουτηγμένες και βουτηγμένοι από την κορυφή μέχρι τα νύχια στην πανδημία και τον εγκλεισμό λόγω της Covid-19, κι ενώ έχουν χυθεί τόνοι ψηφιακού μελανιού που πληκτρολογούν τίτλους για το «μαζικό τραύμα» της απομόνωσης, της αβεβαιότητας και του συνεχόμενου, αέναου κι αήττητου φόβου, μπορούμε να πούμε ότι βιώνουμε ένα συλλογικό τραύμα; Ο Bessel van der Kolk απάντησε σε αυτό το ερώτημα στην “Atlantic” ως εξής: «Απολύτως όχι». Ακόμη και όσον αφορά τα άτομα που βρίσκονται στην πρώτη γραμμή αντιμετώπισης της πανδημίας, όπως το υγειονομικό προσωπικό, ο ίδιος σχολιάζει πως έχει να κάνει περισσότερο με το συναίσθημα κάτι είναι καταιγιστικό και πως «είναι περισσότερο από όσο μπορούμε να επεξεργαστούμε, μας κάνει να νιώθουμε μικροί και αβοήθητοι», τονίζοντας την διαφορά με το αίσθημα του ψυχικού πόνου και της αποδιοργάνωσης. «Αυτό που μας λείπει είναι μια γλώσσα που να έχει αρκετές διαφοροποιήσεις, ώστε να μπορεί να αποτυπώσει την εμπειρία που είχαμε συλλογικά και ατομικά», σχολιάζει η Janis Whitlock. «Χρειαζόμαστε νέα γλωσσάρια για να περιγράψουμε την ανθρώπινη εμπειρία».
Με το να βασιζόμαστε στην έννοια του τραύματος για να καταλάβουμε τις μοντέρνες ζωές μας, μειώνουμε κατά πολύ το πραγματικό αντίκτυπο του άγχους και του αποπνικτικού συναισθήματος. Η παραπλανητική περιγραφή του τραύματος μπορεί επίσης να απωθήσει μια μερίδα ανθρώπων από το να λάβουν τη σωστή θεραπεία για το PTSD, καθώς όταν βάλλεται η επιστήμη και δεν μιλούν οι ειδικοί, τότε ο κόσμος σταματάει να τους σέβεται και να τους ακούει, όπως ισχυρίζεται ο ψυχίατρος και καθηγητής Michael Scheeringa. Υπάρχει μία ευκαιρία εδώ να αναγνωρίσουμε και να συνειδητοποιήσουμε την πολυπλοκότητα της ανθρώπινης εμπειρίας, η οποία μπορεί να περιέχει πόνο, όχι όμως απαραίτητα τραύμα.
Μιας ζωής που ακόμη κι αν εμπεριέχει τραύμα, ενέχει μια τρυφερή υπόσχεση για επούλωση.