Οι επιπτώσεις της μοναξιάς στον άνθρωπο αποτελούν ένα σημαντικό πεδίο διερεύνησης για όσους και όσες ασχολούνται με τον τομέα της ψυχικής υγείας. Πλέον, η μοναξιά ξεπερνά τα σύνορα και γίνεται παγκόσμιο ζήτημα που επηρεάζει κάθε πτυχή της δημόσιας υγείας, της ευημερίας και της ανάπτυξης. Όπως ανακοίνωσε ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, έχει αναχθεί σε μια «πιεστική παγκόσμια απειλή για την υγεία».
Για τον λόγο αυτόν, ο ΠΟΥ συγκρότησε πριν από μερικές μέρες την Επιτροπή για την Κοινωνική Σύνδεση, με σκοπό «να αντιμετωπίσει τη μοναξιά ως πιεστική απειλή για την υγεία, να προωθήσει την κοινωνική σύνδεση ως προτεραιότητα για τον άνθρωπο και να επιταχύνει την κλιμάκωση των λύσεων σε χώρες όλων των εισοδημάτων».
Επικεφαλής της νεοσύστατης επιτροπής είναι ο Surgeon General των ΗΠΑ, Dr Vivek Murthy και η Επίτροπος Νεολαίας της Αφρικανικής Ένωσης, Chido Mpemba.
Κατά τη διάρκεια των επόμενων τριών ετών, στόχος της είναι να διασφαλίσει ότι η επιδημία της μοναξιάς «αναγνωρίζεται και εφοδιάζεται με πόρους ως παγκόσμια προτεραιότητα δημόσιας υγείας». Η επιτροπή, μαζί με πολλούς φορείς λήψης αποφάσεων σε όλο τον κόσμο, θα πρέπει να συνδέσουν τις κουκίδες σχετικά με το τι έχει συμβεί, προκειμένου να προτείνει μια παγκόσμια ατζέντα για την οικοδόμηση αληθινών και αξιόπιστων κοινωνικών συνδέσεων μεταξύ των ανθρώπων.
Το έργο που έχει μπροστά της επιτροπή είναι μακρύ και δύσκολο, και δεν φαίνεται πως θα υπάρξει μια απλή και άμεση λύση. Η επιδημία της μοναξιάς είναι ένα σύνθετο συστημικό ζήτημα διαφόρων παραγόντων, που έχει προκύψει από χρόνια παραμέλησης. Για δεκαετίες τα κράτη απέτυχαν να αντιμετωπίσουν επαρκώς το πλήθος των αλλαγών που υφίστανται στις διαπροσωπικές σχέσεις των ανθρώπων αλλά και στην κοινωνία που τους περιβάλλει, οι οποίες συνέβαλαν στο να ενταθεί το αίσθημα μοναξιάς.
Η ολοένα αυξανόμενη και συχνά εμμονική χρήση των social media, συνδέεται με τη συρρίκνωση των πραγματικών κοινωνικών σχέσεων – όσους followers κι αν έχουμε. Η οθόνη του κινητού μας προσφέρει ένα ψευδές αίσθημα ασφάλειας, ένα «καταφύγιο» από όσα δεν τολμάμε να αντιμετωπίσουμε πρόσωπο με πρόσωπο.
Δεν είναι όμως μονάχα αυτό. Η πανδημία του Covid-19 έβαλε για μεγάλο διάστημα «στον πάγο» την οικονομική και κοινωνική δραστηριότητα των ανθρώπων, αυξάνοντας τα επίπεδα άγχους και μοναξιάς. Άνθρωποι των οποίων η καθημερινότητα δυσκόλεψε αισθητά, επέλεξαν την εσωστρέφεια έναντι του μοιράσματος – από ντροπή, φόβο, αίσθηση ματαιότητας.
Σύμφωνα με έκθεση του Vivek Murthy, με τίτλο «Η επιδημία της μοναξιάς και της απομόνωσης», που κυκλοφόρησε φέτος τον Μάιο, οι επιπτώσεις της μοναξιάς στην υγεία μπορεί να είναι τόσο επικίνδυνες όσο το κάπνισμα έως και 15 τσιγάρων την ημέρα. Αυτή η ισοδυναμία των 15 τσιγάρων προέκυψε από παρατηρήσεις που θέλουν το βίωμα της χρόνιας μοναξιάς να αυξάνει τον κίνδυνο από μια σειρά από διαφορετικά χρόνια ζητήματα υγείας.
Για παράδειγμα, η έκθεση παρουσιάζει μελέτες που διαπίστωσαν ότι η κακή ή ανεπαρκής κοινωνική σύνδεση σχετίζεται με 29% αύξηση στον κίνδυνο καρδιακών παθήσεων, 32% αύξηση στον κίνδυνο εγκεφαλικού και σημαντικές αυξήσεις στον κίνδυνο εκδήλωσης άγχους, κατάθλιψης, άνοιας, αναπνευστικών ασθενειών και ιογενών λοιμώξεων.
Παράλληλα, οι νέοι που βιώνουν μοναξιά στο σχολείο είναι πιο πιθανό να εγκαταλείψουν το Πανεπιστήμιο, ενώ, στον χώρο εργασίας, το αίσθημα αποσύνδεσης και έλλειψης υποστήριξης μπορεί να οδηγήσει σε χαμηλότερη εργασιακή ικανοποίηση και απόδοση και κατ’ επέκταση σε μειωμένα εισοδήματα.
Η έκθεση ανέφερε επιπρόσθετα πως κάθε χρόνο η κοινωνική απομόνωση μεταξύ των ηλικιωμένων έχει συσχετιστεί με περίπου 6,7 δισεκατομμύρια δολάρια σε πρόσθετες δαπάνες Medicare και πως οι εργαζόμενοι που απουσιάζουν από τη δουλειά λόγω της κατάθλιψης που σχετίζεται με τη μοναξιά, έχουν κοστίσει στους εργοδότες περίπου 154 δισεκατομμύρια δολάρια. Ακόμα, επικαλέστηκε μελέτες που διαπίστωσαν ότι μόνο το 39% των Αμερικανών ενηλίκων ένιωθαν πολύ συνδεδεμένοι με τους άλλους και περίπου οι μισοί ενήλικες των ΗΠΑ έχουν αναφέρει ότι βιώνουν μοναξιά.
Τα πράγματα έχουν χειροτερέψει τις τελευταίες δεκαετίες. Η έκθεση παρουσίασε δημοσκοπήσεις που αποκαλύπτουν ότι το ποσοστό των Αμερικανών που ένιωθαν ότι μπορούσαν να εμπιστευτούν αξιόπιστα άλλους Αμερικανούς μειώθηκε από περίπου 45% το 1972 σε περίπου 30% το 2016. Επίσης, οι άνθρωποι περνούν όλο και περισσότερο χρόνο μόνοι τους, από 285 λεπτά ανά ημέρα ή 142,5 ώρες τον μήνα το 2003 σε 309 λεπτά την ημέρα ή 154,5 ώρες το μήνα το 2019.
Από το 2003 έως το 2020, σημειώθηκε μείωση κατά 20 ώρες στον μέσο χρόνο που αφιερώνεται σε προσωπική επαφή με φίλους κάθε μήνα, από 30 ώρες το μήνα σε 10 ώρες το μήνα. Η πτώση είναι ιδιαίτερα σημαντική για άτομα ηλικίας 15 έως 24 ετών – και γι’ αυτό δεν ευθύνονται μόνο τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης που καταναλώνονται ως επί το πλείστον από τους νέους.
Ακόμα πιο χαρακτηριστική ήταν η πτώση του μέσου αριθμού στενών φιλιών. Το ποσοστό των Αμερικανών που ανέφεραν ότι έχουν λιγότερους από τέσσερις στενούς φίλους έχει αυξηθεί από 27% το 1990 σε 49% το 2021.
Οι ΗΠΑ δεν είναι φυσικά οι μόνες στον κόσμο που έρχονται αντιμέτωπες με την επιδημία της μοναξιάς. Χαρακτηριστικά, το 2018 το Ηνωμένο Βασίλειο ανέδειξε Υπουργό Μοναξιάς. Στη Σουηδία, πολυάριθμα άρθρα έχουν ασχοληθεί με τις επιπτώσεις της μοναξιάς για τους Σουηδούς. Ένα παράδειγμα τέτοιου άρθρου είναι το «Γιατί οι Σουηδοί είναι τόσο μόνοι;», του John David Ritz το 2015 για το Vice. Επίσης, η αυστραλιανή κυβέρνηση διατηρεί μια ιστοσελίδα που περιγράφει πως, «Η μοναξιά μεταξύ των Αυστραλών ήταν ήδη ένα ανησυχητικό ζήτημα πριν από την πανδημία του Covid-19, που περιγράφηκε τόσο ως “επιδημία” και ως μια από τις πιο πιεστικές και ανησυχητικές καταστάσεις για τη δημόσια υγεία στην Αυστραλία».
Αυτά τα ευρήματα και αρκετά ακόμα – που ελπίζουμε να ανοίξουν τον δρόμο και στην Ελλάδα για να διεξαχθούν σχετικές έρευνες – υπογραμμίζουν εκ νέου τη σημασία της σύνδεσης ψυχής-σώματος. Αυτό το οποίο βιώνουμε στον εσωτερικό μας κόσμο, μπορεί να επηρεάσει σε μεγάλο βαθμό τη λειτουργία ολόκληρου του σώματος. Με άλλα λόγια, η ψυχική και η συναισθηματική υγεία μπορεί να επηρεάσει σημαντικά τη σωματική υγεία, με περίπλοκους και χρόνιους τρόπους.