Ο Γιώργος Λυκουρόπουλος αγαπούσε τη Βραζιλία. Όχι μόνο λόγω ποδοσφαίρου, ωστόσο μόλις επισημοποιήθηκε ότι το Παγκόσμιο Κύπελλο του 2014 θα γίνει στη χώρα της μπάλας, τότε έριξε την ιδέα στη συνδρομητική τηλεόραση της Nova (στην οποία εδώ και 20 χρόνια περιγράφει αγώνες και παρουσιάζει εκπομπές) κι εγένετο Bossa Nova. Μια σειρά ημίωρων ντοκιμαντέρ που ξαναπροβάλλονται αυτές τις μέρες και συνιστούν ένα ιδιαίτερο ποδοσφαιρικό οδοιπορικό στις 12 πόλεις που ποδοσφαιρόφιλοι από όλη την υφήλιο θα ταξιδέψουν νοερά σε λίγες μέρες. Κάνοντας το ταξίδι δυο χρόνια πριν, πάνω στις ίδιες ημερομηνίες που θα γίνουν φέτος οι αγώνες, είδε πράγματα εντός και εκτός αγωνιστικού χώρου. Και μας έδωσε με αφορμή το ποδόσφαιρο, μια ιδιότυπη κοινωνική ανθρωπογεωγραφία από τη γη της σάμπα, του καφέ, της μπάλας αλλά και των κοινωνικών αντιθέσεων που σκιαγραφώνται αρκετά έντονα αυτές τις μέρες λόγω του Μουντιάλ, αλλά και των Ολυμπιακών Αγώνων του Ρίο που ακολουθούν το 2016.
Η έμπνευση για τη Βραζιλία ήρθε ενώ ήμουν στο Σαλβαδόρ της Μπαϊα πριν από τρία χρόνια περίπου. Βρέθηκα εκεί που θα χτιζόταν το γήπεδο και στα εργοτάξια είχαν βάλει ένα ηλεκτρονικό ρολόι που μέτραγε αντίστροφα για το ξεκίνημα του Μουντιάλ. Έτσι, μου καρφώθηκε η ιδέα για το πώς θα μεταμορφωθούν οι πόλεις. Είχα ξαναπάει βέβαια στη χώρα , ενώ μιλάω και πορτογαλικά.
Γυρνώντας στην Αθήνα, έτυχε να συναντηθώ με τους ανθρώπους της TAP Portugal, που κάνει τις απευθείας πτήσεις Αθήνα-Λισαβόνα-Βραζιλία. Τους άρεσε η ιδέα να γυρίσουμε τα μέρη που θα γίνει το Παγκόσμιο Κύπελλο, μίλησα με το κανάλι, φτιάξαμε ένα σχέδιο δράσης και η διευθύντρια Κατερίνα Κασκανιώτη το είδε πολύ θετικά. Ο ταξιδιωτικός οργανισμός Ακτίνα Travel μας βοήθησε στο να γίνει το ταξίδι και για να βγει σωστά από πλευράς πτήσεων, γιατί πίστευα ότι θα είχε δημοσιογραφικό ενδιαφέρον να γίνει ακριβώς στις ημερομηνίες του Μουντιάλ. Έτσι π.χ. θα δείχναμε ακόμα και τον καιρό που θα κάνει στις 12 πόλεις. 12 Ιουνίου, ήμασταν στο Σάο Πάολο και 13 Ιουλίου -που τελειώνει το Μουντιάλ- φύγαμε από το Ρίο.
Εννοείται ότι δεν ήταν αθλητικό το σκεπτικό, αλλά μάλλον μια ανθρωπογραφία, γιατί και η δική μου παρουσία στα media δεν είναι μόνο αθλητική και δεν ήθελα να σταθώ αποκλειστικά σε αυτό το κομμάτι. Αν βρίσκεσαι σε μια χώρα, πρέπει να ανακαλύψεις κι άλλα πράγματα, να ακουμπήσεις και στο κοινωνικό κομμάτι. Μονο και μόνο λόγω των χρημάτων που θα δοθούν, ανοίγει μια συζήτηση. Ποια είναι η ταυτότητα κάθε πόλης που θα φιλοξενήσει τους αγώνες και πώς διαμορφώνουν όλες μαζί μια χώρα με τις τρομερές αντιθέσεις. Αρχίσαμε, έχοντας ήδη ένα πλάνο για το τι θέλουμε να κάνουμε, με τον κάμεραμαν Σταύρο Παπουτσά που έχει μεγάλη εμπειρία στον κινηματογράφο και είχε μια ανάλογη λογική για τα πλάνα. Το σκεπτικό ήταν εξαρχής να κάνουμε 10 επεισόδια με θεματική λογική.
Η πρώτη εντύπωση που είχαμε, μας έφερε στο μυαλό μια ντεκαντάνς κατάσταση. Γιατί το ξενοδοχείο που κοιμηθήκαμε το πρώτο βράδυ στο Σάο Πάολο ήταν σε μια κακόφημη γειτονιά. Ο ρεσεψιονίστ που κάναμε το check-in, μας διηγούταν πώς έπεσε θύμα ληστεία το προηγούμενο βράδυ. Όχι ότι είχαμε κανένα φόβο, αλλά είχαμε πάει οργανωμένοι. Είχαμε contact persons σε κάθε πόλη, ξέραμε περίπου τι θα συναντήσουμε. Και ξεζωρίζαμε τον φόβο από τον κίνδυνο. Κίνδυνος σημαίνει κάνω τη λάθος κίνηση σε λάθος ώρα. Ας πούμε, πάω στη φαβέλα στο Σάο Πάολο ή το Μπέλο Οριζόντε και κάνω μαγκιές.
Εντός πόλεων κινούμασταν με ταξί κατά κύριο λόγο. Από πόλη σε πόλη (που θα γίνει το Μουντιάλ) δεν υπάρχει μικρότερη απόσταση των 500 χιλιομέτρων, πήραμε αεροπλάνα και δύο φορές το πολύ οργανωμένο λεωφορείο. Highlight, η απίθανη διαδρομή από το Μανάους για τη Φορταλέζα. Που σημαίνει ότι φεύγαμε από τον Αμαζόνιο και φτάναμε στο Βορρά κοντά στον Ατλαντικό. Κάναμε 5 στάσεις, πρώτη φορά αισθάνθηκα ότι το αεροπλάνο ήταν λεωφορείο.
Η συνολική διαδρομή που διανύσαμε ήταν 11.300 χιλιόμετρα. Μεταφράστηκε σε 1.200 λεπτά γυρίσματος (20 ώρες δηλαδή), 3 μήνες μοντάζ και 10 ημίωρα επεισόδια. Μετά κάναμε κι άλλα γυρίσματα, με τους Βραζιλιάνους που ζουν στην Αθήνα – απλούς άνθρωπους που έχουν ζήσει εκεί, συγγραφείς, πολιτιστικούς παράγοντες που έχουν μια άλλη «ματιά» πάνω στη Βραζιλία, δημοσιογράφους και φυσικά επισκεφθήκαμε στέκια Βραζιλιάνων στην Αθήνα γνωρίζοντας την κοινότητά τους στην πόλη μας.
Ήταν γνωστό πώς τα γήπεδα θα ετοιμάζονταν τελευταία στιγμή, όπως αναμενόταν. Αυτό είναι χαρακτηριστικό των Βραζιλιάνων. Θεωρείται ότι μέσες-άκρες το πήγαν καλά, με εξαίρεση κάποιες περιπτώσεις. Όπως στο Μανάους, όπου είχαν μεγάλα προβλήματα και η FIFA είχε απειλήσει ότι θα το πέταγε έξω, στην Κουριτίμπα υπήρξε κάποιο θέμα ασφαλείας, ενώ στο Σάο Πάολο δεν μπορεί να κλείσει η οροφή του γηπέδου. Αλλά ενδιαμέσως είχαν υπάρξει προειδοποιήσεις από την Ομοσπονδία, ενώ έχουν επιστρατευτεί κάποια ονόματα του ποδοσφαίρου, όπως ο Ρονάλντο ή ο Ρομάριο. Τα έργα θα έφταναν με τον ένα ή τον άλλο τρόπο να είναι παραδοτέα, το πρόβλημα είναι αυτό που βγήκε στην επιφάνεια μετά, το κοινωνικό στοιχείο και η δυσαρεσκεια του κόσμου για τα ακριβά εισιτήρια κλπ.
Το χαρακτηριστικό της χώρας είναι ότι ο τεράστιος πληθυσμός (190 εκατομμύρια άνθρωποι) στην πλειοψηφία του πασχίζει με τη φτώχεια. Όταν υπήρξε η αύξηση στην τιμή των εισιτηρίων για τα μέσα μεταφοράς από την Πρόεδρο που λέγεται Ντίλμα Ρούσεφ, ξεκίνησε η κατακραυγή. Αρχικά, στο Confederations Cup, με αρκετές διαδηλώσεις κυρίως στο Σάο Πάολο και βασικό σύνθημα «δίνετε πιο πολλά λεφτά στα στάδια, παρά στα νοσοκομεία». Έρχονται και οι Ολυμπιακοί Αγώνες το 2016 και έχει προβλεφθεί μεγάλη αστυνόμευση, ακόμη και με συμμετοχή του στρατού. Η Βραζιλία έχει ένα χαρακτηριστικό. Το φολκλόρ, αυτό που γνωρίζουμε όλοι. Από πίσω κρύβεται όμως η φτώχεια, η εξαθλίωση σε πλήρη αντιδιαστολή με το ελάχιστο τμήμα του πληθυσμού που έχει πολλά πολλά λεφτά.. Στο Σάο Πάολο είναι γνωστό ότι οι -πολύ πλούσιοι- μεγιστάνες κυκλοφορούν με ελικόπτερα.
Κυρίως, ένα είναι το περιστατικό που έζησα και μου έδειξε πώς αντιλαμβάνονται το ποδόσφαιρο εκεί. Το παραδοσιακό ντέρμπι του Ρίο που λέγεται «Fla-Flu». Φλαμένγκο- Φλουμινένσε, είναι και λίγο ταξικό. Η Φλαμένγκο είναι η πιο λαϊκή ομάδα, ενώ η Φλουμινένσε πιο αστική. Συμπτωματικά, το ντέρμπι που παρακολουθήσαμε ήταν αυτό για τα 100 χρόνια και γινόταν στο στάδιο João Havelange, το Ολυμπιακό Στάδιο του Ρίο. Ειλικρινά, δεν κυκλοφορούσε ψυχή στους δρόμους. Δεν έχω ξαναδεί μια πόλη να είναι τόσο άδεια. Και βέβαια, η τουριστική εικόνα που έχουμε με τη μπάλα στην παραλία. Φορταλέζα-Σαλβαδόρ και στο Ρίο που έχει και τις σχολές ποδοσφαίρου, μετά τις 9 το βράδυ γίνεται χαμός από πιτσιρίκια, σχολές ομάδων και μεγάλους που παίζουν σε ανεξάρτητες ομάδες.
Ο Διακογιάννης είχε μια λατρεία για τον Πελέ, πράγμα που τον έκανε λίγο εμπαθή με το Μαραντόνα. Και έχει κυρίως αναφερθεί σε προσωπικά χαρακτηριστικά των παικτών της τότε μεγάλης Βραζιλίας(’62-’66-’70) ξεκινώντας από το τι μόρφωση είχαν. Μας έλεγε ας πούμε την ιστορία του Ντιντί, που ήταν αναλφάβητος. Ή του Γκαρίντσα που είχε αυτήν την κατάληξη με το αλκοόλ. Λέει πάντα το χαρακτηριστικό για τους Βραζιλιάνους: «Είναι αθώος σε σχέση με τον Αργεντίνο», κάτι που είδα και στον κόσμο. Εννοώντας ότι ο Βραζιλιάνος είναι καλοπροαίρετος, παίκτης που θα κάνει την εντυπωσιακή ντρίμπλα, κι ας μη νικήσει. Ενώ ο Αργεντίνος θα σπάσει και κανα πόδι, ή ο Ουρουγουανός πιο παλιά. Πάντα ο Διακογιάννης θα σου βγάλει αυτό το χαρακτηρολογικό για το ποδόσφαιρο. Μ’αρέσει αυτή η σχολή, ακόμα κι αν ανατρέπονται πια τα στερεότυπα.
Θυμούνται το Μουντιάλ του ’50 σίγουρα. Δεν είναι μόνο ότι έχασαν το τρόπαιο (σ.σ 2-1 από την Ουρουγουάη σε γεμάτο Μαρακανά με 200.000 ανθρώπους), με περιστατικά, όπως κλάματα, αυτοκτονίες, αλλά και ότι δεν ξανάκαναν τη διοργάνωση. 64 χρόνια μετά έγινε, κι αφού πέρασαν φτώχιες, περίεργες κοινωνικές καταστάσεις, Δ.Ν.Τ. Με τον πρόεδρο Λούλα και τώρα τη Ρούσεφ, μπήκαν στις αναδυόμενες οικονομικά χώρες, τα λεγόμενα BRICS (Brazil-Russia-India-China-South Africa). Το ερώτημα βέβαια, είναι τι θα γίνουν οι υποδομές μετά το τέλος του Μουντιάλ. Παράδειγμα: Το γήπεδο στη Μπραζίλια, κατά τη γνώμη μου το πιο όμορφο που έχει γίνει, με μια ιδιαίτερη αρχιτεκτονική και οικολογικά υλικά κατασκευής, δεν θα αξιοποιηθεί, γιατί και η περιοχή δεν έχει καμιά σπουδαία ποδοσφαιρική παράδοση, το προορίζουν για πολιτιστικά events και τέτοια.
Αυτές είναι οι αναμνήσεις μου από τις πόλεις (στις οποίες μείναμε 2 μέρες στην καθεμία, εκτός από το Ρίο, όπου κάτσαμε 7 μέρες)
- Σάο Πάολο: Η πόλη του χάους. Δέκα εκατομμύρια κάτοικοι στο κέντρο της πόλης, με πάρα πολλούς μετανάστες, Ιταλούς, Ιάπωνες και μια μικρή ελληνική κοινότητα. Είκοσι εκατομμύρια κάτοικοι στην ευρύτερη περιοχή. Στο κέντρο έχει ουρανοξύστες σαν τη Νέα Υόρκη, αλλά και πολύ σκληρές φαβέλες. Είναι το οικονομικό κέντρο της χώρας.
Σάο Πάολο
- Κουριτίμπα: Η πόλη-θαύμα της Βραζιλίας. Έχει βραβευθεί για τη ρυμοτομία της, για το σύστημα μετακινήσεων, ο δήμαρχός της έχει κληθεί από διάφορες πόλεις του κόσμου για να δώσει διαλέξεις. Πολύ καθαρή, με μοντέρνα συστήματα μέσων μεταφοράς. Από τις εκπλήξεις της διοργάνωσης και θεωρείται από την κυβέρνηση της χώρας ως ο νούμερο ένα προορισμός για να πάει κανείς να ζήσει, φεύγοντας από κάποια άλλη πόλη.
Κουριτίμπα
- Πόρτο Αλέγκρε: Το λιμάνι, είναι το πιο κοντινό μέρος στην Αργεντινή από αυτά που θα γίνει η διοργάνωση. Εκεί έχει το διάσημο κρέας, που υπάρχει και στην Αργεντινή, το τσουράσκο (churrasco), στο σερβίρουν με τη βέργα. Στην Αθήνα έχουν προσπαθήσει να το φέρουν σε μερικά εστιατόρια. Είναι επίσης η πατρίδα του Ροναλντίνιο και σε πάρα πολλά σημεία έχει το χαρακτήρα του λιμανιού, όπως και το Σάντος που το ξέρουν οι Έλληνες ναυτικοί.
Τσουρασκερία στο Πόρτο Αλέγκρε.
- Κουιαμπά: Αμαζόνιος. Πολλοί επισκέπτες κάνουν ένα τυπικό εμβόλιο, για την ελονοσία και τον κίτρινο πυρετό. Ουσιαστικά είναι η πύλη του Αμαζονίου, μια πολύ φτωχή περιοχή, το στάδιο έχει οικολογικά στοιχεία κατασκευής και είναι εντελώς τρελό ότι θα γίνουν αγώνες σε αυτή την πόλη. Και μάλιστα, διαμαρτυρήθηκαν οι άνθρωποι από την πόλη του Τζιοβάνι, το Μπέλεμ, που έχουν πολύ πιο προηγμένους χώρους για να φιλοξενήσουν τους αγώνες, κάτι για το οποίο διψούσαν.
- Μανάους: Η περιοχή ζει από τον Αμαζόνιο, από τα γκρουπ τουριστών που τον επισκέπτονται απευθυνόμενοι στους βαρκάρηδες ξεναγούς που εξυπηρετούν το ξενοδοχειακό κομμάτι που έχει να κάνει με τον Αμαζόνιο. Εκεί αρχίζει το πρόβλημα με τη ζέστη. Είναι διασταύρωση ποταμών και αν πας πιο βαθιά, συναντάς καλύβες, ακόμα και σχολεία κυριολεκτικά μέσα στο ποτάμι. Είναι πολύ εντυπωσιακό.
Από το φτερό: Ο Αμαζόνιος σε όλο του το μεγαλείο. Κοντά στο Μανάους.
- Φορταλέζα: Εκεί συναντήσαμε αμέσως το καλοκαίρι που έχουν αυτές οι παραθαλάσσιες περιοχές, με αχανείς παραλίες και μια χαρακτηριστική εικόνα: τους τεράστιους ουρανοξύστες που βλέπουν Ατλαντικό και από πίσω τους, μόλις στα 100 μέτρα, υπάρχουν φαβέλες. Εκεί υπάρχει μεγαλύτερη ποδοσφαιρική παράδοση. Μανάους-Κουιαμπά, δεν έχουν τίποτε. Στη Φορταλέζα παίζουμε με την Ακτή Ελεφαντοστού, ενώ στο συγκεκριμένο γήπεδο θα παίξει και η Εθνική Βραζιλίας, μιας και θεωρείται από τα πιο ωραία και μοντέρνα που χτίστηκαν για τη διοργάνωση. Ερωτηματικό είναι η βροχή. Πετύχαμε μέρες με τη μεγαλύτερη βροχόπτωση σε όλον τον αιώνα εκεί πέρα.
Η παραλία στη Φορταλέζα.
Παραδοσιακές βάρκες στην παραλία της Φορταλέζα.
- Νατάλ: Από τα πιο τουριστικά μέρη της Βραζιλίας, εκεί θα γίνει το ματς της Εθνικής μας με την Ιαπωνία. Οι μεγάλες τους στιγμές είναι το Δεκέμβρη, που είναι το καλοκαίρι τους, όπου συρρέουν τουρίστες απ’ όλον τον κόσμο. Πολύ φιλήσυχο μέρος. Χαρακτηριστικό της περιοχής, είναι οι πάρα πολύ ωραίοι αμμόλοφοι. Γι’αυτό και το γήπεδο ονομάστηκε «Das Dunas» (οι αμμόλοφοι στα «Πορτουγκέζε»).
To Νατάλ, όπου θα παίξει η Εθνική μας με την Ιαπωνία.
Άποψη του Νατάλ, στο βάθος οι χαρακτηριστικοί αμμόλοφοι της περιοχής.
- Ρεσίφε: Είναι το πιο γνωστό μέρος στους Έλληνες ναυτικούς. Κάποτε πήγαιναν στο Σάντος, στο Ρεσίφε και στη Βιτόρια, ένα μέρος κοντά στο Ρίο, όπου έβγαιναν από το καράβι και περνούσαν ζωή και κότα στα μπαράκια εκεί. Παλιότερα ήταν γεμάτο φαβέλες, άλλη μια αχανής πόλη με πολλή κίνηση στους δρόμους και την πανταχού παρούσα αντίθεση του πλούτου και της φτωχολιγιάς. Απαγορεύεται να κολυμπήσεις γιατί υπάρχουν πολλοί καρχαρίες, τους οποίους λέγεται ότι τραβάει η οσμή από την παραγωγή παστών στην περιοχή. Το γήπεδο είναι αρκετά μεγάλο, ενώ η πόλη διαθέτει ένα από τα καλύτερα πανεπιστήμια στη χώρα.
Η ταμπέλα από το -τότε- υπο κατασκευή γήπεδο στο Ρεσίφε.
Προσοχή: Καρχαρίες στα νερά του Ρεσίφε.
- Σαλβαδόρ: Από τις ωραιότερες πόλεις του κόσμου. Σαλβαδόρ Ντε Μπαϊα. Εκεί γίνεται το Φλεβάρη ένα καρναβάλι, που κατά πολλούς είναι ομορφότερο από του Ρίο. Θεωρώ ότι είναι μια μαγική πόλη, έχει έντονο το αφρικανικό στοιχείο, γιατί εκεί ήρθαν οι πρώτοι σκλάβοι από την Αφρική στη Βραζιλία. Ήταν από τις πόλεις που συζητήθηκε για να είναι η πρώτη πρωτεύουσα. Εκεί έχει αναπτυχθεί η καποέιρα, επίσης. Το κέντρο της πόλης είναι ιστορικό μνημείο, προστατευόμενο από την UNESCO. Φανταστική πόλη.
Το ιστορικό κέντρο της πόλης του Σαλβαδόρ, με την ονομασία Πελουρίνιο.
- Μπραζίλια: Η πρωτεύουσα, με τη γνωστή ιστορία. Χτίστηκε από το ’60 και μετά, με απόφαση της τότε πολιτικής ηγεσίας και του προέδρου Κούμπιτσεκ, κι ενώ την αρχιτεκτονική σφραγίδα έχει βάλει ο Όσκαρ Νιμάγερ, ο περίφημος Βραζιλιάνος αρχιτέκτονας που πέθανε πρόπερσι σε ηλικία 102 ετών. Όλα τα κυβερνητικά κτίρια βρίσκονται στην πρωτεύουσα, το γήπεδο που κατασκευάστηκε κανείς δεν ξέρει τι θα απογίνει μετά κι επίσης στη Μπαρζίλια θα συναντήσεις όλες τις πρεσβείες (και την ελληνική). Μακριά από το κέντρο υπάρχουν βέβαια φαβέλες, αλλά γενικά είναι μια πόλη-περίπτωση όσον αφορά την αρχιτεκτονική-αισθητική της.
Το κέντρο της Μπραζίλια, πρωτεύουσας της Βραζιλίας με τα κυβερνητικά κτήρια τριγύρω.
- Μπέλο Οριζόντε: Εκεί θα γίνει το πρώτο ματς της Εθνικής μας με την Κολομβία (14 Ιουνίου), στο «Μινειράο», της Ατλέτικο Μινέιρο, ομάδας του Ροναλντίνο. Το κέντρο του είναι πολύ όμορφο, με πλατείες, πολύ πράσινο, Μουσείο Φυσικής Ιστορίας, ωραίες γειτονιές, φοιτητόκοσμο, αλλά και πολύ επικίνδυνες φαβέλες.
- Ρίο ντε Ζανέιρο: Ο χαρακτηρισμός της ως «υπέροχη πόλη» στα πορτογαλικά είναι πραγματικά ακριβής. Για μένα ήταν έκπληξη πώς παρόλο που βλέπουμε στα τουριστικά και στις καρτ ποστάλ το άγαλμα του Χριστού, όταν πας εκεί τρελαίνεσαι. Είναι πάρα πολύ επιβλητικό, έχει ύψος 42 μέτρα. Εκτός από τα γνωστά αξιοθέατα της περιοχής με την copa cabana και τα λοιπά ήταν πολύ ωραίες οι «μποτέκος», κάτι σαν τα δικά μας ουζερί, με ωραίους μεζέδες. Από την Ιπανέμα και πάνω αρχίζουν να ανεβαίνουν οι τιμές σε όλα και μόλις φτάσεις στη Λεμπλόν, εκεί γίνεται μια πραγματικά ακριβή πόλη.
Τη Δευτέρα 9 Ιουνίου (20.00) στο Floral της πλατείας Εξαρχείων θα γίνει προβολή του Bossa Nova και θα ακολουθήσει συζήτηση με καλεσμένους τον δημοσιογράφο Jose Guilherme Taveira, απεσταλμένο του βραζιλιάνικου τηλεοπτικού καναλιού Globo στην Ελλάδα και την καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Αθηνών Debora Arruda Pio, καθώς και Βραζιλιάνους κι Έλληνες ποδοσφαιριστές.
Επισκεφθείτε την ιστοσελίδα του Nova Sports για να μάθετε τις ακριβείς ώρες προβολής των επεισοδίων.
