Σας έχει συμβεί ποτέ, σε μια περίοδο που όλα γενικά σας πάνε καλά, εσείς να πιστεύετε ότι κάποια στιγμή όλα αυτά θα γκρεμιστούν, γιατί δεν σας αξίζουν ή γιατί θεωρείτε ότι δεν δουλέψατε όντως σκληρά για να τα αποκτήσετε; Αν ναι, τότε καλώς ήρθατε κι εσείς στο γκρουπ όσων πάσχουν από το «σύνδρομο του απατεώνα». Όσο περίεργο κι αν ακούγεται το όνομα, αποτελεί μια κατάσταση η οποία πλήττει όλο και περισσότερους ανθρώπους. Η ανάγκη να γινόμαστε ολοένα και καλύτεροι σε πολλούς τομείς της ζωής, έχει οδηγήσει πολλούς ανθρώπους να αμφισβητούν τα κατορθώματά τους και να νομίζουν ότι αυτά είναι ψεύτικα.
«Το imposter syndrome, όπως είναι ο διεθνής όρος, είναι ένα σύνδρομο που παρατηρείται σε ανθρώπους οι οποίοι έχουν υψηλές προσδοκίες και δυσκολεύονται να αποδεχτούν την επιτυχία τους, αποδίδοντας τα επιτεύγματα τους σε εξωτερικούς παράγοντες, όπως την τύχη. Αυτή η πεποίθηση αποτελεί μια δυσλειτουργία, η όποια ενέχει έναν συνεχή φόβο μήπως το περιβάλλον τους ανακαλύψει ότι είναι “απατεώνες”. Ενώ δεν υπάρχει επίσημη διάγνωση, είναι μια πολύ αληθινή μορφή αυτό-αμφιβολίας που επηρεάζει ένα 25-30% του πληθυσμού και που συνδέεται με σοβαρές παθήσεις όπως το άγχος και την κατάθλιψη», λέει η ψυχολόγος Ελεονώρα Τάγη.
Ο όρος χρησιμοποιήθηκε πρώτη φορά το 1978 από τις κλινικούς ψυχολόγους Dr. Pauline R. Clance και Suzanne Α. Imes. Στην αρχική τους μελέτη οι δύο ψυχολόγοι υποστήριζαν ότι το φαινόμενο αυτό είναι ιδιαίτερα συχνό μεταξύ των γυναικών με υψηλές επιδόσεις, αργότερα όμως ο ισχυρισμός αυτός καταρρίφθηκε, καθώς έρευνες έδειξαν ότι επηρεάζει εξίσου άνδρες και γυναίκες. «Τα χαρακτηριστικά που συνήθως μπορούν να παρατηρηθούν σε αυτό το σύνδρομο είναι η τελειομανία, ο νευρωτισμός και η αυτό-αποτελεσματικότητα», εξηγεί η Ελεονώρα Τάγη. «Συγκεκριμένα, σε σχέση με την τελειομανία, οι “απατεώνες” θεωρούν πως ότι κάνουν πρέπει να το κάνουν τέλεια και χωρίς βοήθεια, που αυτό συνήθως τους οδηγεί σε δυο εκδοχές, είτε στην αναβολή ή στην υπερβολική προετοιμασία, καθώς αφιερώνουν πολύτιμο χρόνο. Επειδή η κοινωνία στην οποία ζούμε δίνει μεγάλη έμφαση στην επιτυχία και πολλές φορές η έννοιες της αποδοχής, της αγάπης, αλλά και η αξία ενός ανθρώπου είναι λανθασμένα συνδεδεμένες με αυτήν της αυτοεκτίμησης, οι άνθρωποι αυτοί νιώθουν ανεπαρκείς. Επομένως, το “σύνδρομο του απατεώνα” από την μια εκδηλώνεται ως μια θέληση του να ευδοκιμήσω και από την άλλη ως φόβος του να τα καταφέρω να επιτύχω, μια επίπονη αλλά και παραλυτική θέση που μπορεί να υποδηλώνει βαθύτερους φόβους όπως αυτόν της ευθύνης, της αβεβαιότητας ή την αντίληψη να μην κάνω λάθος».
Δεν υπάρχει συγκεκριμένη απάντηση στο γιατί πολλοί άνθρωποι βιώνουν το συγκεκριμένο σύνδρομο. Ορισμένοι ειδικοί πιστεύουν πως κάποιες αναμνήσεις από την παιδική ηλικία, όπως το αίσθημα ότι οι σχολικοί βαθμοί δεν ήταν αρκετά καλοί ή ότι τα αδέρφια σου μπορεί να ήταν καλύτερα από εσένα σε διάφορους τομείς, παίζουν τον δικό τους ρόλο. Ένας άνθρωπος ο όποιος αντιμετωπίζει αυτό το σύνδρομο, για να βελτιωθεί θα πρέπει να αλλάξει τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβάνεται τις δυνατότητες του.
«Αυτό αρχικά θα σήμαινε ένα τέλος στις συγκρίσεις με τους άλλους και μια εστίαση στα δικά τους επιτεύγματα. Η δημιουργία μιας λίστας όπου αναγράφονται σημεία στα όποια νιώθουν καλά αλλά και αντιθέτως κάποια που τους δυσκολεύουν, θα μπορούσε να τους δώσει μια πιο καθαρή εικόνα για τους τομείς τους οποίους τα πηγαίνουν καλά και πού υπάρχει χώρος για βελτίωση. Είναι σημαντικό να αναγνωρίσουν ότι κανένας δεν είναι τέλειος και να σταματήσουν να έχουν στόχο την τελειότητα. Πρέπει να αφιερώνουν χρόνο στο να εκτιμούν και να επιβραβεύουν τις επιτυχίες τους», επισημαίνει η ψυχολόγος Ελεονώρα Τάγη. «Άρα θα χρειαστεί να εξοικειωθούν με την έννοια της ατέλειας και το συναίσθημα της δυσφορίας που αυτή τους προξενεί για να ξεπεράσουν τους φόβους τους που δεν τους επιτρέπουν να επιτύχουν τους στόχους τους. Εν κατακλείδι οι άνθρωποι που συνήθως αντιμετωπίζουν αυτό το πρόβλημα δεν γνωρίζουν ότι υπάρχει τρόπος να μην αισθάνονται αυτό το άγχος ή φόβο συνέχεια. Σε αυτές τις περιπτώσεις η ατομική θεραπεία είναι πολύ χρήσιμη επειδή μπορεί να εφοδιάσει τον άνθρωπο με διαφορές τεχνικές που θα βοηθήσουν στην καταπολέμηση αυτού του φαύλου κύκλου αυτό-αμφισβήτησης».
Το «σύνδρομο του απατεώνα» φαίνεται πως πλήττει ιδιαίτερα τους μιλένιαλς. Γεννημένοι κάπου ανάμεσα στο 1981 και το 1996, οι μιλένιαλς ανήκουν στην «γενιά τρόπαιο», που μεγάλωσε σε οικογένειες στις οποίες υπήρχε μεγάλη έμφαση στην επιτυχία και τα επιτεύγματα, καθώς οι γονείς παλινδρομούσαν ανάμεσα σε μεικτά μηνύματα κριτικής ή επαίνου. Σύμφωνα με την Αμερικανική Εταιρεία Ψυχολογίας, μια τέτοια συνθήκη αυξάνει τον κίνδυνο απατηλών συναισθημάτων. Παρόλο που η γενιά των σημερινών 30ρηδων, καταλαμβάνει το μεγαλύτερο ποσοστό του εργατικού δυναμικού παγκοσμίως, πολλοί πιστεύουν ότι έχουν ακόμα «κάτι να αποδείξουν», ότι πρέπει να επικυρώσουν το ταλέντο, τα διαπιστευτήρια και τα επιτεύγματά τους. Το «σύνδρομο του απατεώνα» ανάμεσα στους μιλένιαλς όμως, δεν περιορίζεται στα επαγγελματικά τους κατορθώματα, αλλά τους κυνηγά και στην οικογενειακή ζωή, ειδικά αν είναι γονείς. Σύμφωνα με το TIME, οι μιλένιαλς αναφέρουν ότι αισθάνονται ανεπαρκείς και πως κρίνονται ως γονείς περισσότερο από τους baby boomers ή τη γενιά Χ.
Το «σύνδρομο του απατεώνα» δεν είναι μια επίσημη ψυχική διαταραχή και δεν έχει έναν συγκεκριμένο ορισμό, ως εκ τούτου, δεν υπάρχει σαφής οδηγία ως προς τις επιλογές διαθέσιμης θεραπείας. Είναι όμως σημαντικό όσοι θεωρούν ότι περιγράφονται από αυτό, να μπορούν να μιλήσουν ανοιχτά για τα όσα νιώθουν και να έχουν ένα ισχυρό σύστημα υποστήριξης από τους γύρω τους.
