Το απόλυτο βιβλίο για τον Χαρίλαο Τρικούπη

Ο Χαρίλαος Τρικούπης είναι σίγουρα ο κορυφαίος πολιτικός της Ελλάδας του 19ου αιώνα. Στην ιστορία δε του κράτους, το όραμα του για την χώρα και η ακάματη προσπάθειά για να το πετύχει μπορούν να συγκριθούν μόνο με τις περιπτώσεις του Καποδίστρια και του Ελευθέριου Βενιζέλου, μορφές που ξεχωρίζουν παρασάγγας από τον συρφετό των δεκάδων πρωθυπουργών, των απαράδεκτων βασιλέων και των αδαών πραξικοπηματιών που έχουμε υποστεί στους πρόσφατους δύο αιώνες.

Η Λύντια Τρίχα έχει συνδέσει το όνομα της με την μελέτη της ζωής και του έργου του Χαριλάου Τρικούπη, τα οποία έχει ήδη παρουσιάσει σε τρία, συγκεκριμένου ενδιαφέροντος, βιβλία την περασμένη δεκαετία. Οπότε, το «Χαρίλαος Τρικούπης – Ο πολιτικός του “Τις πταίει” και του “Δυστυχώς επτωχεύσαμεν”» που μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Πόλις, είναι η απόπειρα να συγγράψει μια πλήρη βιογραφία του, εν όψει και των νέων ευρημάτων της έρευνας της (κατέχει ένα τμήμα του αρχείου του Τρικούπη).

Το βιβλίο παρακολουθεί χρονολογικά ολόκληρη τη ζωή του Τρικούπη (1832-1896), από τη ζωή του πατέρα του Σπυρίδωνος (πρώτου Πρωθυπουργού του ελληνικού κράτους, συγγραφέα της τετράτομης «Ιστορίας της Ελληνικής Επαναστάσεως») ως τις τελευταίες μέρες του Χαρίλαου στις Κάννες και την διαχείριση του αρχείου του από την αδερφή του Σοφία.

Η εξαντλητική έρευνα της συγγραφέως είναι εμφανής, καθώς το κείμενο προσφέρει πλούτο πληροφοριών για τον ίδιο τον Χαρίλαο Τρικούπη (π.χ ήταν δεινός κολυμβητής και χορευτής, είχε σκύλους και έναν παπαγάλο, η βιβλιοθήκη του είχε κυρίως ευρωπαϊκά βιβλία, κλπ), αλλά και για τους κορυφαίους πολιτικούς του 19ου αιώνα. Παράλληλα, αποτυπώνεται η κατάσταση (οικονομική, τεχνολογική, κλπ) της χώρας αλλά και η νοοτροπία των Ελλήνων της εποχής. Έτσι, ενημερωνόμαστε π.χ. για τη λειτουργία του πρώτου Πανεπιστήμιου της χώρας, για τη διάρκεια του ταξιδιού από την Αθήνα στο Μεσολόγγι το 1864 (54 ώρες!), για το ότι οι φτωχοί υπηρετούσαν – έναντι ανταλλάγματος – τις θητείες των πλουσίων και για πολλές λεπτομέρειες της εποχής.

Έτσι, το ανάγνωσμα ξεφεύγει από τα πλαίσια μιας τυπικής βιογραφίας και κατορθώνει να βάλει τον αναγνώστη στο κλίμα μιας φτωχής, υπανάπτυκτης χώρας που μετασχηματίζεται διαρκώς (μεγαλώνοντας απότομα το 1864 με την προσάρτηση των Ιονίων Νήσων και το 1881 με την προσάρτηση της Θεσσαλίας), χωρίς όμως να έχει τις βάσεις (υποδομές, ιδέες) αλλά ούτε τη διάθεση να εξευρωπαϊστεί.

Υπό αυτές τις αλλοπρόσαλλες συνθήκες και με το διαχρονικό όνειρο του Έλληνα να είναι να μην πληρώνει φόρους και να προσληφθεί στο δημόσιο, η πολιτική είναι καθαρά διαχειριστική και πολιτικός είναι όποιος ικανοποιεί τις εκάστοτε ανάγκες των ψηφοφόρων του. Μιλάμε για μια εποχή που οι πολιτικοί δεν έχουν πολιτικό πρόγραμμα (γιατί θα τους δεσμεύει όταν εκλεγούν), το εκλογικό σύστημα είναι απροσμέτρητα επισφαλές (επειδή οι περισσότεροι Έλληνες είναι αγράμματοι, η ψηφοφορία γίνεται με πολύχρωμα σφαιρίδια σε πολλαπλές κάλπες), η βία και η νοθεία είναι δεδομένες (με δολοφονίες πολιτικών, πλείστες ακυρώσεις εκλεγμένων βουλευτών, ψηφίζουν νεκροί και νΉπια, κλπ). Το αποτέλεσμα όλων αυτών είναι οι κυβερνήσεις να έχουν διάρκεια ελάχιστων ημερών, με τις αναμενόμενες συνέπειες.

Σε μια τέτοια χώρα, ο αναθρεμμένος με τις αξίες του Βρεταννικού κοινοβουλευτισμού Χαρίλαος Τρικούπης, θα εισέλθει στην πολιτική σκηνή θριαμβικά, χάρη στην αίγλη που κέρδισε κατά τις διαπραγματεύσεις για την προσάρτηση των Ιονίων Νήσων, αλλά και στο περίφημο άρθρο του «Τις Πταίει» που τάραξε τα νερά. Το 1875 θα γίνει για πρώτη φορά Πρωθυπουργός (θα ακολουθήσουν άλλες έξι), ενώ από το 1882 ως το 1895 είναι ο απόλυτος κυρίαρχος της πολιτικής σκηνής. Σε αυτό το διάστημα, θα επιβάλλει την «αρχή της δεδηλωμένης» και τον δικομματισμό, θεωρώντας ότι είναι απαραίτητες συνθήκες για να μπορέσει να λειτουργήσει το Κοινοβούλιο και το Υπουργείο (δηλ. η Κυβέρνηση).

Με απώτατο στόχο τη «Μεγάλη Ιδέα», θα συστήσει μόνιμο στρατό στα πρότυπα της Δύσης, ώστε όταν προκύψουν οι κατάλληλες συνθήκες, να είναι σε θέση η χώρα να τις εκμεταλλευτεί. Με την λογική ότι οι υποδομές είναι ο μόνος τρόπος για να αναπτυχθεί η οικονομία της χώρας (μέσω του εμπορίου) αλλά και να μετακινείται γρήγορα ο στρατός, θα προβεί σε γιγάντια έργα εκσυγχρονισμού των υποδομών, απλώνοντας σιδηροδρομικές γραμμές (ήταν φθηνότερες από τους δρόμους) στα μήκη και τα πλάτη της χώρας, αποξηραίνοντας την Κωπαϊδα, δημιουργώντας τον Ισθμό της Κορίνθου. Για τα έργα αυτά, η χρηματοδότηση προήλθε από την φορολόγηση και τα δάνεια.

Αυτό το φιλόδοξο πρόγραμμα, το οποίο λαμβάνει χώρα κυρίως στα διαστήματα 1882-1885 και 1886-1890, θα έχει την ατυχία να ανατραπεί δύο φορές από τον Δηλιγιάννη, ο οποίος όχι μόνο θα ακυρώσει την όποια πρόοδο (καταργώντας μέτρα, κλπ), αλλά και με την ανούσια και πολυδάπανη επιστράτευση του «Ειρηνοπόλεμου» (1885-6) θα διαλύσει την οικονομία της χώρας: το έλλειμμα στο διάστημα 1882-1885 ήταν 44.000.000 δραχμές, ενώ το 1885-1886 έφτασε στις 128.000.000 δραχμές!

Κάθε φορά που αναλάμβανε την Πρωθυπουργία ο Δηλιγιάννης, δεν περνούσαν λίγοι μήνες και ο λαός άρχιζε να αποζητά ξανά τον Τρικούπη. Όμως, το 1892, όταν όλοι πια πίστευαν ότι μόνο ο Τρικούπης μπορεί να διορθώσει τα αδιόρθωτα, η κατάσταση ήταν μη αναστρέψιμη και η χώρα επτώχευσε το 1893, καθώς δεν ήρθαν νέα δάνεια.

Η κα Τριχά κρίνει δίκαια ότι ο Τρικούπης υπήρξε μπροστά από την εποχή του, κάτι που όμως στην πολιτική θεωρείται μειονέκτημα. Αν και ρίχνει την ευθύνη για την πτώχευση στον Δηλιγιάννη, αναγνωρίζει ότι το υπερ-φιλόδοξο πρόγραμμα των υποδομών που εφάρμοσε ο Τρικούπης, ήταν πέρα από τις δυνατότητες της χώρας και τα αποτελέσματά του θα γίνονται εμφανή μόνο μετά από πολλά χρονια, αλλά όχι από τους ψηφοφόρους του. Παραμέλησε εντελώς τους τομείς της Παιδείας και της Υγείας. Ο συγκεντρωτικός και εξαιρετικά ισχυρογνώμων χαρακτήρας του, έφερε προστριβές με το Παλάτι. Δεν είχε το χάρισμα του ρήτορα (αντίθετα με τον πατέρα του που έκανε τον κόσμο να κλαίει!) και αδιαφορούσε για τις ψηφοθηρικές πρακτικές, με αποτέλεσμα να μην αγαπηθεί από τον λαό, ο οποιος όμως αναγνώριζε το μέγεθος του ανδρός και τον αποζητούσε στις κρίσιμες στιγμές.

Ο παρών τόμος είναι, προφανώς, ένα έργο ζωής της συγγραφέως και συνεισφέρει σημαντικά στη μελέτη του έργου του Τρικούπη. Ταυτόχρονα όμως, είναι ένα εξαιρετικό ανάγνωσμα για την Ελλάδα του 19ου αιώνα.