Πώς η Σιμόν έγινε η Μποβουάρ: μια συναρπαστική βιογραφία βασισμένη σε αδημοσίευτα ημερολόγια και επιστολές

Η ζωή της έγινε σύμβολο επιτυχίας για γενιές γυναικών οι οποίες δεν αρκούνταν πια στο να «ονειρεύονται τα όνειρα των ανδρών». Ήταν µία συγγραφέας της οποίας το έργο αποδεδειγμένα άλλαξε πολλές ζωές. Και ήταν, αναμφίβολα, «η φεμινιστική φωνή του εικοστού αιώνα».

Πριν την Σιμόν ντε Μποβουάρ (1908-1986) η ιστορία του φεμινισμού χαρακτηριζόταν από παλινωδίες και αντιφάσεις, με βασικό πάντα αίτημα τον απαιτούμενο σεβασμό στα δικαιώματα, στις ανάγκες και στις ικανότητες των γυναικών. Μάλιστα, σε μία προσπάθεια εντοπισμού των καταβολών της πρώιμης -έστω- φεμινιστικής σκέψης και πρακτικής δεν μπορεί κανείς να μην μνημονεύσει τη Σαπφώ ή την αριστοφανική Λυσιστράτη -στα χρόνια της αρχαιότητας- και ακόμη τη Γαλλίδα συγγραφέα Christine de Pisan – στα χρόνια του Μεσαίωνα.

Αλλά το γυναικείο κίνημα θα αποκτούσε μια πιο σαφή φυσιογνωμία αρκετά χρόνια μετά, πάνω όμως σε μια ξεκάθαρη θέση: απ’ τη μία, απορρίπτει την παραδοσιακή άποψη ότι ο ορθολογικός τρόπος σκέψης αποτελεί αποκλειστικό προνόμιο του άντρα, με το συναίσθημα να είναι χαρακτηριστικό της γυναίκας -θέση που παγίωσε την υποβάθμιση των γυναικών- και απ’ την άλλη, διεκδικεί την ισότιμη συμμετοχή της γυναίκας στην πολιτική, την οικονομική και γενικότερα στην κοινωνική ζωή.

Η διεκδίκηση αυτή έγινε εντονότερη από την εποχή που -χάρη στη Βιομηχανική Επανάσταση- δημιουργήθηκαν νέα επαγγέλματα τα οποία, σταδιακά, έκαναν δυνατή τη συμμετοχή της γυναίκας στην αγορά εργασίας και πιο εφικτή την ανεξαρτησία της. Όπως και να ’χει, στην ιστορία του φεμινισμού ξεχωρίζουν τέσσερις διαφορετικές προσεγγίσεις σχετικά με τη θέση της γυναίκας στη σύγχρονη κοινωνία.

Η φιλελεύθερη άποψη υποστηρίζει ότι επειδή οι γυναίκες έχουν τα ίδια δικαιώματα με τους άντρες, θα πρέπει να τους παρέχεται η ίδια δυνατότητα στην εκπαίδευση, αλλά και ίσες ευκαιρίες εργασίας. Η μαρξιστική, πάλι, προσέγγιση θεωρεί ότι οι γυναίκες δεν θα καταφέρουν να εξισωθούν με τους άντρες εάν προηγουμένως δεν συμμετάσχουν μαζικά στην παραγωγή- αφήνοντας στην κοινωνία την φροντίδα του σπιτιού και των παιδιών. Και αυτό γιατί, ο βασικός λόγος της υποβάθμισης της γυναίκας είναι ο αναπαραγωγικός της ρόλος.

Όσο για την ψυχαναλυτική άποψη, αντιλαμβάνεται την περιθωριοποίηση των γυναικών ως απόρροια των εμπειριών της παιδικής τους ηλικίας που παγίωσαν μέσα τους την εντύπωση ότι δεν είναι ικανές να υπάρξουν ως αυτόνομες οντότητες.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει και η θεωρία του υπαρξισμού, η οποία ερμηνεύει οντολογικά την υποβάθμιση της γυναίκας: Η γυναίκα έχει την αίσθηση ότι είναι το άλλο, το διαφορετικό προς τον άντρα, ο οποίος προβάλλεται ως η ανθρώπινη ύπαρξη. Οι γυναίκες, λοιπόν, πρέπει να κατορθώσουν να προσδιορίσουν τον εαυτό τους ως εκείνο που είναι και όχι απλώς να ετεροπροσδιορίζονται ως διαφορετικές από τους άντρες οντότητες: Μόνο τότε θα ξεφύγουν από το περιθώριο της κοινωνικής ζωής.

Στη διαμόρφωση αυτής της τελευταίας αντίληψης πρωτοστάτησε αυτή η σπουδαία γυναίκα που προηγήθηκε -δίχως άλλο- της εποχής της: η Σιμόν ντε Μποβουάρ. Μπορεί το όνομά της να συνδέθηκε με εκείνο του συντρόφου της Ζαν Πολ Σαρτρ, αλλά η Μποβουάρ υπήρξε μία αυτόφωτη και μαχητική προσωπικότητα, με εντυπωσιακές επιδόσεις στο μυθιστόρημα και το δοκίμιο. Σε κάθε περίπτωση, όμως, το σημαντικότερο επίτευγμά της είναι το «Δεύτερο Φύλο» (1949) – το βιβλίο που έμελλε να θεμελιώσει θεωρητικά το φεμινιστικό κίνημα και να γνωρίσει ευρύτατη απήχηση.

Και αυτό, κάθε άλλο παρά είναι τυχαίο, αφού πρώτη εκείνη κατάφερε να αναλύσει συστηματικά την γυναικεία κατάσταση μέσα από την ιστορία, τους μύθους, τις παραδόσεις, τις θρησκείες, τις βιολογικές παραμέτρους, τη λογοτεχνία, αλλά και μέσα από εκείνα τα στάδια της ζωής όπου η γυναίκα κάνει τη «μαθητεία» της. Η Μποβουάρ θεωρεί ότι η βιολογική διαφορά -την οποία δεν παραβλέπει- έγινε η βάση για να δικαιολογηθεί η αρσενική κυριαρχία.

Εάν, ωστόσο, σε κάποιες ιστορικές περιόδους η υποταγή των γυναικών υπήρξε αναγκαία για να αναπτυχθούν οι αρχαϊκές κοινωνίες, όταν αυτή η αναγκαιότητα έπαψε να υφίσταται, η ιδεολογία της γυναικείας κατωτερότητας παρέμεινε ζωντανή. Και, βέβαια, η συγγραφέας συμφωνεί με τον υπαρξισμό του Σαρτρ: οι άνθρωποι είναι ελεύθεροι, χωρίς κάποιο θεό που να δίνει νόημα ή σκοπό στη ζωή τους. Δεν έχουν άλλο στήριγμα εκτός από τον εαυτό τους, είναι υπεύθυνοι για όλα όσα τους συμβαίνουν – ακόμα και για τις αποτυχίες τους. Με άλλα λόγια, οι συνθήκες και οι καταστάσεις μπορεί να είναι δεδομένες, αλλά το άτομο έχει την απόλυτη ευθύνη να τις διαχειριστεί.

Αντιστοίχως, λέει η Μποβουάρ, η θηλυκή ταυτότητα -όπως έχει διαμορφωθεί ιστορικά- δεν είναι παρά ένα δημιούργημα της ανδροκρατούμενης κοινωνίας που κρατάει τη γυναίκα συνειδητά σε θέση κατωτερότητας και όχι κάποια αναπόδραστη φυσική αναγκαιότητα: «Δεν γεννιέσαι γυναίκα, γίνεσαι», είναι η φράση-κλειδί της επιχειρηματολογίας της. Με αυτήν, άλλωστε, καλεί διαχρονικά τις γυναίκες να διεκδικήσουν εκείνο που θα έπρεπε -πια- να θεωρείται σε όλο τον κόσμο αυτονόητο: την αξιοπρέπειά τους.

Σύμβολο της απελευθερωμένης γυναίκας, οι αντισυμβατικές σχέσεις της Σιμόν ντε Μποβουάρ ενέπνευσαν και σκανδάλισαν τη γενιά της. Φιλόσοφος, συγγραφέας και φεμινίστρια, κέρδισε ουκ ολίγα λογοτεχνικά βραβεία και άλλαξε τον τρόπο που σκεφτόμαστε για τη γυναίκα. Όμως, παρά τις επιτυχίες της, η ειρωνεία είναι ότι για χρόνια βρισκόταν στη σκιά του Ζαν Πολ Σαρτρ.
Και ακόμη χειρότερα, εξαιτίας της περίφημης σχέσης μαζί του, είχε επικρατήσει για δεκαετίες η άποψη ότι δεν ήταν αυθεντική στον στοχασμό της, αλλά ότι απλώς «εφάρμοσε» τις ιδέες του Σαρτρ. Αλλά τα τελευταία χρόνια έχει βρεθεί νέο υλικό που αποκαλύπτει την ευρηματικότητα της φιλοσοφίας της ίδιας της Μποβουάρ και τη σημασία άλλων εραστών στη ζωή και στην σκέψη της.

Το «Πώς η Σιμόν έγινε η Μποβουάρ: Μια ολόκληρη ζωή» είναι μια πρωτοποριακή βιογραφία που αντλεί υλικό από αδηµοσίευτες πηγές για να μας δώσει –εν τέλει- μια συναρπαστική ιστορία: τον τρόπο με τον οποίο η Σιµόν έγινε η Μποβουάρ, η γυναίκα που ακόμα και σήμερα προκαλεί και εμπνέει. Παράλληλα, αυτή η βιογραφία (η οποία είναι η πιο πρόσφατη) φωτίζει τις απόψεις της για την οικογένεια και την άμβλωση, καθώς και την αρχικά αντίθετη σχέση της με το φεμινιστικό κίνημα!

Βασιζόμενη σε πλούσιο πρωτογενές υλικό, η Kate Kirkpatrick επανεξετάζει τη ζωή της Μποβουάρ και καταδεικνύει πώς αυτή η ζωή διαµορφώθηκε από τα υπαρξιστικά της ιδανικά, αλλά και πώς σε πολλές περιπτώσεις διαστρεβλώθηκε. Πρόκειται για μια βιογραφία που συνεχώς εκπλήσσει, η οποία βασίζεται σε ημερολόγια και επιστολές που δεν έχουν δημοσιευτεί για να αφηγηθεί το πώς η Σιμόν ντε Μποβουάρ έγινε αυτό που έγινε – με ποιον τρόπο, δηλαδή, πραγμάτωσε τον εαυτό της.

Η Μποβουάρ έβλεπε τον εαυτό της ως µια διαδικασία εξέλιξης που δεν σταµατούσε ποτέ. Οι μεμονωμένες στιγμές στη διαδικασία εξέλιξής της ήταν πολύ διαφορετικές μεταξύ τους. Εάν υπάρχει, ωστόσο, κάτι που μπορούμε να διδαχτούμε από τη ζωή της, σε απόλυτη αντιστοιχία με το έργο της, είναι το εξής: Καμία γυναίκα δεν εξελίσσεται μόνη, καμία δεν γίνεται μόνη ο εαυτός της…

ΒΙΒΛΙΑ ΣΤΗ ΒΙΤΡΙΝΑ

Ο Αντώνης Ράπτης, δεκαεφτά χρονών αγόρι, αιματοκύλισε το Χρυσοδέντρι: μπήκε στην τάξη του μονοθέσιου σχολείου με ένα κλεμμένο πολυβόλο, σκότωσε τον δάσκαλο και όλους σχεδόν τους φίλους του, και έπειτα αυτοπυρπολήθηκε. Το μακελειό συντάραξε το ακριτικό χωριουδάκι, αλλά η αστυνομία έκλεισε τον φάκελο εν τάχει. Το τι συνέβη ήταν φως φανάρι: άλλο ένα πειραγμένο παλιόπαιδο που, με αφορμή μια ερωτική απογοήτευση, έκανε τη ζήλια του φονικό όπλο. Όμως ο άνεμος της ενοχής τραντάζει ακόμα τα δέντρα του χωριού. Η μάνα του δράστη ξέρει ότι ο δολοφόνος και ο γιος της δεν ήταν το ίδιο πρόσωπο. Το μόνο θύμα της επίθεσης που έχει ακόμα τις αισθήσεις του πασχίζει να αρθρώσει την αλήθεια. Και οι ψυχές των νεκρών μαθητών φωνάζουν, κρατούν καλά το μυστικό τους. Ο Φίλιππος Σέξτος, συλλέκτης μαρτυριών και επίδοξος γραφιάς, ταξιδεύει στο χαροκαμένο Χρυσοδέντρι. Κάτι στην όλη υπόθεση δεν τον αφήνει σε ησυχία: πρέπει να μιλήσει με τους γονείς, με τα αδέρφια, με τη Μάρω, την πλέον τραγική απ’ τις μητέρες. Μια ιστορία μυστηρίου, ένα κυνηγητό για την αλήθεια.

Βερολίνο 1947, αρχές του Ψυχρού Πολέμου: Ο επιθεωρητής Οπενχάιμερ φτάνει στη σκηνή του εγκλήματος. Δεν υπάρχουν πολλά στοιχεία. Το θύμα είναι ένας ληστής που πιάστηκε επ’ αυτοφώρω από τον ιδιοκτήτη του σπιτιού. Εκ πρώτης όψεως όλα δείχνουν ότι πρόκειται για αυτοάμυνα. Ο Οπενχάιμερ, όμως, έχει ορισμένες αμφιβολίες σχετικά µε την αλληλουχία των γεγονότων, αμφιβολίες που σύντομα θα επαληθευτούν όταν ένα διαβατήριο µε το όνομα του δράστη της επίθεσης βρεθεί στο σπίτι του δολοφονημένου. Όταν και ο επιθεωρητής Μπίλχαρντ βρεθεί βαριά τραυματισμένος μέσα σε ένα κτίριο παγιδευμένο µε εκρηκτικά, ο Οπενχάιμερ θα ανακαλύψει ότι είναι μπλεγμένος σε ένα κύκλωμα παράνομης φυγάδευσης ναζί. Πρώην µέλη των SS περνούν, µέσω Βατικανού, στην Αργεντινή ακολουθώντας το λεγόμενο «Εξπρές των αρουραίων». Οι υποστηρικτές των ναζί εξακολουθούν να βρίσκονται σε υψηλές θέσεις – όπως επίσης και στην αστυνομία του Βερολίνου…

Μπορούν τρεις άγνωστοι μεταξύ τους άνθρωποι να αλλάξουν ο ένας τη ζωή του άλλου μέσα σε λιγότερο από είκοσι τέσσερις ώρες; Η Κυριακή, σύντροφος ενός διαβόητου, επικηρυγμένου ληστή, έρχεται αντιμέτωπη με εγκλήματα θαμμένα στο παρελθόν όταν καλείται να αναλάβει δράση για να προστατέψει την τετράχρονη κόρη της. Η Ζωή, γνωστή παρουσιάστρια της τηλεόρασης, βλέπει την κοσμοθεωρία της να καταρρέει όταν, αντί να καταφύγει σε ένα ακόμη τέλειο ψέμα, επιλέγει να αποδεχτεί την αλήθεια για το γάμο και την καριέρα της. Η Ασημίνα, έχοντας έρθει περισσότερες από μία φορές αντιμέτωπη με το θάνατο, συνειδητοποιεί πως η έσχατη προσπάθειά της για σωτηρία ίσως είναι στην πραγματικότητα ο χειρότερός της εφιάλτης. Ο χρόνος κυλά αντίστροφα και για τις τρεις, τα όρια ανάμεσα στο θύτη και το θύμα εξαϋλώνονται και η λύτρωση μοιάζει να απομακρύνεται κάθε στιγμή. Ώσπου οι δρόμοι τους συναντιούνται.

Ένας αρχιτέκτονας διαφεύγει από την πολιορκούμενη από τους Οθωμανούς Κωνσταντινούπολη με τα σχέδια για τη δημιουργία μιας μυθικής βιβλιοθήκης, που δε θα την αγγίζει η φθορά του χρόνου. Ένα αγόρι αποφασίζει να γίνει συγγραφέας, όταν ανακαλύπτει πως οι ιστορίες του τραβούν το ενδιαφέρον του όμορφου πλουσιοκόριτσου που του έχει κλέψει την καρδιά. Ένας παράξενος άντρας δελεάζει τον Θερβάντες να γράψει ένα μοναδικό βιβλίο, και εκείνος νιώθει πως με κάθε του σελίδα θα παρατείνει τη ζωή της αγαπημένης του. Και ο λαμπρός Καταλανός αρχιτέκτονας Αντόνι Γκαουντί δέχεται απρόθυμα να επισκεφθεί τη Νέα Υόρκη, ένα ταξίδι που θα καθορίσει τη μοίρα ενός ανολοκλήρωτου αριστουργήματος. Αυτές είναι μερικές από τις έντεκα σαγηνευτικές ιστορίες που περιλαμβάνονται στην «Πόλη της καταχνιάς». Εμπνευσμένες από το λογοτεχνικό σύμπαν της τετραλογίας «Το Κοιμητήριο των Λησμονημένων Βιβλίων», οι ιστορίες αυτές συμπυκνώνουν τη μαγεία της γραφής του σπουδαίου δημιουργού.