Nils Frahm: «Έχω δημιουργήσει ήχους παίζοντας πιάνο με πιγκάλ τουαλέτας»

Δεν ξέρω πόσα βράδια έχω περάσει ακούγοντας σε επανάληψη τις συνθέσεις του Nils Frahm. Είτε διαβάζοντας, είτε δουλεύοντας ή απλά κοιτώντας το κενό προσπαθώντας να βυθιστώ σε στιγμές αναστοχασμού. Η μουσική του Γερμανού συνθέτη φαντάζει πολύπλοκη και παράλληλα οργανικά προσιτή. Τα συναισθήματα που προκαλούν τα ηχητικά του τοπία είναι άλλοτε ονειρικά και άλλοτε χαοτικά, σίγουρα όμως πηγαία.

Λίγο πριν την εμφάνιση του στο Ηρώδειο, σε ένα zoom call όσο περιμένε το αεροπλάνο του, συζητήσαμε για τις συνθέσεις του, την εμφάνισή του στον ιστορικό χώρο, την πολιτική του θέση και την ανθρωπιστική κρίση που συμβαίνει στην Ευρώπη.

Nils, μπορείς να μοιραστείς μαζί μας το μουσικό ταξίδι σου; Τι σε προσέλκυσε αρχικά στο πιάνο και στη συνέχεια στην ηλεκτρονική μουσική; Πώς αποφάσισες ότι ο ήχος σου θα είναι ένας συνδυασμός κλασικών και ηλεκτρονικών στοιχείων;

Για μένα, είναι όλα το ίδιο. Μπορώ να το πω μόνο με τα λόγια του Hugh Kelly. Υπάρχουν μόνο δύο είδη μουσικής. Η καλή μουσική και ένα άλλο είδος. Και με κάποιον τρόπο, πάντα σκέφτομαι αυτό, επειδή δεν ακολουθώ τη λογική του διαχωρισμού, των συνόρων, της καταγωγής και της ιστορίας. Όλα αυτά σχετίζονται στενά με τον εθνικισμό, τις διαφορετικές γλώσσες, τα σύνορα και τον αποκλεισμό. Έτσι, στον κόσμο μου, αυτά τα σύνορα και αυτές οι ιδέες που βάζουν τη μουσική σε κουτιά δεν τις εκτιμώ καθόλου, οπότε δεν μπορώ να απαντήσω την ερώτηση λέγοντας ότι μου αρέσει η κλασική μουσική με αυτόν τον τρόπο ή ότι μου αρέσει η ηλεκτρονική μουσική με τον άλλο τρόπο. Για μένα δεν υπάρχει διαφορά.

Είπες για σύνορα. Άκουσες για την χθεσινή τραγωδία με τον θάνατο των μεταναστών στην Ελλάδα; (σ.σ: Η συνέντευξη έγινε μια μέρα μετά τη σοκαριστική είδηση)

Όχι, λυπάμαι, αλλά δεν είδα καθόλου νέα για μερικές μέρες.

Εκατοντάδες μετανάστες που προσπαθούσαν να φτάσουν στην Ιταλία ναυάγησαν και πνίγηκαν στα νερά έξω από την Ελλάδα. Ασχολείσαι με το ζήτημα των προσφύγων και των μεταναστών στην Ευρώπη; Αισθάνεσαι ότι η Ευρώπη έχει κάνει αρκετά για αυτούς τους ανθρώπους εφαρμόζοντας πολιτικές κλειστών συνόρων; Είναι ντροπή για τον άνθρωπο, για την ανθρωπότητα;

Ναι, φυσικά είναι ντροπή. Κανείς δεν μπορεί να καταλάβει γιατί οι άνθρωποι στην Ευρώπη, που είναι τόσο πλούσιοι και οι χώρες μας εύπορες, δεν μπορούν να κάνουν περισσότερα όχι μόνο για να βοηθήσουν αυτούς τους ανθρώπους να μην πεθαίνουν στη Μεσόγειο ή σε όποιον δρόμο και αν ακολουθούν, αλλά κυρίως γιατί δεν βοηθούν με την κατάσταση που αντιμετωπίζουν οι άνθρωποι στις χώρες καταγωγής τους. Οι Ευρωπαίοι εκμεταλλευόμαστε το μεγαλύτερο μέρος του κόσμου, αντιμετωπίζοντας ακόμα πολλά μέρη σαν αποικίες. Αν κάτι πάει στραβά, ας πούμε στην Αφρική, στη Σομαλία, στη Σενεγάλη -όπου κι αν είναι αυτό- μπορείς να στοιχηματίσεις ότι η Ευρώπη είναι εμπλεκόμενη ή ήταν εμπλεκόμενη κάποτε. Και γι’ αυτό θεωρώ ότι είναι πολύ λυπηρό να βλέπεις και να ακούς ότι πολλοί άνθρωποι εδώ στην Ευρώπη πιστεύουν ακόμα ότι δεν έχουν καμία σχέση με όσα συμβαίνουν στους πρόσφυγες και τους μετανάστες. Πάντα μου φαίνεται πολύ δύσκολο να το καταλάβω.

Μεγάλωσες στη Γερμανία, την ισχυρότερη οικονομία στην Ευρώπη, μια χώρα με ηγετικό χαρακτήρα στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Νιώθεις ότι η Γερμανία δεν κάνει αρκετά για να ενημερώσει την ήπειρο πώς να γίνει πιο προοδευτική, να αποδέχεται και να υποδεχθεί όλους αυτούς τους ανθρώπους που πεθαίνουν αναζητώντας μια καλύτερη ζωή;

Έτσι πιστεύω. Δεν είναι μόνο η Γερμανία, είναι πολλά πλούσια κράτη. Η Σκανδιναβία, το Λουξεμβούργο, η Ολλανδία, το Βέλγιο, η Ελβετία, η Αυστρία, η Γερμανία για να πω μερικά από τα πιο πλούσια κράτη στην Ευρώπη. Έχουμε το πρόβλημα ότι οι πλουσιότεροι από τους πλούσιους συνήθως είναι πλούσιοι επειδή μισούν να μοιράζονται τον πλούτο τους. Ξέρεις, είναι η λογική του Βέμπερ, που θέλει τους ανθρώπους να είναι πλούσιοι, γιατί αρνούνται να δώσουν. Υπάρχει κάτι αληθές σε αυτό. Όποτε κάποιος είναι πραγματικά πλούσιος, μάλλον έχει προσπεράσει στιγμές στη ζωή του όπου θα μπορούσε να μοιραστεί τον πλούτο του. Είναι τραγικό να βλέπεις ότι οι πλουσιότεροι από τους πλούσιους αισθάνονται ότι πάντα θα μπορούσαν να έχουν πάντα περισσότερα. Γενικά όμως, δε θέλω να κατηγορώ τους ανθρώπους. Καταλαβαίνω ότι καθένας αισθάνεται φόβο για το μέλλον. Ακόμα και στη Γερμανία. Οι άνθρωποι φοβούνται ότι μπορεί να βρεθούν με πολύ λίγα χρήματα, φοβούνται για το τι θα συμβεί σε 10 ή 20 χρόνια με τη Ρωσία, ότι μπορεί να υπάρξει πόλεμος. Διακατέχονται από αβεβαιότητα και είναι φοβισμένοι. Έτσι δυσκολευόμαστε να κατανοήσουμε τους ανθρώπους που βρίσκονται σε πολύ χειρότερη κατάσταση από εμάς, επειδή μπορούμε να φανταστούμε μόνο την κατάσταση στην οποία βρισκόμαστε.

Ακόμη κι αν θέλαμε να μπούμε στη θέση ενός ατόμου από την Ελλάδα ή από Τουρκία ή από την Ασία, έχουμε δυσκολία να το κάνουμε πραγματικά. Έχουμε διάφορα κλισέ στο μυαλό μας και όχι πραγματική κατανόηση. Και μέχρι να υπάρξει πραγματική ενσυναίσθηση ή κατανόηση, δεν θα αλλάξει κάτι. Δεν κατηγορώ τους ανθρώπους που δεν τα έχουν αυτά, αλλά η έλλειψη τους προκαλεί πραγματικά δράματα και τόσο περιττή δυστυχία. Αν μπορούσα να ζητήσω κάτι, θα ήταν περισσότερη ενσυναίσθηση και κατανόηση. Και αυτά δεν αποκτώνται μόνο από όσα μαθαίνουμε βλέποντας ειδήσεις ή ντοκιμαντέρ ή έχοντας μια καλή εκπαίδευση στο σχολείο. Είναι σημαντικό και αυτά, αλλά η πραγματική κατανόηση είναι σχεδόν μια πνευματική προσέγγιση. Υπάρχει ο νους που μαθαίνει, και υπάρχει και κάτι, που δεν μπορώ να το περιγράψω ακριβώς, η ψυχή μας, που γνωρίζει. Η διαφορά μεταξύ της γνώσης που υπάρχει ήδη μέσα μας και βγαίνει οργανικά από όσα μαθαίνουμε επίκτητα, είναι τεράστια. Μπορούμε να διαβάσουμε για τον πόνο και για τα προβλήματα στον κόσμο, αλλά μας αγγίζει αληθινά; Το αποδεχόμαστε και το κατανοούμε πραγματικά, καταλαβαίνουμε τι συμβαίνει ή τρέχουμε σαν κοτόπουλα χωρίς κεφάλι, κατηγορώντας αυτό το άτομο, κατηγορώντας αυτήν τη χώρα, κατηγορώντας αυτόν τον πρόεδρο, κατηγορώντας όλους;

Μιλώντας για ενσυναίσθηση, θέλω να καταθέσω ότι η μουσική σου προκαλεί πολλά συναισθήματα στους ακροατές. Νομίζεις ότι αυτό είναι το στοιχείο της επιτυχίας σου;

Είναι μη ρεαλιστικό το να ελέγξω πως αντιδράει ο καθένας στη μουσική μου. Αλλά αν το καταφέρνει ακόμα και σε μικρό βαθμό, ήδη είμαι ευτυχής. Δεν προσπαθώ να κάνω τον κόσμο ένα καλύτερο μέρος, ό,τι και αν σημαίνει αυτό. Απλά πρέπει να κάνω αυτό που νιώθω ότι θέλω να κάνω και αυτή είναι η συμβολή μου στον πλανήτη. Θέλω να αφιερώνω τον χρόνο μου στη δημιουργία αυτής της μουσικής. Το να παίζω μουσική και να ακούω μουσική σημαίνει ότι δεν ξοδεύω τον χρόνο μου κάνοντας κάποια άλλη ανοησία. Ίσως είναι πολύ λίγο αυτό που κάνω, αλλά αυτό δεν είναι σημαντικό. Απλά αισθάνομαι ότι έτσι πρέπει να γίνει στον χρόνο που μου έχει δοθεί στη γη αυτή και αυτό είναι το μόνο που με νοιάζει.

Θέλω να σε ρωτήσω, πώς ισορροπείς ανάμεσα στην απλότητα και την πολυπλοκότητα στις συνθέσεις σου;

Η μουσική έχει να κάνει με το πώς νιώθουμε. Υπάρχουν διάφορα είδη συναισθημάτων ή αντιδράσεων που μπορεί να προκαλέσει. Με τα τραγούδια μου προσπαθώ πραγματικά να καλύπτω όσο το δυνατόν περισσότερα κομμάτια από τον καμβά της ψυχής μας, αν μπορούμε να το πούμε έτσι, αν τα συναισθήματα που έχουμε είναι το τοπίο ή ένας χάρτης. Υπάρχει θλίψη, θυμός, χαρά, ικανοποίηση. Έχουμε περισσότερα συναισθήματα από ό,τι έχουμε λέξεις στο σύμπαν για να τα περιγράψουμε και η μουσική είναι πολύ καλύτερη στο να τα ορίζει από τις λέξεις και να μας δώσει πρόσβαση σε πολλά που δεν γνωρίζαμε ότι μπορούμε να βιώσουμε. Αυτό είναι το πλαίσιο που δημιουργώ και παίζω μουσική.

Βλέπω τις συναυλίες μου ως μια εμπειρία και όχι ως μεμονωμένα κομμάτια. Η σειρά των κομματιών, η διαδοχή τους και η αλλαγή τους δημιουργεί κάθε φορά μια νέα εμπειρία. Οπότε, μερικές φορές πρέπει να κάνω κάτι για να έχω ένα αποτέλεσμα που θέλω μετά από 10 λεπτά. Δουλεύω σαν σκηνοθέτης, αν μπορώ να το πω αυτό. Αν ο σκηνοθέτης διαγράψει μια σκηνή στο δέκατο πέμπτο λεπτό, στο 89, η ταινία θα βγει εντελώς διαφορετική. Πρέπει να ακούμε πάντα ολόκληρο το σύνολο για να το βιώνουμε πραγματικά. Αυτή είναι η μαγεία της συναυλίας. Ξέρω ότι οι άνθρωποι έρχονται στα live μου για ολόκληρη την εμπειρία και έτσι μπορώ να επικεντρωθώ στη μεγαλύτερη κλίμακα των συναισθημάτων που σχετίζεται με τη μουσική μου. Δεν προσπαθώ να ικανοποιήσω κάποιον, αλλά να μας υπενθυμίσω και να υπενθυμίζω και στον εαυτό μου όλα αυτά τα διάφορα συναισθήματα που συχνά ξεχνάμε ότι υπάρχουν.

Ποιο είναι το πιο παράξενο πράγμα που έχεις χρησιμοποιήσει για να δημιουργήσεις ήχο κατά τη διάρκεια εγγραφής;

Δεν μπορώ να αποφασίσω. Το πιο δημοφιλές είναι μάλλον τα πιγκάλ της τουαλέτας. Να παίζεις το πιάνο με αυτά, εξακολουθεί να είναι κάτι που πολλοί άνθρωποι θεωρούν προσβολή και είναι πολύ αστείο. Παίζω στο στούντιο με οτιδήποτε μπορεί να κάνει ήχο. Το έμαθα αυτό από τον Matthew Herbert, που ήταν μεγάλη έμπνευση για μένα στα τέλη της δεκαετίας του ’90 και στις αρχές των 00s. Ο Matthew έλεγε “ποτέ μην χρησιμοποιείς έτοιμους ήχους. Αν θες να φτιάξεις ένα beat κάντο μόνος σου. Μην κατεβάζεις δείγματα που χρησιμοποιούν άλλοι”. Όταν ήθελα να φτιάξω έναν ρυθμό, πήγαινα στην κουζίνα μου και άρχιζα να κουνάω τα πράγματα. Είχα ένα μικρόφωνο και προσπαθούσα βασικά να παράγω ήχο με οτιδήποτε βρισκόταν γύρω μου. Τώρα έχω λίγο περισσότερη ιδέα για το τι θέλω να ακούσω. Οπότε δεν το κάνω τόσο πολύ πλέον, αλλά υπήρξε μια περίοδος που έπαιζα πραγματικά σε όλο το σπίτι και έξω από το σπίτι, με οτιδήποτε μπορείς να φανταστείς.

Παίζεις σε ένα ιστορικό μέρος στην Αθήνα. Πώς αισθάνεσαι γι‘ αυτό;

Νιώθω λίγο ζήλεια, γιατί ο πραγματικός αστέρας αυτής της νύχτας είναι ο χώρος, όχι εγώ. Είμαι λίγο ζηλιάρης και πολύ περήφανος που θα εμφανιστώ στο Ηρώδειο. Προσπαθώ πάντα να μην έχω προσδοκίες, γιατί δεν με εκφράζει αυτός ο τρόπος σκέψης. Το βράδυ αυτό θα είναι αξέχαστο, αυτό είναι σίγουρο. Θα είναι μια νύχτα που θα θυμάστε πάντα.