Θεωρεί αδιανόητο που μιλάμε στην Ελλάδα για Black Friday, ότι οι σχέσεις έχουν καταντήσει σερφάρισμα και ζάπινγκ κι ότι η μαφία που παλιά σκότωνε επαγγελματικά τώρα σκοτώνει με το κουζινομάχαιρο. Ήταν παιδί θαύμα. Σήμερα είναι ένας βαθιά, στα όρια του πεσιμισμού, σκεπτόμενος καλλιτέχνης, που ναι μεν δεν έχει τα κουράγια να γίνει μετανάστης αλλά δεν το βάζει κάτω και θέλει να πάρει στο λαιμό του αποκλειστικά τον εαυτό του. Ο Θωμάς Μοσχόπουλος πήρε τα ρίσκα να σηκώσει χωρίς επιχορήγηση στην πλάτη το restart του Θεάτρου Πόρτα. Ειδικά αυτή την περίοδο, επειδή βλέπει κάθε αίσθηση νομιμότητας και λογικής να έχουν χαθεί ανέβασε Κάφκα («Η Δίκη»).
«Το ότι ο πιτσιρικάς δεν θα σηκωθεί στο Μετρό για να καθίσει ο ηλικιωμένος, εμένα με σοκάρει όσο κάποιος ο οποίος ασκεί πιο άμεση βία.»
Έχουμε να τα πουμε τόσο καιρό που στο μεταξύ έχουμε νέο πρωθυπουργό, νέα υπουργό Πολιτισμού, νέο διευθυντή του Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου, νέο διευθυντή στο Εθνικό Θέατρο. Έχουν αλλάξει δραματικά τα πράγματα, αλλά το πού είναι η ρίζα του προβλήματος είναι ακόμα πιο θολό από πριν, γιατί το πρόβλημα συνεχίζεται, το ζούμε στην πραγματικότητα καθημερινά, έχει τελειώσει το λίπος και τρώμε από τις σάρκες μας πια, κι εγώ δεν έχω δει ακόμα φως. Και φοβάμαι πώς δεν θα δούμε κιόλας. Δεν έχω εμπιστοσύνη ακόμα και στο πώς μπορούν να μεταβολιστούν ενδεχόμενες καλές αλλαγές. Δηλαδή, δεν έχω εμπιστοσύνη και στον πολίτη πια. Αυτό με κλονίζει πολύ.
Παλαιότερα του είχες εμπιστοσύνη, δηλαδή; Είχα ψευδαισθήσεις. Τώρα έχω γίνει λίγο πιο κυνικός, ή, μάλλον, είμαι πιο απαισιόδοξος, αλλά αυτό με κάνει πιο υπεύθυνο συγχρόνως, δεν περιμένω να έρθει να με σώσει κάποιος με εξωτερική παρέμβαση.
Αυτό σημαίνει ότι μέχρι πρότινος περίμενες. Περίμενα ότι μπορεί να υπάρξει μια αίσθηση ισορροπιών. Δεν ξέρω αν μπορώ να κάνω αυτή τη στιγμή μια πλήρη πολιτική ανάλυση. Αυτό που λέω είναι ότι ο κόσμος έχει χάσει πια κάθε έννοια ήθους. Βλέπω καφρίλες. Υπάρχει άνθρωπος ο οποίος μπορεί να έχει σύμβαση για κάτι και να την αναιρέσει απλά επειδή έχει κάτι καλύτερο και ούτε καν ειδοποιεί ότι δεν θα έρθει στο ραντεβού. Έχει χαθεί κάθε αίσθηση αγωγής μέσα από τη δικαιολογία του «μα έχω ανάγκες». Αυτό έχει σε προέκταση οδηγήσει σε πράγματα που εμένα με κάνουν να αισθάνομαι ότι ζω σε εφιάλτη. Στην απλή καθημερινότητα. Έχουμε φτάσει στο σημείο να σου λέω στα μούτρα ψέματα και να θεωρώ ότι έχω και δίκιο! Και παλαιότερα συνέβαινε, αλλά όχι με τόση ωμότητα, γινόταν πιο καλυμμένα, η μαφία ήταν επαγγελματική εκεί. Σκότωνε με επαγγελματικό τρόπο, τώρα είναι ερασιτεχνική, σκοτώνει με το γιαλόχαρτο, με το κουζινομάχαιρο. Αυτό συμβαίνει σε όλες τις εποχές της κρίσης. Ο αδίστακτος θα επικρατήσει, προς στιγμήν, τουλάχιστον. Αυτή τη στιγμή ζούμε το anything goes σε όλα τα επίπεδα, σε παγκόσμιο επίπεδο.
Αυτό δε συμβαίνει όταν οι άνθρωποι έχουν «βιαστεί»; Ο παιδεραστής που έχει βιαστεί ως παιδί με κάποιο τρόπο πρέπει να συγκρατηθεί για να σπάσει ο φαύλος κύκλος. Δεν δικαιολογείται. Η ευθύνη είναι προσωπική πια. Κι εγώ είχα καλομάθει, κι εγώ είχα κάνει λάθη, προσπαθώ να διατηρήσω τουλάχιστον τη βασική μου αγωγή. Δεν απομένουν και πολλά πράγματα πέρα από πέντε βασικές αξίες. Η κοινή συμφωνία ότι μπορώ να βασιστώ στο λόγο του άλλου πρέπει να είναι εκ των ων ουκ άνευ. Σήμερα καταργείται και η αίσθηση της νομιμότητας και η αίσθηση της λογικής. Εξ ου και ο Κάφκα. Επίσης, σήμερα υπάρχει πολύς αυτοϋποβιβασμός. Όπως όταν κάποιος δεν υπογράφει συμβόλαιο. Πολύς κόσμος δεν αξίζει λοιπόν να έχει ούτε καν συλλογική σύμβαση. Υπάρχει πολύς κόσμος που ονομάζεται ηθοποιός και δεν θα έπρεπε να είναι! Και για το Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλαδας μπορώ να στο πω. Από αυτούς τους ανθρώπους ποιος μας προστατεύει;
«Το ότι μπορώ να είμαι δημιουργικός και τα σκοτάδια μου να τα εκφράζω, είναι μεγάλη ευλογία. Δεν είμαι απαισιόδοξος με την έννοια ότι τα βλέπω μαύρα και παραιτούμαι. Απλώς, θεωρώ ότι η αισιοδοξία είναι μια επιπολαιότητα. Πιστεύω ότι δεν θα βρει κανένας τη λύση για μένα, οπότε κάνω ό,τι καλύτερο δυνατό μπορώ εγώ»
Από όλα αυτά προέκυψε η παράσταση της «Δίκης»; Μα αυτό είναι! Όταν προσπαθείς να διατηρήσεις τη λογική σου σε ένα σύστημα που είναι παράλογο, εσύ βγαίνεις χαμένος, εσύ καταστρέφεσαι!
Πρέπει επομένως να γίνεις κι εσύ κομμάτι της ανορθολογικότητας για να διασωθείς; Αν το αντέχεις! Εγώ δεν το αντέχω. Υπαρξιστική επιλογή.
Και τι κάνεις; Κάνω αυτό που με καταστρέφει, επειδή δεν έχω καμία άλλη επιλογή. Δηλαδή, μπορεί αυτή τη στιγμή εγώ να καταστρέφομαι με τις επιλογές μου, σε εισαγωγικά, αλλά μπορώ να διατηρώ το κεφάλι μου όρθιο. Δεν μπορώ να κάνω εκπτώσεις. Προφανώς οι δωσίλογοι σε κάποιες φάσεις είχαν ανάγκη ή φοβόντουσαν και το κάνανε. Αλλά αυτό δεν τους αθωώνει σε σχέση με κάτι. Το να πάρω στο λαιμό τον εαυτό μου είναι μια επιλογή. Το να πάρω στο λαιμό μου κι άλλους, είναι λιγότερο αθώα. Με τις επιλογές μου μπορώ να καταστρέψω μόνο τον εαυτό μου. Στο κάτω κάτω είναι δικαίωμά μου.
Τι θα έπρεπε να γίνει; Μια στροφή στην Παιδεία. Πρέπει να ξαναπαιδευτούμε. Το παίδεμα να το κάνουμε παιδεία και να το μεταδώσουμε και στα παιδιά, να μπουν μερικές αρχές. Είναι αδιανόητο να μιλάμε για το Black Friday σήμερα. Και να υπάρχουν ουρές. Έλεγε στις τηλεοράσεις «τα πολυπόθητα αγαθά». Ποια είναι τα πολυπόθητα αγαθά; Δεν ποθώ κανένα αγαθό. Έχουνε φτάσει τα πράγματα στα πολύ βασικά. Αν θα μπορώ να πληρώσω το ρεύμα και τη λαϊκή αύριο. Πρώτη φορά από τα 18 μου ζήτησα χρήματα από τους γονείς μου! Άλλη ντροπή…
Η στροφή στην οικογένεια είναι γενικευμένο φαινόμενο. Μπορεί να φαίνεται συντηρητική αλλά, πέρα από το γεγονός της ασφάλειας, εμένα μου έδειξε τις πραγματικές αξίες, δηλαδή, κατάλαβα ποιοι με νοιάζονται. Όχι επειδή μου έδωσαν χρήματα.
Η κρίση ξεσκαρτάρισε τις σχέσεις; Ναι, αν και αυτό φτάνει στα όρια της σφαγής. Δηλαδή, φεύγει κόσμος που τον θεωρούσες μέρος της ζωής σου με απίστευτη ευκολία.
«Όταν προσπαθείς να διατηρήσεις τη λογική σου σε ένα σύστημα που είναι παράλογο, εσύ βγαίνεις χαμένος, εσύ καταστρέφεσαι!»
Μόνο το Black Friday σου φαίνεται αδιανόητο; Αδιανόητα παρανοϊκός μού φαίνεται κι ο τρόπος που φέρονται οι δάσκαλοι στα παιδιά των σχολείων που έρχονται στο θέατρο Πόρτα. Ουρλιάζοντας και με έναν απίστευτο αυταρχισμό και μια υστερία. Σαν να είναι ένα κοπάδι πρόβατα κι όχι παιδιά. Η βασική έλλειψη παιδείας, κοινωνικής παιδείας! Το ότι ο πιτσιρικάς δεν θα σηκωθεί στο Μετρό για να καθίσει ο ηλικιωμένος, εμένα με σοκάρει όσο κάποιος ο οποίος ασκεί πιο άμεση βία. Υπάρχουν και γονείς, πέρα από τους δασκάλους, που μιλάνε στο κινητό μέσα στο θέατρο. Η κατάσταση έχει αλλάξει πάρα πολύ τα τελευταία χρόνια. Πριν από δύο χρόνια ενώ ξεκινά η παράσταση όλα τα παιδιά είναι με τα κινητά και τα tablet για να την τραβήξουν! Ο Αργύρης Ξάφης πλησιάζει ένα παιδάκι και του λέει «κοίτα, είμαι εδώ, πιάσε με, δεν χρειάζεται να με βλέπεις μέσα από το κινητό σου!» Και του απαντάει το παιδάκι: «Κι οι φίλοι μου πού θα ξέρουν ότι σε είδα;» Χρειαζόμαστε τη μαρτυρία κάποιου άλλου ότι υπάρχουμε. Και στο facebook. Με παρακολουθούν, άρα υπάρχω. Αυτό που λένε «μας παρακολουθούνε» το κάνουμε μόνοι μας. Παρακολουθούμε τις ζωές μας, δεν τις ζούμε. Είναι Κάφκα η κατάσταση παντού. Ακόμα και η ανάληψη εξουσίας χρειάζεται κάποια παιδεία, ακόμα και για να κάνεις εγκλήματα οικονομικά! Μου λέγανε γιατί δεν ανέλαβα το Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδας όταν μου προτάθηκε. Μα δεν είχα καμία εμπειρία διαχείρισης.
Αυτό ακούγεται ως αιχμή για τους συναδέλφους σου που σε άλλες κρατικές σκηνές και θεσμικά πόστα. Ας εκληφθεί όπως θέλουν. Δεν μπορούμε να είμαστε όλοι politically correct. Πρέπει να ζυγίσεις τι μερίδιο ευθύνης μπορείς να αναλάβεις. Εγώ ζύγισα ότι μπορώ να αναλάβω το μερίδιο ευθύνης του θεάτρου Πόρτα μόνο, ακόμα και αν καώ. Δεν μπορώ να πάρω στο λαιμό περισσότερο κόσμο. Ο Χουβαρδάς που είχε δεκαπλάσια ικανότητα διαχειριστική, πέρα από το ΑΜΟΡΕ, κάποια στιγμή στο Εθνικό Θέατρο έφτυνε αίμα. Έβρισκε μόνο προβλήματα και δε του αναγνωριζόταν η δουλειά που είχε κάνει.
Δεν ήταν ρίσκο η επανεκκίνηση του Πόρτα; Ζοριζόμαστε πάρα πολύ. Απ’ την άλλη καμαρώνω. Ακόμα και τώρα να κλείσει υπάρχουν τρεις-τέσσερις παραστάσεις που θα μείνουν, όχι μόνο δικές μου, προς Θεού, δεν το ξεκίνησα για να κάνω για ένα χώρο να έχω δουλεύω. Πριν τα παρατήσω στο έλεος για να κοιτάξω μόνο τον εαυτό μου, θα κοιτάξω μήπως μπορώ μαζί με εμένα να κοιτάξω πέντε-έξι ανθρώπους ακόμα. Αυτό ήταν το κριτήριο.
«Πρέπει να ξαναπαιδευτούμε. Το παίδεμα να το κάνουμε παιδεία και να το μεταδώσουμε και στα παιδιά, να μπουν μερικές αρχές.»
Πόσες παραστάσεις έχει κάνει το Πόρτα από το νέο restart; Μόνο πέρσι, είχαμε 49 πρεμιέρες, βάζοντας μαζί και τις συναυλίες, που ήταν 27!
Υπερβολή δεν ήταν; Η συναυλία δεν μπορούσε να είναι πάνω από μια φορά. Και έτσι ήταν 27. Σταδιακά καταλάβαμε κι εμείς όμως ότι είναι μια υπερβολή, που συντελεί πάρα πολύ στη διάσπαση του κοινού. Όλα πλέον και στη δουλειά μας καθορίζονται από αυτή διάσπαση. Οι σχέσεις μας έχουν καταντήσει σερφάρισμα και ζάπινγκ. Πας από άνθρωπο σε άνθρωπο, από σχέση σε σχέση και ποτέ δεν εμβαθύνεις σε κάτι. Είμαστε άνθρωποι νηστικοί από συναίσθημα. Δεν δίνουμε συναίσθημα, κι από την άλλη δεν εμφανίζεται το συναίσθημα και θυμώνουμε.
Καταλάβατε ότι είναι υπερβολή οι 49 πρεμιέρες και έτσι μαζευτήκατε; Έγιναν πιο φειδωλά τα πράγματα. Απλώς έκανα κι εγώ τις δοκιμές μου με ποιους ανθρώπους μπορώ να βασίσω τη μελλοντική μου συνεργασία. Έπρεπε να δοκιμάσω. Αυτό που θα κρίνει τη συνέχεια ή μη του θεάτρου Πόρτα είναι καθαρά το κατά πόσο θα βγούμε υλικοτεχνικά. Βγήκαμε με την ψυχή στο στόμα δυο χρόνια. Θα αντέξουμε και τρίτο; Πόσο αντέχει κανείς να πληρώνει; Εγώ από το καλοκαίρι, που έχω κάνει κάποια σεμινάρια, δεν έχω χρήματα προσωπικά. Βρίσκεσαι διαρκώς με σφιγμένο το ζωνάρι αν έχεις επιλέξει να μην ξεπουληθείς. Υπάρχουνε στιγμές που περνάω φρίκες.
Όλο αυτό το διάστημα, έχοντας ανοικτή την πόρτα του Καναδά, δεν σκέφτηκες να μεταναστεύσεις; Δεν έχω το κουράγιο στα 50 μου να γίνω μετανάστης. Είναι εδώ οι άνθρωποι που αγαπάω, οι συνήθειές μου. Αν είχα ένα παιδί να συντηρήσω θα το σκεφτόμουνα. Για την ώρα αντέχω. Μπορεί βεβαίως του χρόνου να σου λέω άλλα, ότι μαζεύω τις βαλίτσες μου και φεύγω. Δεν είναι η πρώτη μου όμως επιλογή να τα παρατήσω.
Πολύ μαύρη και πεσιμιστική η συνέντευξη. Πες μου τι σε κάνει να ξυπνάς ορεξάτος το πρωί. Καταρχήν, το ότι μπορώ να είμαι δημιουργικός και τα σκοτάδια μου να τα εκφράζω, είναι μεγάλη ευλογία. Ξέρεις τι; Δεν είμαι απαισιόδοξος με την έννοια ότι τα βλέπω μαύρα και παραιτούμαι. Απλώς, θεωρώ ότι η αισιοδοξία είναι μια επιπολαιότητα. Πιστεύω ότι δεν θα βρει κανένας τη λύση για μένα, οπότε κάνω ό,τι καλύτερο δυνατό μπορώ εγώ. Η στάση μου είναι πιο κοντά σε μια υπαρξιστική θεώρηση της ζωής. Οπότε αυτό που με κάνει να αισιοδοξώ είναι οι νέοι άνθρωποι, τα νέα μυαλά, που δεν είναι το ίδιο, η περιέργεια να ανακαλύψω κάτι καινούριο, η καλοσύνη, όπου τη βλέπω.
Η φιλοδοξία σου ποια είναι; Έχω χάσει τη φιλοδοξία τού να κάνω πράγματα. Θέλω να ζήσω κάνοντας. Δεν θέλω να ζήσω για να κάνω. Είναι πολύ ωραίο να κάνεις κάτι, να έχει αναγνώριση, αλλά αυτό δεν θα σου αλλάξει τη ζωή. Αυτό έχω μάθει τα τελευταία χρόνια. Ζω πιο πολύ για το παρόν, γιατί το μέλλον…
Τι διαβάζεις αυτό τον καιρό; Τον Δον Κιχώτη, αν έχεις τον Θεό σου!
Θα τον δούμε του χρόνου στη σκηνή; Θα μπορούσε κάποια στιγμή. Αλλά έχω απλά ανάγκη επιστροφής σε κάποια πράγματα. Θα διάβαζα ευχαρίστως ακόμα και παραμύθια.
