«Η επινόηση της μοναξιάς» του Πωλ Όστερ είναι ένας συγκινητικός στοχασμός για την σχέση πατέρα και γιου

Οι σχέσεις με τους γονείς, την μητέρα και τον πατέρα, ήταν και θα είναι εξαιρετικά περίπλοκες και για έναν ενήλικα είναι επιτακτική η ανάγκη κάποια στιγμή να προχωρήσει σε ένα «ξεκαθάρισμα λογαριασμών» – με αγάπη, κατανόηση, αλλά και την πεποίθηση ότι πρέπει να προχωρήσει στη ζωή του. Και, όμως, συχνά αυτή η αναμενόμενη επιλογή μοιάζει να γίνεται μία δισεπίλυτη εξίσωση, να οδηγεί σε ένα συναισθηματικό κομφούζιο: τίποτα δεν είναι αυτονόητο ή προφανές. Αλλά και τίποτα δεν εγγυάται ότι τα πράγματα θα εξελιχθούν ομαλά, ότι θα υπάρξουν καθαρές εξηγήσεις – χωρίς παρεξηγήσεις.

Αυτές οι βαθιές σχέσεις, με τα αναμενόμενα ψυχαναλυτικά αδιέξοδα, την αμηχανία, την φόρτιση, την ταύτιση, την άπωση και την ιστορία που φέρουν από την γέννησή μας, έχουν απασχολήσει –όπως θα ανέμενε κανείς- ουκ ολίγες φορές τη λογοτεχνία, είτε μέσα από τη μυθοπλασία, είτε από κείμενα αμιγώς αυτοβιογραφικά. Πρόκειται για κείμενα που αναζητούν εναγωνίως πειστικές και ικανοποιητικές απαντήσεις για τη σχέση με τους γονείς, την μητέρα και τον πατέρα – πριν ή μετά την απώλειά τους, και με τους δύο μαζί ή με καθέναν ξεχωριστά.

Υπάρχει, για παράδειγμα, ένα υπέροχο βιβλίο της Τζόις Κάρολ Οουτς με τίτλο «Χωρίς τη μητέρα μου» (2006) που αποτυπώνει εκπληκτικά το φάσμα της μητρικής απώλειας, επιχειρώντας να ρίξει άπλετο φως στην περιπλοκότητα της σχέσης μητέρας και κόρης. Και, βέβαια, δεν μπορεί κανείς να μην επικαλεστεί το σπαρακτικό αυτοβιογραφικό ψυχαναλυτικό δοκίμιο με τον ανατριχιαστικό τίτλο «Ταύτιση κόρης και πεθαμένης μητέρας» (1928) της Μαρίας Βοναπάρτη – η οποία υπήρξε μία από τις κορυφαίες μαθήτριες του Σίγκμουντ Φρόυντ και εισηγήτρια του έργου του στη Γαλλία.

Απ’ την άλλη, το «Γράμμα στον πατέρα» (1919) του Φράντς Κάφκα προσδιορίζεται από τις εφιαλτικές παιδικές αναμνήσεις του συγγραφέα, ο οποίος επιχειρεί να κατανοήσει την ιδιαίτερη σχέση με τον απολύτως επιβλητικό πατέρα του. Είναι χαρακτηριστικό ότι ο Κάφκα που πίστευε ότι ύπαρξη σημαίνει ενοχή έγραψε αυτό το γράμμα στον πατέρα, προσπαθώντας να βάλει μια τάξη στη συναισθηματική του ανισορροπία. Ωστόσο, δεν το παρέδωσε στον ίδιο, αλλά στη μητέρα του, η οποία αποσιώπησε την ύπαρξή του!

Εάν θέλουμε ένα βαθιά συγκινητικό κείμενο για τη σχέση πατέρα και γιου, η «Πατρική κληρονομιά» (1991) του Φίλιπ Ροθ τα διαθέτει όλα: ο σπουδαίος Αμερικανός συγγραφέας παρακάμπτει κάθε υπόνοια παρηγορητικής διάθεσης προκειμένου να φτάσει στην αλήθεια – για τον πατέρα του, τον εαυτό του, τον θάνατο, τον φόβο του θανάτου, την αγάπη.

Αλλά και ο Πασκάλ Μπρυκνέρ, απ’ την πλευρά του, στο βιβλίο του «Ένας καλός γιος» (2014) ακολουθεί τον δύσκολο δρόμο της ειλικρίνειας. Ο πατέρας του, αντισημίτης και ρατσιστής, είναι ένας κακότροπος σύζυγος που δέρνει και εξευτελίζει τη γυναίκα του. Ο μοναχογιός του θα κάνει τα πάντα για να γίνει το αντίθετο από αυτόν. Πέρα από την περιφρόνηση και την ένοχη οργή, το συγκεκριμένο αφήγημα είναι, επίσης, η ομολογία μιας αδιαμφισβήτητης αγάπης ενός γιου προς τον πατέρα του, όπου η αποδοκιμασία μετατρέπεται σε συμπόνια.

Μία τέτοια διερεύνηση επιχειρεί ο Ρίτσαρντ Φορντ με μια ευθύτητα στα όρια της αδιακρισίας, μέσα από το μη μυθοπλαστικό βιβλίο του «Μεταξύ τους» (2017) το οποίο εστιάζει –με τη σειρά- στη σχέση που ανέπτυξε βρισκόμενος ανάμεσα στους γονείς του: «Με θέλανε, όμως δεν με είχαν ανάγκη. Μαζί οι δυο τους -αν και ίσως μόνον μαζί– ήταν πλήρεις προσωπικότητες». Είναι δύσκολο για ένα παιδί να παραδέχεται μια τέτοια σκληρή αλήθεια. Και ο χαρισματικός συγγραφέας του αξεπέραστου «Αθλητικογράφου», πάντα ήπιος, σίγουρος, κυρίαρχος της τεχνικής του, φιλοτεχνεί μία ιδιαίτερα παραστατική και αφοπλιστική εικόνα της σχέσης του με τον πατέρα και την μητέρα του.

Όσο για την «Επινόηση της μοναξιάς» είναι ο πολύ προσωπικός και συγκινητικός στοχασμός του Πωλ Όστερ πάνω στο ζήτημα της πατρότητας. Στο πρώτο μέρος του βιβλίου, με τίτλο «Πορτρέτο ενός αόρατου ανθρώπου», ο συγγραφέας αποκαλύπτει τις αναμνήσεις και τα συναισθήματά του μετά τον θάνατο του πατέρα του – ενός απόμακρου, ελάχιστα εκδηλωτικού, σχεδόν ψυχρού ανθρώπου. Καθώς φροντίζει για τις υποθέσεις του πατέρα του και σκαλίζει τα υπάρχοντά του, ο Όστερ ανακαλύπτει ένα οικογενειακό μυστικό: έναν φόνο που χρονολογείται εξήντα χρόνια πριν, ο οποίος θα φωτίσει τον απροσδιόριστο χαρακτήρα του πατέρα του.

Στο δεύτερο μέρος, με τίτλο το «Βιβλίο της μνήμης», η οπτική γωνία μετατοπίζεται από την ταυτότητα του Όστερ ως γιου στον ρόλο του ως πατέρα. Μέσα από   ο αφηγητής, ο Α., συλλογίζεται τον χωρισμό του από τον δικό του γιο, αλλά και τη μοναχική φύση της αφήγησης και της συγγραφής.

Και όλα αυτά, χωρίς να προδίδει στο ελάχιστο εκείνα που τον απασχολούν, περνώντας μέσα από το κλειστό, ιδιωτικό, αινιγματικό τοπίο της οικογενειακής σχέσης, για να διερευνήσει την βαθύτερη ουσία των πραγμάτων: τη μνήμη, την οικειότητα, την ανάγκη για κατανόηση, τον αναπόφευκτο πόνο, τις διαψεύσεις, καθώς και την αγάπη, η οποία τελικά είναι ό,τι απομένει – αν μένει κάτι…

ΒΙΒΛΙΑ ΣΤΗ ΒΙΤΡΙΝΑ

 Το «Σημειολογικό αντάρτικο» ήταν η στήλη που είχε ο δημοσιογράφος Θανάσης Διαμαντόπουλος στην καθημερινή αθλητική εφημερίδα «Φίλαθλος» από το 1996 ως το 2000. Οι ήρωες της ήταν πρόσωπα από διαφορετικούς κόσμους. Η στήλη ήταν όπως και η εφημερίδα που την κυκλοφορούσε: πανκ δημοσιογραφία, με τα τωρινά δεδομένα που οι δημόσιες σχέσεις φιλτράρουν την ορμή του κάθε δημοσιεύματος. Αυτός λοιπόν, ήταν και ο Φίλαθλος, η εφημερίδα του Νίκου Καραγιαννίδη που έφερε πρώτη τη «χύμα» γλώσσα που χρησιμοποίησαν μετά και τα lifestyle περιοδικά του Πέτρου Κωστόπουλου. Αυτό που κρατάει από τότε, είναι κάποιες «αιώνιες αλήθειες» που εκφράζονται σχεδόν σε κάθε κείμενο του Θανάση Διαμαντόπουλου.

 Αμερική, τέλη της δεκαετίας του ’60: οι διαμαρτυρίες κατά του πολέμου στο Βιετνάμ κορυφώνονται, οι μαύροι διεκδικούν τα δικαιώματά τους δυναμικά, ο άνθρωπος προσγειώνεται στο φεγγάρι και ο «Λαγός» Χάρι Άνγκστρομ βρίσκεται σε μια πραγματικότητα που δεν φαίνεται να βγάζει κανένα νόημα. Πού πήγαν όλες εκείνες οι βεβαιότητες που, όσο κι αν τον έκαναν να θέλει να τους ξεφύγει, κρατούσαν τον κόσμο σταθερό στη θέση του; Όταν και η γυναίκα του τον εγκαταλείπει για κάποιον άλλον, αφήνεται αμήχανος και αναποφάσιστος να ατενίζει το μέλλον με όρους του παρελθόντος, παραμένοντας ωστόσο πεπεισμένος πως η ζωή αποκλείεται να τελειώνει στα τριάντα πέντε. Δέκα χρόνια μετά το «Λαγέ τρέξε», ο Λαγός επιστρέφει για το δεύτερο μέρος της τετραλογίας με επίκεντρο τον ίδιο και ο Τζον Απντάικ σπρώχνει ξανά τον ήρωά του στα άκρα.

Ίσως σε καμία άλλη ευρωπαϊκή χώρα η εβραϊκή παρουσία δεν παρουσιάζει τέτοια ποικιλομορφία και ενδιαφέρον όσο στην Ελλάδα. Tα πρώτα ίχνη της ανιχνεύονται κατά την αρχαιότητα. Πιθανόν πρόκειται για τις παλαιότερες εβραϊκές κοινότητες επί ευρωπαϊκού εδάφους. Εξελληνισμένοι Ρωμανιώτες, Σεφαραδίτες της Δυτικής Μεσογείου και Ασκεναζίτες της Κεντρικής Ευρώπης δημιουργούν ένα μοναδικό και πολύχρωμο μωσαϊκό κοινοτήτων, στο οποίο καθεμία αποτελεί αναπόσπαστη ψηφίδα, με τη δική της συναρπαστική ιστορία. Για πρώτη φορά, καταβάλλεται προσπάθεια να παρουσιαστεί επιστημονικά στην ελληνική βιβλιογραφία μια πλήρης και συνολική εικόνα της ιστορίας των Εβραίων της Ελλάδας, μέσα από μαρτυρίες, φωτογραφίες, ποιήματα και τραγούδια από τη στιγμή που εμφανίστηκαν στον ελλαδικό χώρο μέχρι το Ολοκαύτωμα και μετέπειτα. Επιχειρείται, επίσης, να αναδειχτεί σε όλο της το εύρος η συμβολή των Ελλήνων Εβραίων στην οικονομική, πολιτιστική, πνευματική και πολιτική ζωή της Ελλάδας, αλλά και να «αποκαλυφθούν» οι χρυσές και οι μαύρες σελίδες της συμβίωσης των Ελλήνων Εβραίων με τους χριστιανούς.

 H Χάνα Βέστερ, µια µεσήλικη αστυνοµικός στην απόµερη βορινή πόλη της Χαπαράντα, βρίσκεται µπροστά στο χάος. Όταν ανθρώπινα λείψανα βρίσκονται στο στοµάχι ενός νεκρού λύκου, η Χάνα ξέρει ότι αυτό το καλοκαίρι δεν θα µοιάζει µε κανένα άλλο. Τα λείψανα σύντοµα οδηγούν σε µια αιµατηρή δοσοληψία ναρκωτικών στα σύνορα µε τη Φινλανδία. Πώς όµως κατέληξε το θύµα στο δάσος έξω από τη Χαπαράντα; Και πού είναι τα ναρκωτικά και τα λεφτά; Η Χάνα και οι συνάδελφοί της κάνουν εξονυχιστική έρευνα. Όµως ο χρόνος είναι λίγος και δεν είναι οι μοναδικοί που ερευνούν. Όταν η μυστηριώδης και θανάσιμη Κάτια εμφανίζεται, απροσδόκητα και βάναυσα γεγονότα αρχίζουν να συσσωρεύονται. Μέσα σε λίγες µονάχα µέρες, η ζωή στη Χαπαράντα έρχεται τα πάνω κάτω – και η Χάνα έρχεται αντιµέτωπη µε το παρελθόν της.