Η εκπαίδευση εις τα του οίκου δια νεαράς κορασίδας

Τους 4frontal τους αγαπάμε όλοι. Γιατί συναντήθηκαν στη δραματική σχολή και έκτοτε εργάζονται μαζί, συλλογικά, με πολύ αγάπη μεταξύ τους, με πολύ ταλέντο στο θέατρο, σε πείσμα των καιρών του διαιρεί αντί του πολλαπλασιάζειν. Σκηνοθετούν εναλλάξ, γράφουν κείμενα, μουσικές, φτιάχνουν χορογραφίες, κάνουν διδασκαλίες φωνητικής, εκτελούν την παραγωγή, κρατούν τα λογιστικά βιβλία, κατασκευάζουν site, κάνουν προτάσεις για επιχορηγήσεις, αναλαμβάνουν φεστιβάλ και πάντα νοιάζονται για το ελληνικό κείμενο ως αφορμή για την τόσο μεγάλη τους δραστηριότητα στη σκηνή. Και φυσικά παίζουν.

Τώρα, σκοπεύουν να μας διαφωτίσουν για μερικά από τα παραδείγματα της ιστορίας της γυναικείας χειραφέτησης στην Ελλάδα με την παράσταση «Η εκπαίδευση εις τα του οίκου δια νεαράς κορασίδας», θέτοντας το ερώτημα «πώς θα είχε διαμορφωθεί η πραγματικότητα αν διδασκόμασταν την ιστορία από τα μάτια των γυναικών που, κόντρα σε όλα τα στερεότυπα, άφησαν το χέρι και πάτησαν στα πόδια τους;».

Ιστορίες Ελληνίδων από την αρχαιότητα μέχρι και σήμερα -επιμελώς αποσιωπημένες- που αντιστάθηκαν στο παραδοσιακό σχήμα της υποτακτικής συζύγου και νίκησαν. Ιστορίες Ελληνίδων που προσπάθησαν ν’ αντισταθούν και φιμώθηκαν. Γυναίκες που παλεύουν καθημερινά να αποδείξουν την επάρκεια του φύλου τους. Στιγμές από τον αέναο αγώνα της γυναικείας χειραφέτησης που άλλαξαν συνειδήσεις. Από τα μαθήματα οικιακής οικονομίας και τη λαϊκή κουλτούρα που διαμόρφωσαν και συντήρησαν την υποβαθμισμένη θέση της γυναίκας στο συλλογικό ασυνείδητο, μέχρι την Καλλιρρόη Παρρέν και την Αύρα Θεοδωροπούλου που έθεσαν τις βάσεις του φεμινισμού στη χώρα μας. Τρεις γυναίκες από σκηνής, μας αφηγούνται και αναρωτιούνται μαζί μας.

Μιλήσαμε με τον Θανάση και τον Χάρη που σκηνοθέτησαν την παράσταση και τη Νεφέλη που έγραψε το κείμενο και επιμελήθηκε τη δραματουργία, για τα επίκαιρα θέματα που θίγονται σε αυτήν τη γενναιόδωρη παράσταση.

Πώς σας ήρθε αυτή η ιδέα, να συγκεντρώσετε κείμενα για αυτά τα θέματα;

Χάρης Κρεμμύδας: Η ιδέα αυτή προέκυψε κατά τη διάρκεια του λοκντάουν. Μία μέρα που αποφάσισα να πάω για τρέξιμο παρατήρησα δίπλα από έναν κάδο σκουπιδιών μια στοίβα με βιβλία. Στα πάνω πάνω ξεχώριζε ένα πολύ καλά διατηρημένο, ντυμένο και φροντισμένο. Ήταν τα “Στοιχεία Οικιακής Οικονομίας” που διδάσκονταν τη δεκαετία του ’50 στα σχολεία θηλέων στην Ελλάδα. Ξεφυλλίζοντας το μου έκανε εντύπωση ο τρόπος με τον οποίο προσέγγιζε τα θέματα των σχέσεων των δύο φύλων αλλά και τον ρόλο της γυναίκας στο σπίτι και στην κοινωνία. Με μία ανάγνωση κατέληξα στο ίσως γρήγορο συμπέρασμα ότι το συγκεκριμένο εγχειρίδιο θα μπορούσε να αποπροσανατολίζει σε μεγάλο βαθμό τον οποιονδήποτε από την ισότητα των φύλων όπως την έχουμε στο μυαλό μας την παρούσα περίοδο. Από εκεί και πέρα, διαβάζοντας για ιστορίες γυναικών από την αρχαιότητα έως και τη σύγχρονη Ελλάδα αναρωτιόμουν γιατί στο σχολείο δεν διδασκόμαστε για τα επιτεύγματα των γυναικών με τον ίδιο τρόπο που διδασκόμαστε των ανδρών.

Η γυναίκα που μένει στην Ελλάδα παλεύει για τη χειραφέτηση της από πολύ παλιά. Η ουσιαστική διαφορά είναι όμως ότι μέχρι και τη δεκαετία του ’50 είναι και νομικά καταπιεσμένη καθώς δεν έχει το δικαίωμα στην ψήφο. Η κοινωνική καταπίεση συνεχίζει και σήμερα κατά την ταπεινή μου γνώμη. Συζητώντας με τον Θανάση και τη Νεφέλη συνειδητοποιήσαμε ότι οι περισσότερες γυναίκες αλλά και τα επιτεύγματα τους αποσιωπώνται επιμελώς από την κοινωνία και από το εκπαιδευτικό μας σύστημα. Έτσι, αποφασίσαμε να μιλήσουμε για ιστορίες γυναικών που έκαναν αξιοθαύμαστες προσπάθειες να χειραφετηθούν και να ενδυναμώσουν το φύλο τους ιδίως σε εποχές που η κοινωνική και νομική καταπίεση τους ήταν νόρμα. Επιπλέον, προσπαθήσαμε να αναδείξουμε ορισμένα στοιχεία της ελληνικής κουλτούρας που ύπουλα μας απομακρύνουν από την ιδέα της ισότητας. Δυστυχώς, τα απόνερα αυτών το εποχών επηρεάζουν αρνητικά ακόμα και σήμερα την καθημερινότητα μας και για να το συνειδητοποιήσουμε αρκεί να αναλογιστούμε τι έχει υποστεί και τι συνεχίζει να υφίσταται η γυναίκα και όχι μόνο από την πατριαρχία γενικότερα αλλά και από τους άνδρες που διέπονται από συγκεκριμένα προνόμια. Το τελευταίο αποτέλεσε και την κινητήριο δύναμη για να συνδημιουργήσουμε αυτήν την παράσταση.

Η παράσταση μιλάει για τη γυναικεία χειραφέτηση. Αλλά ποια είναι η δική σας οπτική ως άντρες σκηνοθέτες; Υπάρχει κάποια διάσταση στην αντίληψη που έχουν τα φύλα για τα ίδια θέματα;

Χάρης Κρεμμύδας: Βλέπω τη χειραφέτηση ως μία προσπάθεια του οποιουδήποτε ατόμου να σταματήσει να υπάγεται στην οποιαδήποτε εξουσία. Κάτι τέτοιο από συμβολικά μέχρι και πρακτικά μπορεί να σημαίνει κάτι διαφορετικό για τον κάθε άνθρωπο. Από οικονομική ανεξαρτησία μέχρι την πάλη με τον κρατικό μηχανισμό για μία αδικία. Προσωπικά συνειδητοποίησα ότι ως άνθρωπος αντιλαμβάνομαι τη χειραφέτηση στον σύγχρονο κόσμο περισσότερο με οικονομικούς όρους. Αυτό θεωρώ ότι πιθανότατα σχετίζεται και με το φύλο μου. Ωστόσο, με τη συνεργασία μας με τις γυναίκες της ομάδας αλλά και με την έρευνα, συνειδητοποίησα ότι η χειραφέτηση μπορεί να έχει πολλές αποχρώσεις -σε συμβολικό, κοινωνικό, συναισθηματικό επίπεδο- που  δεν είχα φανταστεί. Για παράδειγμα το να αποποιηθεί το ρόλο της μάνας μία γυναίκα για να μπορέσει να πάρει τη ζωή της στα χέρια της.

Θανάσης Ζερίτης: Ως 4Frontal και ως καλλιτέχνες προσπαθούμε να αφουγκραζόμαστε τα θέματα που απασχολούν την κοινωνία μας και να τα διαπραγματευόμαστε στη σκηνή. Προσωπικά με απασχολεί το θέμα αυτής της παράστασης περισσότερο απ’ ότι με έχουν απασχολήσει άλλα θέματα στο παρελθόν. Σαφώς και υπάρχουν διαφορές στον τρόπο που βλέπουμε τα πράγματα, αλλά θέλω να πιστεύω ότι αυτό οφείλεται στις προσωπικότητες μας και όχι στα φύλα μας.

Ποια θέματα ενδιαφέρουν την ομάδα σας; Μέσα από ποιες δικές σας αφετηρίες κάνετε ένα θέαμα χωρίς κείμενα, συνθέσεις, ποια η διαφορά από ένα “παραδομένο” κείμενο ενός συγγραφέα;

Νεφέλη Μαϊστράλη: Μας ενδιαφέρουν οι ιστορίες, τα κακώς κείμενα της ελληνικής κοινωνίας, η διαχείριση του παρελθόντος, η πολιτική πρακτική και θέση, οι ανθρώπινες σχέσεις, η λογοτεχνία, η ανάγκη για επικοινωνία. Την ιδέα γι’ αυτή την παράσταση την είχε ένας εκ των σκηνοθετών, ο Χάρης Κρεμμύδας, όταν βρήκε τυχαία ένα εγχειρίδιο οικοκυρικής που διδάσκονταν στα σχολεία θήλεων. Εξ αφορμής αυτού αλλά και της ανάγκης μας, να μιλήσουμε για το γυναικείο ζήτημα τότε και τώρα, γεννήθηκε η “Εκπαίδευση εις τα του οίκου δια νεαράς κορασίδας”. Πρόκειται για ένα συνδυασμό διασκευασμένων ιστορικών κειμένων και πρωτότυπης δραματουργίας που επιδιώκει να φωτίσει το έργο και τον αγώνα των γυναικών να υπάρξουν σ’ έναν ανδροκρατούμενο κόσμο, από την αρχαιότητα μέχρι και σήμερα. Ελλείψει δεδομένου έργου, μας δόθηκε η ευκαιρία να ερευνήσουμε και να δημιουργήσουμε χωρίς δεσμεύσεις. Με γνώμονα μόνο αυτό που μας συγκινεί και ρίχνει περισσότερο φως στο θέμα που μας απασχολεί.

Τι ερωτήσεις ή τι σκέψεις θα σας ευχαριστούσε να έχει το κοινό φεύγοντας από την παράσταση;  

Θανάσης Ζερίτης: Σίγουρα δεν είναι στις προθέσεις μας να φτιάξουμε μια παράσταση διδακτική, που θα κουνά το δάχτυλο στους θεατές για τα δικαιώματα της γυναίκας. Θέλουμε να αναρωτηθούν μαζί με εμάς, γιατί ακόμα και σήμερα στη χώρα μας πρέπει να συνεχίζουμε να μιλάμε για τα αυτονόητα. 

Συντελεστές

Σκηνοθεσία: Χάρης Κρεμμύδας, Θανάσης Ζερίτης
Συγγραφή και επιμέλεια κειμένων: Νεφέλη Μαϊστράλη
Δραματουργική επεξεργασία: Νεφέλη Μαϊστράλη, Θανάσης Ζερίτης, Χάρης Κρεμμύδας
Σκηνικά-Κοστούμια: Γεωργία Μπούρδα
Μουσική σύνθεση/επιμέλεια: Σταύρος Γιαννουλάδης
Κινησιολογία: Πάνος Τοψίδης
Μουσική διδασκαλία: Ευαγγελία Καρακατσάνη

Παίζουν: Ελένη Κουτσιούμπα, Νεφέλη Μαϊστράλη, Αριστέα Σταφυλαράκη

Η πρώτη παρουσίαση της παράστασης έγινε στο πλαίσιο του θεσμού ΟΛΗ Η ΕΛΛΑΔΑ ΕΝΑΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ -Πρόγραμμα 2021-, του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού.