Ο «κωδικός» ήταν Movimentos και πίσω από αυτόν κρυβόταν ένα φεστιβάλ και μια ζωή δεκαοχτώ χρόνων. Για να ακριβολογούμε, η συνέχεια της. Τόπος συνάντησης, ο Τόπος Τεχνών «Χώρα», το καλλιτεχνικό παιδί του Μάκη Γεωργίου και και του Γιώργου Παπασταμούλου, εκεί λίγο έξω από τη Λαμία, στα Λελείκα Υπάτης – που αν δεν τα ξέρεις, βρες μια ευκαιρία να τα μάθεις, έχουν τον τρόπο τους να σε σφίγγουν σφιχτά στην αγκαλιά τους και να σου γλυκοτραγουδούν. Ας μείνω σε αυτό το τελευταίο. Πόσα βράδια να ήταν; Τρία δικά μας, βάλε και άλλα τρία πριν, βγήκε η μουσική εβδομάδα.
Το ξεχωριστό αυτό ταξίδι στη Μεσόγειο, γιατί περί τέτοιου ταξιδιού επρόκειτο, είχε για όχημα τη μουσική και τις εικόνες. Με στόχο να ενώσει ένα μεσογειακό τόξο από την Ισπανία στην Τυνησία και από την Κάτω Ιταλία στην Ελλάδα, το Movimentos ενεργοποίησε μια ιστορική διαδρομή που ξεκίνησε τον 5ο αιώνα π.Χ. με τις πρώτες αποικίες των αρχαίων Ελλήνων στα βόρεια της Βαρκελώνης, την ίδρυση του Δουκάτου των Νέων Πατρών στη θέση της σημερινής Υπάτης από τους Καταλανούς Αλμογάβαρους, τον 14ο αιώνα μ.Χ., και φτάνει μέχρι το σήμερα με τις συνεχείς μετακινήσεις ανθρώπων, ιδεών, καλλιτεχνών δημιουργώντας ένα ξεχωριστό μείγμα τέχνης και πολιτισμού. Είναι αυτό που λέμε απλά και όμως τόσο κατανοητά, κάπου εδώ όλα ενώνονται γλυκά.
Αν τα βάλω κάτω, θα θυμηθώ πως μέσα σε αυτές τις μέρες είδαμε πολλά – και ακούσαμε κι άλλα τόσα – ιστορίες κι εντυπώσεις που προηγήθηκαν της άφιξης μας. Το Hola Flamenco Festival με την σπάνια παρουσία της Yota Baron (τι καλλιτεχνάρα!) που συνέπραξαν με το Πολυφωνικό Σχήμα Ηπείρου (αν «πέσεις» μπροστά του, μην κουνήσεις ρούπι), το ευφάνταστο Περιπλανώμενο Μουσείο Πολιτισμών του Pep Beltran Ramirez από τη Βαλένθια της Ισπανίας, τα Ματζούνια, τη μουσική παρέα που της αρέσει να παίζει στη μέση του χορού, το μουσικό σχήμα “Banda Corapi” από την Κάτω Ιταλία με τους Mico Corapi και Gabriele Trimboli που κατάγονται αντίστοιχα από την Gioiosa του Ιονίου και το Siderno, πόλεις στην ακτή Gelsomini, και τη Vittoria Agliozzo από την Σικελία, την τυνήσια τραγουδίστρια Lamia Bendioui, την κρητικιά παραμυθού Γεωργία Καλλέργη, τους Κούπες,τη μπάντα που ακροβατεί ανάμεσα στο ροκ και την ελληνική παράδοση και το Fecha – Φεστιβάλ Ισπανόφωνου Κινηματογράφου Αθήνας με προβολές ισπανόφωνων ταινιών, σε μια απόπειρα εμβάθυνσης στην πολυποίκιλη πολιτιστική κληρονομιά της Μεσογείου.
Πλούσιο το πρόγραμμα και ακόμη πιο πλούσιες οι προσφορές. Η δυνατότητα κατασκήνωσης κατά τη διάρκεια του φεστιβάλ στον χώρο της «Χώρας» έδωσαν στα δρώμενα τη σωστή ατμόσφαιρα, ειδικά τις ώρες που το πρόγραμμα έγραφε τέλος, τα όργανα ξανάβγαιναν στις παρέες και οι φωνές διηγούνταν αυτοσχέδια παραμύθια από αυτά που σε πάνε ως το πρωί, αξημέρωτα, με χαμόγελο και αντοχές δεκαπεντάρη. Είδαμε παιδιά από τα Ιόνια νησιά, γνωρίσαμε Τρικαλινούς, συναντήσαμε Γερμανούς, Άγγλους, Τούρκους. Μιλήσαμε, επικοινωνήσαμε, άνοιξε η ψυχή μας.
Βρίσκω την «ψυχή» του Movimentos και την φυλακίζω στο κινητό. «Την ιδέα την είχα στο μυαλό μου για χρόνια» λέει ο Μάκης Γεωργίου, «μου την είχαν φυτέψει οι Ισπανοί πρώτοι. Πριν τέσσερα χρόνια ήρθε εδώ ο Πεπ με την Πετρίνα και κάπως η παρουσία τους λειτούργησε δημιουργικά. Η Πετρίνα είχε ξανάρθει παλιότερα με τη Δάφνη που έχει τα Ματζούνια, μια τρομερή τύπισσα που παίζει ένα κλαρίνο απίθανο, ένα παρεάκι απίστευτο – αυτά τα νέα παιδιά με την παράδοση το ‘χουν βρει και το ‘χουν φτιάξει, και αυτό είναι κάτι τόσο ξεχωριστό. Ο Πεπ και η Πετρίνα είχαν έρθει να κάνουμε ένα πρόγραμμα που θα απευθυνόταν σε σχολεία, έχουν στην Βαλένθια το Περιπλανώμενο Μουσείο των Πολιτισμών με θεματικές για παιδιά και για ενήλικες. Τότε είχαν ένα πρόγραμμα που είχαν συγκεντρώσει φιγούρες θεάτρου σκιών από όλο τον κόσμο. Τους είπα να έρθουν εδώ ο Πεπ είναι και σεφ, να κάνουμε και κανένα σεμινάριο φαγητού».
»Ήρθαν πράγματι, και κάποια στιγμή πάνε στην Υπάτη για να επισκεφθούν το μουσείο, καλοκαίρι μεσημέρι, κλειστό, βρίσκουν όμως κάποιον εργάτη που έκοβε χορτάρια απέξω, τους λέει τι ώρα να πάνε, το μεταφράζει αυτή στον άλλο, τους ακούει ο εργάτης, “α, Ισπανοί”, λέει, “είχαμε και εμείς εδώ Ισπανούς που φτιάξανε το κάστρο, Καταλανοί”. Γυρίζουν στο ξενοδοχείο τα παιδιά, το ψάχνουν και ανακαλύπτουν πως το 1300, Ισπανοί μισθοφόροι είχαν έρθει να πολεμήσουν τους Σλάβους και τους είχαν τάξει νύφες, χρήμα, χωράφια. Όταν όμως ήρθε η ώρα της πληρωμής, τίποτα, τους φωνάζει ο Αυτοκράτορας στην Κωνσταντινούπολη, στέλνουν αυτοί αντιπρόσωπο, τον αποκεφαλίζει μπας και φοβηθούν και φύγουν και γυρίσουν πίσω στην Καταλονία. Ξεκινάνε έτσι οι μισθοφόροι για αντίποινα και καίνε, σφάζουν, και στον δρόμο χτίζουν και κάστρα – έχουν φτιάξει κι αυτό της Νέας Πάτρας. Όταν οι βασιλείς της Ισπανίας κατάλαβαν πως έχουν κάστρα και εδάφη εδώ, είπαν “ας τα κρατήσουμε”. Η Βασίλισσα της Ισπανίας, εκεί που έχει μια ουρά με τίτλους, έχει και το Δούκισσα της Νέας Πάτρας. Μου λένε τα παιδιά να κάνουμε κάτι γι’ αυτό, να ενώσουμε τις δύο χώρες. Το δουλεύω, και ψάχνοντας έπεσα στο αυτονόητο, ότι υπάρχουν και οι αρχαίοι Έλληνες που σουλάτσαραν στη Μεσόγειο με τις αποικίες και είχαν φτάσει ως την Βαρκελώνη – κι έτσι άρχισε να σχηματοποιείται η έννοια της μετακίνησης. Και μετά ήρθαν οι καλλιτέχνες του σήμερα να αντιληφθούν εκείνη την ιστορική μετακίνηση και να τη βάλουν στον κινηματογράφο, στη μουσική, στη φωτογραφία, στον πολιτισμό. Και προσπαθώντας να βρούμε κομμάτια παραδοσιακά σε αυτό το τόξο, ήρθε η Γιώτα με το φλαμένκο και έτσι είχαμε το πρώτο κομμάτι για να ταιριάξουν κι όλα τα άλλα, τα πολυφωνικά, τα ελληνόφωνα και ό,τι άλλο».
Τη μέρα που φτάσαμε, μέσα από τη συναρπαστική διάλεξη/αφήγηση του μουσειολόγου, με ειδίκευση στον λαϊκό πολιτισμό, Pep Beltran Ramirez από τη Βαλένθια της Ισπανίας, παρακολουθήσαμε την συναρπαστική ιστορία των Αλμογάβαρων (που αποτέλεσε και το έναυσμα για την υλοποίηση του Movimentos) και τη σχέση τους με την Υπάτη. Μια συζήτηση για την ιστορία των Αλμογάβαρων στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία και τα σημάδια που άφησε η παρουσία αυτού του σώματος από Καταλανούς, Βαλενθιάνους και Αραγονέζους μισθοφόρους στη Βαλκανική Χερσόνησο κατά τη διάρκεια σχεδόν ενός αιώνα. Από την Κωνσταντινούπολη μέχρι την Υπάτη, την πρωτεύουσα του Δουκάτου των Νέων Πατρών (Neopatria), αναζητήθηκαν τα ίχνη τους στην ελληνική ιστορία αλλά και στο φαντασιακό της λαϊκής παράδοσης.
Το ίδιο βράδυ, το νήμα της αφήγησης έπιασαν η Γεωργία Καλλέργη (παραμυθού) και ο Αλέξανδρος Τσιμέκας (μουσικός), και μοιράστηκαν μαζί μας την κοινή εμπειρία της ύπαρξης μέσα από τα λαϊκά παραμύθια. Μαζί τους, όπως εύστοχα θα πουν αργότερα και τα ίδια τα παιδιά της διοργάνωσης, «συνομιλήσαμε με στοιχειά και στοιχειωμένους, κατεβάσαμε το φεγγάρι για να το κάνουμε σύμμαχό μας, χτυπήσαμε στο γουδί μαγικά βοτάνια και φτιάξαμε φίλτρα για πονεμένες ψυχές, ψάξαμε το αντίδοτο σ’ αλάθευτα μάγια και αναζητήσαμε το φίλτρο της αγάπης για ασυγκίνητες καρδιές»…
Να θυμηθώ κι άλλα; Ναι να θυμηθείς. Την τυνήσια τραγουδίστρια και αφηγήτρια Lamia Bedioui που με τη συνοδεία του μουσικού Γιώργου Βουρνά παρουσίασαν ιστορίες, παραμύθια και τραγούδια από την παράδοση της Τυνησίας. Βάλε στο «μπλέντερ» μέρη μακρινά, αχανείς ερήμους, κακοτράχαλα τοπία, παζάρια που μοσχομυρίζουν μπαχαρικά και βοτάνια, δρόμους μαγικούς που τους διασχίζουν ατελείωτα καραβάνια, παλάτια σκοτεινά και αυλές ολόφωτες. Βάλε και ό,τι άλλο θες, μουσικό παραμύθι είναι και τα χωράει όλα.
Το Πολυφωνικό Σχήμα Ηπείρου του Βαγγέλη Κώτσου να καλωσορίζει το φλαμένκο σχήμα Hola Flamenco. Οι πολυφωνικές μελωδίες της Ηπείρου δένουν άρτια με τον δυναμισμό του φλαμένκο. Το ίδιο το Hola Flamenco, με τις χορεύτριες Francesca Grima, Θέτις Μισίου και Μαρίζα Ρίζου, να καθηλώνουν το κοινό με την ενέργεια και την έκφρασή τους, ενώ ο τραγουδιστής Esteban Murillo, με τη βαθιά και μελωδική φωνή του να προσθέτει ένα μοναδικό συναίσθημα στην παράσταση. Η υπέροχη, γεμάτη πάθος φωνή της Yota Baron. O Σταύρος Πρεσσής στην κιθάρα και ο Andreij Vuyicic στα κρουστά. Την επόμενη μέρα η Yota Baron και η ομάδα που τη συνοδεύει θα αναλάβει να ηγηθεί μιας ακόμη flamenco εμφάνισης που σκορπά λέξεις και κινήσεις μυστικιστικές, ερωτικές και απόκοσμες.
Hola Flamenco Festival
Για να είναι πιο ολοκληρωμένη η flamenco εμπειρία μας, ο Esteban Murillo ανέλαβε να διδάξει τραγούδι για tangos! Τα tangos είναι ένα πολύ δημοφιλές είδος (palo) στο φλαμένκο και για να μπορέσει κάποιος να τραγουδήσει tangos, πρέπει πρώτα να κατανοήσει τον ρυθμό και τις διάφορες μελωδίες. Έτσι, ανακαλύψαμε τη βάση του φλαμένκο: τη μελωδία και τη συγκεκριμένη τεχνική του τραγουδιού. Ρωτάω την Yota Baron για περισσότερα «μυστικά», όσο εξερευνούμε ένα πρωινό τη γύρω περιοχή, χωριό με χωριό, βουνό με βουνό, πηγή με πηγή. «Δεν έχεις ένα συγκεκριμένο θέμα σε κάθε τραγούδι, δημιουργείς το τραγούδι την ώρα που το τραγουδάς», μου λέει. «Δηλαδή εγώ έχω αποθηκευμένες στο μυαλό μου διάφορες στροφές και ανάλογα με το τι παίζει η κιθάρα ανοίγω το ένα κουτί και λέω, τώρα θα πω αυτή. Είναι κάπως σαν τις δικές σας τις μαντινάδες. Κάθε φορά που παίζει άλλος κιθαρίστας, θα μου βγάλει κάτι άλλο, θα πω κάτι άλλο, δεν συνδέονται απαραιτήτως νοηματικά. Το ίδιο συμβαίνει και για την χορεύτρια και για τον μουσικό. Ανάλογα με αυτό που ακούνε από εμάς, χορεύουν. Έχουν κι αυτοί τα δικά τους μέρη, τα δικά τους κουτάκια. Τρία άτομα είναι τα βασικά. Κιθάρα, φωνή, χορός. Από εκεί και πέρα, μπορείς να φέρεις παλαμάκια, τύμπανα…». Την ξαναρωτώ -όλο απορίες έχω, δεν κρατιέμαι- τι θέμα είχαν αυτά που τραγουδούσε τη βραδιά που την είδα στη σκηνή να «καταπίνει» ολόκληρη την Ιβηρική χερσόνησο. «Ήταν μια φαρούκα», λέει. «Μια γυναίκα που είναι στεναχωρημένη γιατί η γκάιντα που έπαιζε ο άντρας της δεν παίζει πλέον άλλο, αφού αυτός πέθανε. Στα ορυχεία που πήγε να δουλέψει. Σιλένσια στο σπίτι και τραγουδά αυτή “ξαπλώνω στο ποτάμι και όσο κι αν κοιτάω δεν βλέπω τον βυθό, μόνο βλέπω τον νότο και τον ήλιο που μου χάρισε αυτή τη γη της ηρεμίας”, μιλάει για την ίδια την Ανδαλουσία».
Στην συνέχεια της καθημερινότητας στο «Χώρα», ο Pep Beltran μας έδειξε την ισπανική εκδοχή της Cucina Povera, της κουζίνας των φτωχών της Μεσογείου, δηλαδή. Μια μαγειρική που επανέρχεται στο προσκήνιο κυρίως σε καιρούς οικονομικής κρίσης και προκύπτει από την ανάγκη να χρησιμοποιήσουμε (και να επαναχρησιμοποιήσουμε) όσο το δυνατόν λιγότερα και πιο οικονομικά υλικά.
Η ομάδα Vivirdelaire με τους Pep Beltran, Πετρίνα Βάσσου και Francesc Cantarero, παρουσίασε μια πολύ διαφορετική παράσταση βασισμένη στο ιπποτικό μυθιστόρημα ”Tirant lo Blanch”. Περιπέτειες, μάχες και ρομαντικοί άτυχοι έρωτες «ζωντάνεψαν» μπροστά μας μέσα από αφηγήσεις, τραγούδια (μεσαιωνικά παραδοσιακά της Καταλονίας), εικόνες και κούκλες. Μια παράσταση με αφήγηση, χάρτινο κουκλοθέατρο, kamishibai και παραδοσιακά και μεσαιωνικά καταλανικά τραγούδια, που έφερε πιο κοντά το κοινό σε μια εποχή που το Βασίλειο της Αραγονίας κυριαρχούσε στη Μεσόγειο.
Συναυλία με τίτλο “Synántisi” (από την ελληνική λέξη «συνάντηση»): ο Mico και η Vittoria, δύο ψυχές από τον ιταλικό νότο, (αυτός από την Καλαβρία και εκείνη από τη Σικελία), μας παρουσιάζουν παραδοσιακούς ήχους και μουσικές από τα μέρη τους με τραγούδια της δουλειάς και της αγάπης. Είναι μια οικογενειακή υπόθεση γι αυτούς. Το ζευγάρι προλογίζει τα τραγούδια του, ο Σταύρος Πρεσσής, που τους συνοδεύει στην κιθάρα -πήγε μια μέρα στα 19 του στην Σεβίλη και έμεινε για πάντα-, μεταφράζει: η παραδοσιακή μουσική εξελίσσεται, λένε, και δίνουν πληροφορίες για τα όργανα που κουβαλούν, το μπαρατζάνο, τη φλογέρα, τα κρουστά, που τα φτιάχνουν με κόσκινα για το αλεύρι και με δέρμα κατσίκας οπωσδήποτε. Η μουσική που παίζουν έχει πάντα μια θεματική, πολλά από τα τραγούδια, μας λένε, είναι για να κοιμίζεις τα μωρά ή για μετά το φαγητό το μεσημέρι ή πριν. Έχουν βεβαίως και σερενάτες, τραγούδια της ραγισμένης καρδιάς, τραγούδια της αγάπης και της ζήλιας, αλλά και την ξενιτιάς, αφού, όπως διευκρινίζουν, «τα ίδια καράβια παίρναμε και οι δύο λαοί ούτως ή άλλως».
Η αυλαία για το Movimentos έπεσε με τις Κούπες, σε μια ξεσηκωτική συναυλία με το ελληνικό συγκρότημα που ακροβατεί ανάμεσα στο ροκ και την παράδοση. Εκτός από τα δικά τους κομμάτια, ακούσαμε και πασίγνωστες διασκευές, παιγμένες με τον δικό τους ιδιαίτερο τρόπο, χαρίζοντάς μας μια εκρηκτική ζωντανή εμφάνιση που ξεσήκωσε το κοινό και έκλεισε με τον καλύτερο τρόπο τις εκδηλώσεις.
Αξέχαστες μέρες γεμάτες μουσική, τραγούδι, χορό και αφήγηση. Διαφορετικές γλώσσες, διαφορετικοί λαοί και κουλτούρες σε ένα ξεχωριστό ταξίδι στην Μεσόγειο. Η μουσική ενώνει. Και εκεί, στους πρόποδες του βουνού, το νιώθεις και το φχαριστιέσαι.
