Περισσότερο αιρετική, προκλητική αλλά και εύστοχα hard core πολιτική, ακόμη και στο πεδίο των συμβόλων, δεν θα μπορούσε να είναι η Documenta, που ρίχνει άγκυρα, μετά το Κάσελ, και στην Αθήνα. Queer, τρανσέξουαλ, πρόσφυγες, πολιτικά κινήματα, κουρδική αντίσταση, μαζί με ατυχείς μεταβάσεις από τη Δικτατορία σε νεοφιλελεύθερες Δημοκρατίες μπαίνουν στο μικροσκόπιο της Documenta 14, που, ξεκινώντας πιλοτικά στις 14 Σεπτεμβρίου στα κτήρια του Πάρκου Ελευθερίας, μάς υπόσχεται πως «δεν θα είναι απλά και μόνο μια έκθεση που θα αναβοσβήσει στην Αθήνα και μετά θα εξαφανιστεί». Δεν είναι δύσκολο.
Δράσεις, συζητήσεις, performances, εργαστήρια, προβολές, ξεναγήσεις (τίποτα πιο συγκεκριμένο δεν ανακοινώθηκε), με το όνομα «Βουλή των Σωμάτων» θα καταλάβουν ολοκληρωτικά το Πάρκο Ελευθερίας, το σημερινό Κέντρο Τέχνης του δήμου Αθηναίων, που παραχωρείται από το Δήμο στην Documenta 14, η οποία με τη σειρά της ετοιμάζεται για σειρά επεμβάσεων των κτηρίων. Το πάρκο αναμένεται να μεταμορφωθεί «σε μια δημόσια πειραματική σκηνή, σ’ ένα χώρο ελευθερίας, γιατί η κοινωνία είναι πολύτιμη, ο δημόσιος χώρος είναι πολύτιμος και πρέπει να προστατεύονται».
Πιο συγκεκριμένα, στις σύγχρονες γλώσσες αντίστασης, από την κουρδική επανάσταση της Rojava έως τους queer, τρανσέξουαλ, εκδιδόμενους και τις φωνές των μεταναστών στην Τουρκία, στην Ελλάδα, στο Μεξικό ή στη Βραζιλία, τους σύγχρονους αγώνες για την αποκατάσταση των αυτοχθόνων πληθυσμών, τις νέες πολιτικές και καλλιτεχνικές πρακτικές που επινοούν νέες μορφές επίδρασης, γνώσης και πολιτικής υποκειμενικότητας (όπως ecosex, queer-indigenism και ριζοσπαστική επιτελεστικότητα) εστιάζει το πρόγραμμα Δημόσιων Δράσεων της διοργάνωσης, με τίτλο «34 ασκήσεις ελευθερίας» (από τις 14 έως τις 24 Σεπτεμβρίου, στο Κέντρο Τεχνών του Δήμου Αθηναίων, στο Πάρκο Ελευθερίας Λεωφόρος Βας. Σοφίας), στο οποίο προσκλήθηκαν να «ασκήσουν την ελευθερία» 45 αξιόλογες μονάδες ή συλλογικότητες, όπως το Athens Museum of Queer Arts, ο καθηγητής και πολιτικός επιστήμονας Τόνι Νέγκρι, ο Παντελής Βούλγαρης, οι ιστορικοί Κωστής Κορνέτης, Τάσσος Σακελλαρόπουλος, Βαγγέλης Καραμανωλάκης, Ιωάννα Βόγλη, η εικαστικός Γεωργία Σαγρή κ.ά.
Ο πήχης τοποθετείται ψηλά καθώς ο στόχος κατονομάζεται. Είναι η σύνθεση μιας «queer αντιαποικιακής ευρωπαϊκής συμφωνίας», με αφετηρία τη δεκαετία του 1960 έως σήμερα, εμπλέκοντας στον διάλογο «αντιφρονούσες, ετερογενείς και αποσιωπημένες αφηγήσεις». Στη Βουλή των Σωμάτων, το ευρύτερο, δηλαδή, project της Documenta στο δημόσιο χώρο, μέσα στο οποίο εντάσσονται και οι 34 ασκήσεις, από τις οποίες εξοβελίστηκαν οι συμβατικοί μουσειολογικοί μανιχαϊστικοί χαρακτηρισμοί που επιβάλλουν διακρίσεις ανάμεσα στο λόγο και την πράξη, την κριτική και την τέχνη, είμαστε ρητά προσκεκλημένοι όλοι.
Η αφήγηση ξεκινά «φέρνοντας κοντά την παράδοση της ριζοσπαστικής Αριστεράς και τον αντι-αποικιοκρατικό αγώνα για εθνική κυριαρχία των αυτόχθονων πληθυσμών στην Ευρώπη». Εδώ η φωνή του Antonio Negri –ενός από τους ιδρυτές του κινήματος Potere Operaio (Εργατική Εξουσία), το 1969, και μέλος της ιταλικής Autonomia Operaia (Εργατική Αυτονομία)- συναντά τη φωνή του Niillas Somby, ακτιβιστή για τα πολιτικά δικαιώματα και την εθνική κυριαρχία των Σάμι, στον βορρά της Νορβηγίας. Μην ξεχνάμε ότι «τη δεκαετία του 1970, και οι δύο αντιμετώπισαν διαφορετικές κατηγορίες ως τρομοκράτες».
Παραμερίζοντας την καθιερωμένη αντίθεση δικτατορίας και δημοκρατίας, η Documenta 14 θα επιχειρήσει, σύμφωνα με τον Πολ Πρεσιάδο, curator του δημόσιου προγράμματος, να ερμηνεύσει ακόμη και τις αποτυχίες της μετάβασης από τη δικτατορία στη νεοφιλελεύθερη δημοκρατία, όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά και στην Ισπανία, την Αργεντινή ή τη Χιλή, «καθώς η έννοια της ελευθερίας ταυτίστηκε με την ελεύθερη αγορά».
«Είναι άραγε δυνατό να συλλάβουμε την ελευθερία πέρα από την καπιταλιστική της αντίληψη;», αναρωτιέται ο curator, ο οποίος μέσα από τον δεκαήμερο διάλογο του Σεπτέμβρη επιδιώκει ακόμη κάτι: τον ομαδικό επανασχεδιασμό ενός «πολιτικού και ποιητικού χάρτη της Ευρώπης, διαφορετικού από εκείνον που σχεδίασε η Ευρωπαϊκή Κοινότητα», αναδιοργανώνοντας το δημόσιο χάρτη.
«Αντιλαμβανόμαστε την ελευθερία, όπως ο Φουκώ– όχι ως ατομική ιδιοκτησία ούτε ως φυσικό δικαίωμα, αλλά ως πρακτική». Δεν θα βρούμε, επομένως, «ούτε ατομικά καθίσματα ούτε μια σταθερή αρχιτεκτονική στη Βουλή των Σωμάτων. Έχουμε αποφύγει την αντιμετώπιση του κοινού ως αισθητικού επισκέπτη ή νεοφιλελεύθερου καταναλωτή. Έχουμε επίσης απορρίψει τη δημοκρατική μυθοπλασία του ημικυκλικού αμφιθεάτρου. Διεκδικούμε –μαζί με τον Oskar Hansen– το ευκταίο της «ανοιχτής μορφής» στην πολιτική».
Μια πρώτη απτή απάντηση είναι η μαλακή αρχιτεκτονική του Ανδρέα Αγγελιδάκη, που έχει καταλάβει το Μουσείο Αντιδικτατορικής Δημοκρατικής Αντίσταση, αποτελούμενη από 68 τσιμεντένια –υποτίθεται- μπλοκ ερειπίων (είναι από αφρολέξ). Μπορεί να συναρμολογηθεί δομώντας νέες σχέσεις, δημιουργώντας πολλαπλές εφήμερες αρχιτεκτονικές για τη Βουλή των Σωμάτων. Το project ανακαλεί το βήμα στην Πνύκα, θεμέλιο της Δημοκρατίας, που, σύμφωνα με τον αρχιτέκτονα, μάχεται την «νεοφιλελεύθερη αυτονομημένη καρέκλα και την κατανάλωση του πολιτισμού». Είναι ο τσιμεντένιος σκελετός της σύγχρονης Αθήνας, με τα αυθαίρετα και το χαρακτήρα του ημιτελούς πολλές φορές, είναι και μια μορφή αποτύπωσης της εκδημοκράτησής μας.
«Είστε ευπρόσδεκτοι να συμμετάσχετε στην καθημερινή διαμόρφωση αυτού του πολιτικού θεάτρου που αμφισβητεί την τοποθεσία, την ιεραρχία, την ορατότητα, την κλίμακα…», μας ενθάρρυνε ο Πρεσιάδο.
«Η κοινωνία πρέπει ν’ αμυνθεί ακόμα και από τον εαυτό της και από την κρατική βία», τονίζει ο καλλιτεχνικός διευθυντής της Documenta Ανταμ Σίμτζικ, ανατρέχοντας στις στοίβες από κόκκινα βιβλιαράκια, πάνω στις οποίες πέσαμε στην είσοδο του Μουσείου Αντιδικτατορικής Δημοκρατικής Αντίστασης: το «LTI-Lingua Tertii Imperii» του Daniel G.Andujar. Ένα αποκαλυπτικό λεξικό της Ελληνικής Χούντας, με πολλές ανέκδοτες φωτογραφίες, που αυτομάτως θέτει την Documenta 14 σε ένα γερό πολιτικό κέλυφος. «Η γλώσσα και η αρχιτεκτονική δεν είναι ποτέ αθώες», πρόσθεσε ο Σίμτζικ, μιλώντας μας για την ιστορία του κτηρίου μέσα στο οποίο βρισκόμασταν, το οποίο υπήρξε νοσοκομείο, έγινε κολαστήριο του ΕΑΤ- ΕΣΑ και σήμερα κατέληξε Μουσείο Ελευθέριος Βενιζέλος.
Οι συνεργάτες της Documenta 14 είναι πολλοί, αν και η είδηση είναι ότι ειδικά τα ΑΣΚΙ (Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας) αναδεικνύονται σε σημαντικό εταίρο: η Καλών Τεχνών, το Ωδείο Αθηνών, το Μέγαρο Μουσικής, το Φεστιβάλ Αθηνών, το Goethe Ινστιτούτο, το Γαλλικό Ινστιτούτο, η Ταινιοθήκη, το ελληνικό παράρτημα του Ιδρύματος Rosa Luxemburg, το Ιδρυμα Τσαρούχης κ.ο.κ.
Στις 34 Ασκήσεις Ελευθερίας συμμετέχουν: Αδέσποτες Σκύλες, AMOQA (Athens Museum of Queer Arts), Ανδρέας Αγγελιδάκης, Άννα Αποστολλέλη, Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας (ΑΣΚΙ), Hawzhin Azeez, Άντζελα Μπρούσκου, Rüzgâr Buşki, Clémentine Deliss, Linnea Dick, Maria F. Dolores, Θέατρο Δωματίου, Bonita Ely, Παναγιώτης Ευαγγελίδης, Daniel García Andújar, Macarena Gómez-Barris, Στάθης Γουργουρής, Irena Haiduk, Jack Halberstam, Candice Hopkins, Regina José Galindo, Αρχηγός Robert Joseph, Νέλλη Καμπούρη, Βαγγέλης Καραμανωλάκης, Κωστής Καρπόζηλος, Κωστής Κορνέτης, Sevval Kılıç, Κατερίνα Λαμπρινού, Quinn Latimer, Πράσινη Λεσβία, Ana Longoni, MiniMaximum ImproVision, Naeem Mohaiemen, Antonio Negri, Gizem Oruç, Νένη Πανουργιά, Άννα Παπαέτη, Jørgen Flindt Pedersen, Paul B. Preciado, Judith Revel, Τάσος Σακελλαρόπουλος, Γεωργία Σαγρή, Niillas Somby, Annie Sprinkle και Beth Stephens, Erik Stephensen, Adam Szymczyk, Diana Taylor, Πρόδρομος Τσινικόρης, Μαργαρίτα Τσώμου, Ειρήνη Βακαλοπούλου, Ιωάννα Βόγλη, Τίνα Βορεάδη, Παντελής Βούλγαρης, Sergio Zevallos.
