Είτε αρέσει σε κάποιον ο κινηματογράφος του είτε όχι, οφείλει να αναγνωρίσει δύο πράγματα στον Λαρς Φον Τρίερ: Πρώτον, ότι αυτή τη στιγμή δεν υπάρχει καλύτερος μαρκετίστας στα κινηματογραφικά δρώμενα. Ο τρόπος με τον οποίο προωθεί τις ταινίες του και τον ίδιο του τον εαυτό εύλογα δεν μπορεί να αφήσει κανέναν αδιάφορο, αν και από κάποιους κάτι τέτοιο μπορεί να θεωρείται ως θόρυβος ενός άδειου καζανιού, όπως λέει και η κινέζικη παροιμία.
Δεύτερον, ότι πρόκειται για έναν αδιαμφισβήτητο auteur, με προσωπικό ύφος και προσέγγιση της θεματολογίας και των χαρακτήρων, ο οποίος άφησε το στίγμα του στη σύγχρονη σκηνοθεσία και, αν όχι άμεσα και τεχνικά, υπήρξε μια έμμεση και φιλοσοφική επιρροή σε κάποιους από τους μεταγενέστερούς του σκηνοθέτες.
Περιμένοντας το (πετσοκομμένο, δυστυχώς) Nymphomaniac να βγει στις αίθουσες στις 30 του μηνός και να λειτουργήσει ως μια ακόμα αφορμή για συζήτηση περί των ορίων της Τέχνης και του πορνό και, αναμενόμενα, να οδηγήσει σε επακόλουθους επαίνους και λίβελους κατά του σκηνοθέτη, ξεκινάμε από την τριλογία της Europa και θυμόμαστε ξανά μια-μια τις μεγάλου μήκους ταινίες του, σε μια προσπάθεια να τις αξιολογήσουμε από την πιο αδύναμη ως το magnum opus του
Manderlay
Η συγκεκριμένη ταινία δεν βρίσκεται στην τελευταία θέση αυτού εδώ του αφιερώματος επειδή είναι μια κακή ταινία. Κάθε άλλο, αν δεν έχει δει κανείς κάτι άλλο από Τρίερ προκειμένου να προβεί σε συγκρίσεις μια χαρά στέκει. Απλώς είναι η πρώτη φορά που, παρά τα καλοπροαίρετα κοινωνικά νοήματα που υπάρχουν στο σενάριο, είχαμε την αίσθηση ότι ο Τρίερ πίεζε τον εαυτό του να κάνει μια πολιτικά ευαίσθητη ταινία χωρίς να το νιώθει πλήρως. Χώρια η γεύση ξαναζεσταμένου φαγητού που μένει – σκηνοθετικά μιλώντας- μετά το σαφώς υπερέχον Dogville, με το οποίο μοιράζεται την ίδια αφαιρετική τεχνοτροπία. Με όρους που πιστεύω πως θα ενέκρινε και ο ίδιος, η πιο ακίνδυνη ταινία του.
Epidemic
Το μεσαίο μέρος της τριλογίας της Ευρώπης είναι και το πιο αδύναμο της. Όχι επειδή μοιάζει ακατέργαστο ή λιγότερο σαφές σε σχέση με άλλες ταινίες του, μα επειδή είναι αποπροσανατολισμένο. Ο παραλληλισμός πλάνων από την ταινία που οι πρωταγωνιστές θέλουν να γυρίσουν (η οποία όλως τυχαίως συνάδει με την πραγματικότητα των σεναριογράφων χωρίς οι ίδιοι να το ξέρουν) με την κεντρική real-life πλοκή, εμποτισμένος με θραύσματα μαύρης κωμωδίας παραλόγου και ψυχολογικού θρίλερ, σαφώς ανήκει στο κλίμα των πρώιμων τριερικών δημιουργιών (ψήγματα του Δόγματος 95 υπάρχουν ήδη εδώ). Μα το τελικό αποτέλεσμα δεν είναι τόσο ρηξικέλευθο ή αξιομνημόνευτο σε σχέση με τη συνέχεια.
Melancholia
Δεν είναι ότι δεν έχει διάχυτο το συναίσθημα του τίτλου της. Δεν είναι ούτε πως οπτικά δεν είναι χάρμα. Ούτε και η μουσική του Βάγκνερ είναι αυτό που κατατάσσει το Melancholia στις κατώτερες βαθμίδες των ταινιών του Τρίερ. Είναι πως, παρά την οποιαδήποτε οπτική του υπεροχή, φαντάζει κενό ως προς το τι αντιπροσωπεύει. Λες και έβαλε όλη του την προσπάθεια στο να χτίσει μια οπτική καλλιτεχνία η οποία είχε ως αιτία τα υπόλοιπα να φαίνονται (αν δεν είναι) λειψά ως προς το χτίσιμο τους. Καλύτερες ερμηνείες έχουμε δει, αντιπροσωπευτικότερους (και δυνατότερους) διαλόγους έχουμε ακούσει, ακόμα και όταν οι χαρακτήρες του παρουσιάζονταν από ένα σημείο μηδέν, χωρίς πρωτύτερο βίο. Η δυσαναλογία ανάμεσα στην αισθητική και το περιεχόμενο το περιορίζει σημαντικά, εν τέλει.
Το Στοιχείο του Εγκλήματος
Το όνομα του Τρίερ προκαλεί τον πρώτο θόρυβο στα φεστιβαλικά δρώμενα με αυτή την ταινία. Αν και πρώιμο, έχει μια πρωτόγνωρη αισθητική εγκατάλειψης, μέσα στους πορτοκαλί σέπια τόνους που θυμίζουν πίνακες του Τέρνερ στα πιο ομιχλώδη σημεία της. Η νουάρ ατμόσφαιρα αποκτά, έτσι, μια νέα απεικόνιση, καθιστώντας την οπτικά δύσπεπτη, μα ιδιαίτερη μέσα από τη χρωματική μονοτονία της. Κάθε αρχή και δύσκολη, όμως, και το συγκεκριμένο δε μοιάζει αρκετά ξεκάθαρο ως προς το τι πραγματικά θέλει να πει, σαν να χάνεται μέσα στους αφηρημένους διαλόγους του και το ονειρικό του κλίμα. Αλλά είπαμε, εδώ είναι μόνο η αρχή.
The Boss of It All
Η γνώμη των κριτικών, όπως φαίνεται στο ίντερνετ, τη θέλει να είναι η καλύτερή του ταινία μετά το Δαμάζοντας τα Κύματα. Η αλήθεια είναι, ωστόσο, πως όσο και να ξαφνιάζει το κοινό ο Τρίερ με την επιλογή σκηνοθεσίας μιας μαύρης κωμωδίας (και καλής, εν τοιαύτη περιπτώση), δεν αποτελεί και το χαρακτηριστικότερο δείγμα γραφής του. Σίγουρα εμπεριέχει τη σκηνοθετική του λοξότητα, το πάντα κυκλοθυμικό χιούμορ που ίσως για πρώτη φορά προκαλεί όντως γέλιο παρά μια σαρδόνια κλίση στα χείλια και την αίσθηση του παραλόγου σε όλο της το μήκος, μα στερείται τρανταχτής διαφορετικότητας. Μοιάζει κάπως σαν να προσπάθησε να οικειοποιηθεί έναν κινηματογράφο που όχι ακριβώς ίδρυσε ο ίδιος, μα προϋπήρχε της συγκεκριμένης ταινίας και προσπάθησε να δει αν μπορεί να το κάνει και αυτός. Παραδεκτά εμπνευσμένη, μα της λείπει αυτή η ιδιαίτερη ψυχοφθόρα εμπειρία που χαρακτηρίζει τις ταινίες για τις οποίες ο Τρίερ θεωρήθηκε ιδιαίτερος. Κι ας ειρωνεύεται για μια ακόμα φορά την ίδια την κινηματογραφική διαδικασία.
Στην επόμενη σελίδα: ποια είναι η καλύτερη ταινία του Λαρς Φον Τρίερ;
