Πείτε μας τι ακριβώς εκπροσωπεί η Παγκόσμια Ημέρα Ψυχικής Υγείας; Η Παγκόσμια Ημέρα Ψυχικής Υγείας γιορτάζεται κάθε χρόνο στις 10 Οκτωβρίου, με πρωτοβουλία της Παγκόσμιας Ομοσπονδίας Ψυχικής Υγείας και του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας. Πρόκειται για ένα θεσμό που έχει ξεκινήσει από το 1992 αποσκοπώντας στην ευαισθητοποίηση της κοινής γνώμης για τα ψυχικά νοσήματα. Αυτή τη μέρα, φορείς και οργανώσεις από όλον τον κόσμο, ενώνουν τη δυναμική και τις δράσεις τους μεταδίδοντας ξεκάθαρα μηνύματα:
• δεν υπάρχει υγεία χωρίς την ψυχική υγεία.
• η ψυχική υγεία δεν σημαίνει απλά την απουσία ψυχικής διαταραχής.
• η ψυχική υγεία επηρεάζεται από κοινωνικοοικονομικούς, βιολογικούς και περιβαλλοντικούς παράγοντες (καθιστώντας μας όλους υπεύθυνους, ατομικά και συστημικά).
• υπάρχουν τρόποι να υποστηριχθούν οι ψυχικά ασθενείς μέσα από εφαρμοσμένα προγράμματα παρέμβασης και θεραπείας.
Το θέμα που επιλέχθηκε για την Παγκόσμια Ημέρα Ψυχικής Υγείας το 2014 είναι «Ζώντας με τη Σχιζοφρένεια».
Σε τι ακριβώς συνίσταται η Ψυχική Υγεία; Τι ορίζει τον ψυχικά υγιή άνθρωπο και τι τον ξεχωρίζει από τον ψυχικά μη υγιή; Η ψυχική υγεία ορίζεται ως μία κατάσταση ευεξίας κατά την οποία ένα άτομο αντιλαμβάνεται τις δυνατότητές του, μπορεί να ανταπεξέλθει στις στρεσσογόνες απαιτήσεις της ζωής, είναι παραγωγικός στην εργασία του και μπορεί να συνεισφέρει θετικά στην κοινωνία. Επίσης, το νόημα της ψυχικής υγείας απορρέει ξεκάθαρα και από τον γενικό ορισμό που δίνει ο Π.Ο.Υ. για την υγεία: «η υγεία είναι μια πλήρης κατάσταση σωματικής, ψυχικής και κοινωνικής ευεξίας και όχι απλώς η απουσία κάποιας ασθένειας ή αναπηρίας». Η ψυχική υγεία, όπως και άλλες πτυχές της υγείας, μπορεί να επηρεαστεί από ένα φάσμα κοινωνικοοικονομικών παραγόντων για τους οποίους απαιτείται συνεχής κρατική μέριμνα μέσω στοχευμένων στρατηγικών πρόληψης, θεραπείας και αποκατάστασης. Επομένως, γνωρίζοντας τα παραπάνω και θέλοντας να προσδιορίσουμε τα κριτήρια του ψυχικά υγιούς ανθρώπου, θα λέγαμε ότι δεν αφορούν μόνο στα ατομικά χαρακτηριστικά του, όπως ο έλεγχος των σκέψεων, των συναισθημάτων, των συμπεριφορών και των αλληλεπιδράσεων με άλλους ανθρώπους αλλά και σε κοινωνικούς, πολιτιστικούς, περιβαλλοντολογικούς, οικονομικούς και πολιτικούς παράγοντες όπως η κοινωνική προστασία, οι συνθήκες της ζωής, η εργασιακή ισορροπία και η αρωγή προς την κοινότητα. Η έκθεση του ατόμου στη διαφορετικότητα από μία μικρή ηλικία, είναι επίσης πολύ σημαντικό προληπτικό κριτήριο στην μελλοντικά καλή ψυχική υγεία.
Ποιες είναι οι πιο σοβαρές ψυχικές ασθένειες; Αν θα απαντήσουμε σε αυτή την ερώτηση με ποσοτικό παρανομαστή, χρειάζεται να ανατρέξουμε στις έρευνες του Π.Ο.Υ. και να βρούμε ότι:
• 120 εκατομμύρια άνθρωποι πάσχουν από σοβαρή κατάθλιψη
• 1 εκατομμύριο άνθρωποι αυτοκτονούν κάθε χρόνο
• 37 εκατομμύρια άνθρωποι πάσχουν από τη νόσο Αλτσχάιμερ
• 24 εκατομμύρια άνθρωποι πάσχουν από σχιζοφρένεια
• Σε πάνω από 16,3 εκατομμύρια δολάρια υπολογίζεται το κόστος της χαμένης ανθρώπινης παραγωγικότητας από το 2011 μέχρι το 2030.
Αυτές είναι μερικές από τις σοβαρότερες ψυχικές ασθένειες, βάσει στατιστικών στοιχείων αλλά και της θανατηφόρας κατάληψης που μπορεί να έχουν για τους πάσχοντες. Υπάρχουν όμως και τόσες άλλες, που προκαλούν σημαντική δυσλειτουργία στο άτομο. Μπορεί να ποσοτικοποιηθεί ο ανθρώπινος πόνος; Διότι, με ποιοτικό παρανομαστή, κάθε ψυχική ασθένεια είναι εξίσου σοβαρή για τον άνθρωπο που τη βιώνει αλλά και για το περιβάλλον του. Αμφότεροι, καλούνται να αντιμετωπίσουν κάτι πάρα πολύ δύσκολο που αλλάζει τη ζωή τους και χρειάζεται χρόνος, υπομονή και μεγάλο σθένος για να προσαρμοστούν. Επιπρόσθετα, έχουν να αντιμετωπίσουν και το στίγμα της κοινωνίας που περιβάλλει τις ψυχικές ασθένειες, οδηγώντας τους στον εγκλωβισμό και την απομόνωση.
Με ποια αφορμή επελέγη η σχιζοφρένεια σαν το φετινό θέμα της Παγκόσμιας Ημέρας Ψυχικής Υγείας; Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας κατατάσσει τη σχιζοφρένεια μέσα στις 10 νόσους με τη σοβαρότερη επιβάρυνση σε δείκτες καθημερινής, κοινωνικής και επαγγελματικής λειτουργικότητας στις ανεπτυγμένες χώρες και υπολογίζεται ότι επηρεάζει περίπου το 1% του πληθυσμού παγκόσμια. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, λαμβάνει υπόψιν του τις έρευνες που διεξάγονται κάθε χρόνο ως προς την εμφάνιση των ψυχικών διαταραχών σύμφωνα με δύο κριτήρια: τη συχνότητα και τον επιπολασμό. Όταν λέμε συχνότητα, αναφερόμαστε στο ποσοστό εμφάνισης νέων κρουσμάτων για ένα συγκεκριμένο χρονικό διάστημα, συνήθως για ένα χρόνο ενώ ο επιπολασμός αναφέρεται στο ποσοστό των υπαρχουσών περιπτώσεων ψυχικών διαταραχών, παλαιών και νέων.
Ποιοι είναι οι παράγοντες που ευνοούν στην εμφάνισή της σχιζοφρένειας; Ο Κούπερ (1978) έχει αποτυπώσει τρεις κατηγορίες παραγόντων που ευνοούν την εμφάνιση σχιζοφρένειας:
• Τα κοινωνικο-δημογραφικά χαρακτηριστικά, στα οποία η συσχέτιση της χαμηλής κοινωνικής τάξης και της σχιζοφρένειας στις αστικές περιοχές των ανεπτυγμένων χωρών, αναφέρεται ως ένα από τα ισχυρά επιδημιολογικά ευρήματα. Ωστόσο, είναι πιθανό ότι οι παράγοντες που σχετίζονται με τις περιβαλλοντικές συνθήκες στις χαμηλότερες κοινωνικές τάξεις, όπως οι επαγγελματικοί κίνδυνοι, η φτωχή μητρική φροντίδα και η υψηλή έκθεση σε ψυχοκοινωνικούς στρεσσογόνους παράγοντες, μπορούν να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο σε ορισμένες υποομάδες των ατόμων με σχιζοφρένεια.
• Οι παράγοντες προδιάθεσης, εκ των οποίων οι γενετικοί είναι οι σημαντικότεροι. Όπως ανέφερα και νωρίτερα, ένα ποσοστό περίπου 60% συνδέει τη σχιζοφρένεια με τους γενετικούς παράγοντες, χωρίς όμως να μπορούμε να πούμε ότι η διαταραχή αυτή θα εκφραστεί καθώς συμβάλλουν και περιβαλλοντικά χαρακτηριστικά στην εκδήλωση αυτής.
• Εκλυτικοί παράγοντες, όπως μία ποικιλία διαπροσωπικών, κοινωνικών και πολιτιστικών μεταβλητών, με καταγεγραμμένη την επίδραση του οικογενειακού περιβάλλοντος. Σε ένα μεγάλο δείγμα ερευνών, έχει καταγραφεί ότι τα οικογενειακά μοτίβα αλληλεπίδρασης που χαρακτηρίζονται από ασαφή και διπλά μηνύματα επικοινωνίας, αρνητικό ύφος διαπαιδαγώγησης, επίκριση και εχθρότητα, είναι ισχυροί προγνωστικοί παράγοντες εμφάνισης ή υποτροπής της σχιζοφρένειας.
Υπάρχει μία ολόκληρη σχολή στη σύγχρονη ιατρική που λέει ότι η καλύτερη θεραπεία είναι η πρόληψη. Μπορεί να μιλήσει κανείς για πρόληψη στην σχιζοφρένεια; Πως καλλιεργείται αυτή η κουλτούρα; Τι γίνεται ή δεν γίνεται συγκεκριμένα στη χώρα μας γι αυτό; Μπορούν πρωτοβουλίες σαν το psychologynow.gr να βοηθήσουν κι αν ναι πως; Θα αποφύγω να προσδιορίσω την πρόληψη σαν σχολή, αλλά σαν ένα απαραίτητο γνωστικό, συναισθηματικό και συμπεριφορικό χαρακτηριστικό που χρειάζεται να ενσωματωθεί στην προσωπικότητά μας καθώς αφορά στην συνολική στάση μας για τη ζωή. Υπάρχουν δύο πτυχές της πρόληψης: η πρόληψη της ασθένειας και η προαγωγή της υγείας (Άισενμπεργκ, 1993). Η πρόληψη της ασθένειας στοχεύει στην στοχευμένη παρέμβαση σε συγκεκριμένες ψυχικές διαταραχές τροποποιώντας έναν ή περισσότερους παράγοντες επικινδυνότητας, ενώ η προαγωγή της υγείας εστιάζει στην ενδυνάμωση των υγιών στάσεων ζωής και συμπεριφορών στην κοινωνία ώστε να υποστηρίζεται η ευεξία των ατόμων και η αποφυγή εμφάνισης ψυχικών διαταραχών. Ειδικότερα και οι δύο πτυχές της πρόληψης, ευαισθητοποιούν και ενημερώνουν την κοινότητα σε θέματα ψυχικής υγείας, καθώς παρέχουν σημαντική πληροφόρηση για τις ψυχικές διαταραχές. Η γνώση είναι δύναμη που οδηγεί στην αλληλεγγύη και την στήριξη. Η άγνοια, είναι επικίνδυνη και συμβάλλει στην καλλιέργεια και στην εγκαθίδρυση του στίγματος, κάνοντας τους ψυχικά ασθενείς να νιώθουν απομονωμένοι, ντροπιασμένοι και αποδυναμωμένοι, παρασύροντας σε αυτά τα συναισθήματα και το οικογενειακό τους περιβάλλον. Μία τέτοια κουλτούρα πρόληψης, μπορεί να σχηματιστεί μόνο μέσα από συνεχή ενημέρωση και δράσεις από εξειδικευμένους φορείς ψυχικής υγείας, ενέργειες που ήδη γίνονται από επιστημονικούς φορείς εδώ και χρόνια στη χώρα μας και που ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια έχουν ακόμη πιο αυξητικές τάσεις. Tο www.psychologynow.gr δημιουργήθηκε με αυτό το σκοπό και εδώ και δέκα μήνες λειτουργίας, έχει βάλει ένα πολύ μικρό λιθαράκι σε όλο αυτό το σπουδαίο έργο που έχει γίνει και εξακολουθεί να γίνεται στην Ελλάδα για την προαγωγή της ψυχικής υγείας. Είμαστε ακόμη στην πολύ αρχή μας, αλλά φιλοδοξούμε να κάνουμε όσο δυνατόν περισσότερους ανθρώπους να ενσωματώσουν στην καθημερινότητά τους την ψυχική υγεία και την ψυχολογία, μέσα από αξιόπιστη και έγκυρη πληροφόρηση επιστημονικών άρθρων, δράσεων, συνεργασιών και επιστημονικών εκδηλώσεων. Το επόμενο βήμα μας, είναι σχεδόν έτοιμο και αποτελείται από στοχευμένες δράσεις, παρεμβάσεις, έρευνες και τεχνολογικές εφαρμογές που αφορούν στην ψυχική υγεία στη χώρα μας. Είναι κάτι πρωτοποριακό και είμαστε πολύ αισιόδοξοι για αυτό. Στο πλαίσιο των τωρινών μας δράσεων και με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Ψυχικής Υγείας “Ζώντας με τη Σχιζοφρένεια”, την Παρασκευή 10 Οκτωβρίου, στις 11.00 π.μ. στον Ιανό (Σταδίου 24, Αθήνα) διοργανώνουμε επιστημονική εκδήλωση όπου εξειδικευμένοι ειδικοί ψυχικής υγείας, Ψυχολόγοι και Ψυχίατροι, θα ενημερώσουν για τους τρόπους υποστήριξης, κοινωνικής και επαγγελματικής επανένταξης των ατόμων με σχιζοφρένεια, συμβάλλοντας στην αποστιγματοποίηση των ψυχικών διαταραχών και στην προαγωγή της ψυχικής υγείας. Επίσης, θα αναφερθούν μύθοι και αλήθειες για τη σχιζοφρένεια, ερευνητικά δεδομένα για τις ψυχικές διαταραχές στη χώρα μας και θα προβληθούν δράσεις υποστήριξης των σχιζοφρενών ασθενών από το Ερευνητικό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγιεινής (ΕΠΙΨΥ) και το Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Αττικής. Θα χαρούμε να προσέλθετε και να συμμετέχετε στην προσπάθεια κατανόησης και αποστιγματοποίησης της σχιζοφρένειας.
Ο Χαράλαμπος Πίσχος είναι Ψυχολόγος, με εξειδίκευση στην Υπαρξιακή Συστημική Ψυχοθεραπεία και κατέχει επίσης πτυχίο Κοινωνικού Λειτουργού. Είναι Επιστημονικός Υπεύθυνος στο Ψυχολογικό – Θεραπευτικό Κέντρο “συναίσθηση” (www.sinaisthisi.gr), στο οποίο παρέχονται υπηρεσίες ατομικής και ομαδικής θεραπείας, θεραπείας ζεύγους, οικογένειας, παιδιού και εφήβου. Είναι συνδημιουργός του www.psychologynow.gr, από το 2011 μέλος του ΔΣ του Συλλόγου Ελλήνων Ψυχολόγων και από το 2013 Ειδικός Γραμματέας του.