«Ο βιγκανισμός δεν είναι θυσία, είναι απόλαυση», γράφει ο ακαδημαϊκός Gary L. Francione και θυμάμαι τη φίλη και συνάδελφο Ντενίσα Μπαϊρακτάρι να με ρωτάει «Θα έκανες ποτέ σχέση με κάποιο άτομο που δεν είναι βίγκαν;», γνωρίζοντας ότι οι πεποιθήσεις μου για τα δικαιώματα των ζώων και την αντικειμενοποίησή τους στη σημερινή κοινωνία είναι πολύ ισχυρές. Η απάντηση ωστόσο δεν ήρθε τόσο αβίαστα από την πλευρά μου και αυτό μου έδωσε την πάσα να ψάξω ζευγάρια που είναι το ένα μέλος vegan και το άλλο όχι. Κατά πόσο μπορεί να υπάρξει αρμονική συμβίωση μεταξύ δύο ατόμων που έχουν όχι μόνο διαφορετικό τρόπο ζωής, αλλά και -στις περισσότερες περιπτώσεις- διαφορετική πολιτική στάση απέναντι στα ζώα;
Είναι κρίσιμο σε αυτό το σημείο να τονιστεί ότι ο βιγκανισμός είναι ένα κίνημα κοινωνικής δικαιοσύνης, όχι απλά ένα lifestyle, καθώς τα ζώα είναι από τις πιο καταπιεσμένες ομάδες συναισθανόμενων όντων στον πλανήτη. Έτσι, μια τέτοια ηθική διαφορά μπορεί να ιδωθεί από κάποιους ως αξεπέραστη, για αυτό έχουμε και περιπτώσεις vegan ατόμων που ανυποχώρητα επιδιώκουν να συνάψουν σχέσεις αποκλειστικά με vegan.
Ας δούμε όμως τι είπαν η Πένυ και ο Κώστας, η Κωνσταντίνα και ο Λάμπρος, η Άννα και ο Γιώργος, που δεν ανήκουν στην παραπάνω κατηγορία.
Η Άννα και ο Γιώργος είναι μαζί 14 χρόνια, παντρεμένοι τα 8, έχουν ένα παιδί και περιμένουν τώρα το δεύτερο. «Ο Γιώργος έγινε βίγκαν πριν από τρία χρόνια περίπου. Πλέον, μου φαίνεται φυσιολογικό. Ίσως να θαυμάζω κιόλας τους λόγους που τον οδήγησαν εκεί. Στην αρχή δυσκολεύτηκα να το αποδεχτώ, αλλά, όπως μου είχε πει μια φίλη με την οποία το συζήτησα, δεν μου πέφτει λόγος», μου λέει η Άννα. Ο Γιώργος από την άλλη, στην αρχή, δυσκολεύτηκε: «Μετά την αλλαγή, σίγουρα κάποια πράγματα με ενοχλούν, επειδή τα βλέπω από άλλη οπτική γωνία. Στην αρχή υπήρχαν αρκετές δυσκολίες, με τον καιρό όμως τα πράγματα έγιναν αρκετά πιο εύκολα και βρήκαμε τα πατήματα και τις ισορροπίες μας» σχολίασε.
Μία τέτοια διαφορά ωστόσο μπορεί να είναι deal-breaker; Μπορεί να δυσκολέψει την σχέση ή όχι απαραίτητα; «Για εμένα δεν είναι deal breaker, σε καμία περίπτωση. Θεωρώ ότι είναι πολύ ενδιαφέρον και έχω μάθει πολλά σχετικά με την εκμετάλλευση των ζώων και τη δική μας διατροφή, και νομίζω ότι έχω κάνει αρκετές προσαρμογές του οικογενειακού μενού προς τη βίγκαν κατεύθυνση. Μπορεί όμως να δυσκολέψει μία σχέση, όταν ο ένας από τους δύο προσπαθεί να επιβάλλει τις πεποιθήσεις του στον άλλον, ή να τον φορτώσει με ενοχές ελπίζοντας πως θα τον μεταστρέψει. Εκεί όπου πιστεύω πως πραγματικά μπορεί να παρουσιαστεί σημείο τριβής είναι όταν πρέπει να ληφθούν αποφάσεις που αφορούν παιδιά: η διατροφή (κυρίως), η διασκέδαση, τα ρούχα, τα παπούτσια. Σίγουρα θα ήταν deal breaker αν ο Γιώργος επέμενε, π.χ., να είναι βίγκαν το παιδί μας, χωρίς να συμμετέχει στον προγραμματισμό και την προετοιμασία των γευμάτων», λέει η Άννα, η οποία θεωρεί πως απαιτεί χρόνο, ψάξιμο και ψυχικό φορτίο για να αναλάβει κανείς υπεύθυνα το οποιοδήποτε άτομο επιθυμεί την αλλαγή.
«Πάντως, για να είμαι ειλικρινής, θεωρώ πως η δυσκολία συνύπαρξης αγγίζει περισσότερο τα βίγκαν άτομα, υπό την έννοια ότι βλέπουν στο περιβάλλον τους πρακτικές που θεωρούν απάνθρωπες και κατακριτέες. Θα μου φαινόταν λογικότερο δηλαδή η διαφορά αυτή να είναι deal breaker για την άλλη πλευρά. Στα social media διαβάζω ιστορίες με αντεστραμμένους ρόλους: βίγκαν μητέρες με μη βίγκαν συντρόφους – αυτό μου φαίνεται πιο δύσκολο», συμπληρώνει, ενώ ο Γιώργος, επειδή είναι χρόνια μαζί, του φαίνεται αρκετά εύκολη η συνύπαρξη.
Ο Γιώργος κι η Άννα έχουν μαζί οικογένεια. «Στην οικογένειά μας, δεν θέλω να είναι αόρατο κανένα μέλος της», λέει η Άννα.
«Δεν υπάρχει πίεση, ενήλικες είμαστε, πιστεύω πως μπορούμε να σκεφτούμε αρκετά πράγματα και από μόνοι μας. Το υλικό είναι εκεί έξω, διαθέσιμο και μπορεί οποιοσδήποτε θέλει να το ψάξει. Η επιβολή συνηθειών σε κάποιον με το ζόρι, σίγουρα δεν θα δούλευε» δηλώνει ο Γιώργος. Η Άννα ομολογεί ότι στην αρχή αντιμετώπιζε εντελώς καχύποπτα τα διάφορα υποκατάστατα, τα βίγκαν μπιφτέκια, λουκάνικα, σεϊτάν κτλ. «Πλέον τα προτιμώ σαφώς σε σχέση με το κρεατοφαγικό junk food. Μπορώ να μιλήσω για το χρονικό σημείο όπου, αντί για τον αρχικό μου εκνευρισμό και την αμηχανία απέναντι στην αλλαγή, άρχισα να νιώθω διαφορετικά, κάπως πιο αλληλέγγυα, αν μου επιτρέπεται να το πω: ήταν σε οικογενειακό τραπέζι, με γονείς και λοιπούς συγγενείς, για το οποίο είχαμε φτιάξει ένα βίγκαν γλυκό, το οποίο δεν καταδέχτηκε κανένας να δοκιμάσει, ούτε εξέφρασε την παραμικρή περιέργεια. Αυτή η αποσιώπηση μου φάνηκε σαν άρνηση του διαφορετικού, με ενόχλησε. Στην οικογένειά μας, δεν θέλω να είναι αόρατο κανένα μέλος της» αναφέρει.
Κάποια στιγμή, τα παιδιά θα θέλουν να κατανοήσουν τις επιλογές του καθενός μας, και εκεί θα μου είναι ειλικρινά δύσκολο να υπερασπιστώ τον εαυτό μου, αν θέλω να είμαι ειλικρινής.
Όταν πρόκειται να κανονίσουν έξοδο για φαγητό, η Άννα κι ο Γιώργος προτιμούν μέρη όπου υπάρχουν αρκετές vegan επιλογές. «Στην πόλη μας ευτυχώς υπάρχουν μερικά καλά μαγαζιά με ωραίο βίγκαν μενού, που δεν καταδικάζουν τον Γιώργο στην αιωνιότητα της τηγανητής πατάτας και των ψητών λαχανικών» σχολιάζει η Άννα, η οποία θεωρεί πολύ πιθανό να αλλάξει συνήθειες, όσο μεγαλώνουν τα παιδιά της. «Πιστεύω πως κάποια στιγμή θα θέλουν να κατανοήσουν τις επιλογές του καθενός μας, και εκεί θα μου είναι ειλικρινά δύσκολο να υπερασπιστώ τον εαυτό μου, αν θέλω να είμαι ειλικρινής» λέει η Άννα. Ο Γιώργος απ’ την πλευρά του ελπίζει πως σε 5 με 10 χρόνια θα έχουν γίνει όλοι τους βίγκαν. «Κυρίως τα παιδιά θα μπορέσουν να κάνουν πιο εύκολα την μετάβαση. Θα αρχίσουν να καταλαβαίνουν περισσότερο τα πράγματα και τους λόγους για τους οποίους ακολουθείς έναν τέτοιο τρόπο ζωής».
Η Πέννυ λέει ότι της αρέσει αυτό που κάνει ο Κώστας. «Τον αγαπάω για όλη αυτή την ευαισθησία του».
Η Πένυ και ο Κώστας είναι ήδη μαζί εδώ και 5,5 χρόνια, εκ των οποίων τον τελευταίο ένα χρόνο είναι παντρεμένοι. Έχουν μαζί ένα παιδί και τέσσερις γάτες. Ο Κώστας άλλαξε διατροφή όσο ήταν ήδη σε σχέση με την Πένυ. «Φαίνεται δύσκολο ώρες ώρες, αφού, όπως και σε άλλους τομείς, αν είσαι ιδεολογικά απέναντι στον άλλον, πρέπει να δουλέψεις πολύ για να βρεθείτε στη μέση. Το παν είναι να θυμάσαι ότι κι εσύ που άλλαξες διατροφή, ήσουν πριν εκεί», εξηγεί ο Κώστας. Στην αρχή, φάνηκε λίγο παράξενη η αλλαγή στην Πένυ. «Σκέφτηκα, τι πετριά έφαγε πάλι; Με είχε δυσκολέψει αρκετά και στη μαγειρική, μιας και δεν ήξερα τι έπρεπε να κοιτάζω στα συστατικά και τι όχι» σημειώνει η ίδια.
Όπως ένας οικολόγος με έναν μη οικολόγο, ή ένας που νοιάζεται για τα δικαιώματα των γυναικών ή των ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων, θα προσπαθήσει να επηρεάσει τον σύντροφό του, έτσι και ένας που δεν καταναλώνει ζωικά για ιατρικούς, ηθικούς, περιβαλλοντικούς λόγους, θα προσπαθήσει να παλέψει για αυτό που θεωρεί ηθικά σωστό.
Ο Κώστας θεωρεί ότι αν εξ’ αρχής υπάρχουν μεγάλες διατροφικές διαφορές και, κυρίως, ηθικές και ιδεολογικές, είναι δύσκολο να γεφυρωθεί το χάσμα. «Ένα άτομο που ακολουθεί βίγκαν τρόπο ζωής, υπερασπίζεται και νοιάζεται για όλα τα ζώα είναι δύσκολο να δεχτεί να κάνει σχέση με κάποιον που χρηματοδοτεί τον βασανισμό και τη σφαγή τους. Από την άλλη, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι τυχαία γεννηθήκαμε εδώ και ο πολιτισμός μας ορίζει ότι σχεδόν όλοι περνάμε από το στάδιο “τρώμε ζωάκια”, ωστόσο δεν κάνουν όλοι τη σύνδεση για το πώς φτάνει στο πιάτο μας η μπριζόλα και ο κιμάς. Ούτε έχουν όλοι τα ίδια επίπεδα ενσυναίσθησης», τονίζει.
Προσπαθεί ο ένας να φέρει τον άλλον πιο κοντά στα νερά του; «Συνήθως έτσι συμβαίνει και είναι λογικό», απαντά ο Κώστας. «Όπως ένας οικολόγος με έναν μη οικολόγο, ή ένας που νοιάζεται για τα δικαιώματα των γυναικών ή των ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων, θα προσπαθήσει να επηρεάσει τον σύντροφό του, έτσι και ένας που δεν καταναλώνει ζωικά για ιατρικούς, ηθικούς, περιβαλλοντικούς λόγους, θα προσπαθήσει να επηρεάσει, να εξηγήσει γιατί άλλαξε διατροφή, να προσπαθήσει να παλέψει για αυτό που θεωρεί ηθικά σωστό, καθώς και για την υγεία του συντρόφου του». Η Πένυ ισχυρίζεται ότι δεν ενοχλεί καθόλου τον Κώστα. «Ίσα ίσα, μου αρέσει αυτό που κάνει και τον αγαπάω για όλη αυτή την ευαισθησία του».
Σκεφτόμασταν πόσο εγωιστικό είναι να λατρεύουμε το σκυλοπαίδι μας, αλλά να συμβαλλουμε στο πόνο των υπολοίπων ζώων και κάπου εκεί άρχισα να νιώθω επιλεκτικά φιλόζωη.
Η έξοδος για φαγητό είναι εύκολη ή δύσκολη υπόθεση; «Είμαστε πια στο 2022 και οι επιλογές εντός και εκτός σπιτιού είναι άπειρες. Βοηθάει και το γεγονός ότι η ελληνική διατροφή ανέκαθεν στηριζόταν σε αμέτρητες χορτοφαγικές συνταγές, όπως όσπρια, λαδερά, δημητριακά κτλ», εξηγεί ο Κώστας κι η Πένυ συμπληρώνει πως δεν την ενδιαφέρει τόσο η τοποθεσία, όσο το να βγουν και να είναι και οι δυο ικανοποιημένοι.
Κωνσταντίνα και Λάμπρος
Η Κωνσταντίνα και ο Λάμπρος είναι σε σχέση τα τελευταία 12 χρονιά, από τα οποία τα τελευταία 8 η Κωνσταντίνα είναι βίγκαν. «Ξεκίνησα σαν vegetarian για 2 χρόνια και στην πορεία έκοψα και τα ζωικά παράγωγα, ενώ ο σύντροφος μου παραμένει κρεατοφάγος, παρόλο που ο ίδιος κατά κάποιο τρόπο με έκανε να σκεφτώ το ηθικό κομμάτι της διατροφής μου. Δηλαδή, λόγω του σκύλου μας, σκεφτόμασταν πόσο εγωιστικό είναι να λατρεύουμε το σκυλοπαίδι μας, αλλά να συμβάλλουμε στο πόνο των υπολοίπων ζώων και κάπου εκεί άρχισα να νιώθω επιλεκτικά φιλόζωη και δεν μου άρεσε καθόλου αυτό, σκεφτόμουν ότι δεν αξίζει για την απόλαυση του ουρανίσκου μου να μοιράζω τόσο πόνο σε καμία περίπτωση», σχολιάζει η Κωνσταντίνα, τονίζοντας πως αυτή η διαφορά ανάμεσά τους δεν δυσκολεύει τη σχέση τους. «Ο καθένας μας κάνει τις επιλογές του. Είτε συμφωνούμε είτε όχι, είναι σεβαστές οι επιλογές και από τις δύο πλευρές».
Όσον αφορά το κατά πόσο ο ένας φέρνει τον άλλον περισσότερο στα νερά του, η Κωνσταντίνα σημειώνει: «Η αλήθεια είναι δεν προσπαθεί κάποιος, αλλά πάει λίγο από μόνο του. Ο σύντροφος μου είναι υποστηρικτικός στην επιλογή μου αυτή και παρόλο που ο ίδιος δεν την ακολουθεί στο 100%, έχει μειώσει κατά πολύ τη κατανάλωση κρέατος. Στο σπίτι δεν μαγειρεύει κρέας ούτε ο ίδιος, επιλέγει πολύ συχνά βίγκαν φαγητά και εννοείται πως η ένδυση μας δεν αποτελείται από δέρμα και τα σχετικά».
Ο Λάμπρος κι η Κωνσταντίνα βγαίνουν συχνά μαζί έξω, πηγαίνουν για φαγητό 2 με 3 φορές την εβδομάδα και, όπως λένε, χωρίς να βρίσκουν κανένα εμπόδιο. Ο Λάμπρος συνήθως προτείνει βίγκαν μαγαζιά για την Κωνσταντίνα, τα οποία απολαμβάνει φυσικά και ο ίδιος. «Πηγαίνουμε και σε μαγαζιά που σερβίρουν κρέας, αλλά πάντα κάπου που να έχω επιλογές κι εγώ, κάτι το οποίο το τσεκάρει πριν πάμε ο σύντροφος μου πρώτα. Γενικότερα, ούτε στην Αθήνα ούτε σε διακοπές στην Ελλάδα έχουμε αντιμετωπίσει ιδιαίτερα θέματα. Ίσως στο θέμα του γλυκού θα έλεγα αλλά και πάλι πλέον κάπου θα βρω για παράδειγμα παγωτό χωρίς ζωικά, θα έχω έστω μια-δυο επιλογές σε γεύση. Βέβαια αν έχουμε επιλογή για βίγκαν ζαχαροπλαστείο, εννοείται ότι πάμε εκεί. Σε διακοπές στο εξωτερικό είναι ακόμα καλύτερα από άποψη επιλογών», λέει η Κωνσταντίνα. «Φυσικά και πιστεύω ότι μπορούμε να είμαστε μαζί, είτε ο Λάμπρος αποκλείσει τα ζωικά από τη διατροφή του είτε όχι, από τη στιγμή που σέβεται την επιλογή μου, τη στηρίζει και όχι μόνο δεν μου δημιουργεί κανένα πρόβλημα γι’ αυτή αλλά την πλησιάζει κιόλας σιγά σιγά».
Στην Θεσσαλονίκη, διοργανώνεται το Σάββατο 21 και την Κυριακή 22 Μαΐου η διήμερη γιορτή που συστήνει σε όλους τον vegan τρόπο ζωής, το Vegan Life Festival Thessaloniki, από τις 11:00 έως τις 23:00, στο Δημαρχιακό Μέγαρο Θεσσαλονίκης με ελεύθερη είσοδο. ‘Οποιο άτομο από εσάς ενδιαφέρεται να μάθει περισσότερα για τον βιγκανισμό, τα δικαιώματα των ζώων και να γνωρίσει άλλα vegan άτομα, δοκιμάζοντας φυτικές λιχουδιές και διασκεδάζοντας, είναι μιας πρώτης τάξεως ευκαιρία.