«Ίσως είναι η κληρονομιά των Βίκινγκς. Υπάρχει μια παγωμένη υπαίθρια πισίνα στο λιμάνι της Κοπεγχάγης και, ακόμα και στα μέσα του χειμώνα, οι Δανοί εξακολουθούν να βουτάνε καθημερινά.» Κάπως έτσι ξεκινά η Sarah Boseley το άρθρο της στην Guardian.
Δεν ισχυριζόμαστε ότι κάθε κάτοικος της Κοπεγχάγη κάνει έντονη άσκηση σε παγωμένα νερά για διασκέδαση ή για γυμναστική. Αλλά οι γεμάτες ποδηλατικές λωρίδες της Δανέζικης πρωτεύουσας, ακόμη και αυτή την εποχή του χρόνου με θερμοκρασίες κάτω του μηδενός, αποτελούν απόδειξη της επιτυχίας μιας πόλης που φιλοδοξεί να είναι μία από τις πιο υγιείς στον κόσμο.
Η Κοπεγχάγη βρίσκεται σταθερά στην κορυφή του δείκτη ευτυχίας του ΟΗΕ και είναι ένας από τους αστέρες στην πρωτοβουλία “Υγιείς πόλεις” του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, ο οποίος γιορτάζει την 30ή επέτειό του φέτος.
Οι πόλεις, βεβαίως, αναπτύσσονται ανταποκρινόμενες στην ανάγκη των ανθρώπων για στέγη: κάπου να φάνε και να κοιμηθούν σε κοντινή απόσταση από τις δουλειές τους. Είτε πρόκειται για τις φτωχογειτονιές του Ναϊρόμπι είτε για τους ουρανοξύστες του Τόκιο, η επιτακτική ανάγκη ήταν πάντοτε να συσσωρεύονται περισσότεροι άνθρωποι εκεί όπου χρειάζονται τα ταλέντα και η εργασία τους. Η υγεία τους, που συνδέεται άμεσα με το περιβάλλον στο οποίο ζουν, ποτέ δεν έχει πραγματικά απεικονιστεί.
Κάποιες από τις πόλεις μας έχουν πραγματική έλλειψη τροφίμων, στρέμματα σπιτιών αντιστοιχούν σε λίγα delivery και μικρά παντοπωλεία που πωλούν μόνο κονσέρβες και συσκευασμένα τρόφιμα, ζαχαρώδη, τσιπς και αναψυκτικά. Είναι δύσκολο να αγοράσεις μήλα, αλλά όχι μπέργκερ ή τσιπς. Οι πράσινοι πνεύμονες – πάρκα και κήποι – είναι ένα ιστορικό χαρακτηριστικό του Λονδίνου, αλλά σε μερικές πόλεις είναι δύσκολο να περπατήσεις λόγω των καυσαερίων, ενώ η ποδηλασία είναι επικίνδυνη σε δρόμους που κυκλοφορούν και φορτηγά.
Η παχυσαρκία και τα σχετικά δεινά της – καρδιακές παθήσεις, διαβήτης, καρκίνος – ακμάζουν σε αυτές τις πόλεις. Μόλις πρόσφατα αρχίσαμε να συνειδητοποιούμε ότι θα χρειαστούν θεμελιώδεις κοινωνικές και πολιτισμικές αλλαγές για να ανατρέψουμε την ανεξέλεγκτη ανοδική τους πορεία. Οι δήμαρχοι έχουν τη δύναμη να ξεκινήσουν αυτές τις αλλαγές, όπως έκανε ο Michael Bloomberg όταν ήταν δήμαρχος της Νέας Υόρκης. Κατάφερε να μειώσει τις εκπομπές αερίων, φύτεψε δέντρα και, παρόλο που έχασε στο δικαστήριο όταν προσπάθησε να απαγορεύσει τις πωλήσεις των υπερβολικών σε μέγεθος και περιεκτικότητα σε ζάχαρη αναψυκτικών το 2012, η προσπάθεια σίγουρα έκανε αίσθηση.
Η Κοπεγχάγη είναι ένα πρότυπο για το πώς μπορούν να δημιουργηθούν υγιείς πόλεις ανά τον κόσμο. Έχει ενταχθεί στην πρωτοβουλία WHO Healthy Cities, η οποία τώρα μετρά πάνω από 1.400 πόλεις παγκοσμίως. Δεν πρόκειται μόνο για τους πεζοδρόμους, αλλά για τη σφυρηλάτηση υγιών, κοινωνικών και ευτυχέστερων κοινοτήτων. Στο πλαίσιο αυτό, το Τούρκου στη Φιλανδία προσφέρει το χρυσό εισιτήριο των 39 ευρώ για αθλητικές δραστηριότητες, θέατρο και συναυλίες για έξι μήνες. Το Νιούκαστλ έχει ξεκινήσει κινηματογραφικές προβολές για ανθρώπους με άνοια. Η Βιέννη προσφέρει δωρεάν γυμναστική σε μεικτά τμήματα παιδιών και ηλικιωμένων.
Η Κοπεγχάγη έχει «πάρα πολύ καλή πολιτική υγείας» που μπορεί να διαρκέσει 10 χρόνια, παρακάμπτοντας τις αναποδιές της πολιτικής ζωής, λέει η Katrine Schjønning, επικεφαλής της δημόσιας υγείας της πόλης. «Είπαμε ότι είναι για 10 χρόνια, επειδή, για να αλλάξεις τη δημόσια υγεία, χρειάζεσαι μακροπρόθεσμη αντίληψη».
Η προώθηση της υγείας στην καθημερινή ζωή είναι η πρώτη, λέει το σχέδιο της πόλης, «καθιστώντας ελκυστική την ποδηλασία, σερβίροντας θρεπτικά γεύματα στα ιδρύματά μας ή καθιερώνοντας προγράμματα διακοπής του καπνίσματος στα εκπαιδευτικά ιδρύματα. Οι υγιείς ακμάζοντες άνθρωποι είναι πιο πιθανό να ολοκληρώσουν την εκπαίδευσή τους και να βρουν δουλειά. Με άλλα λόγια, η υγεία μας δίνει τη δυνατότητα να ζήσουμε τη ζωή που θέλουμε».
Στους κρύους δρόμους της Κοπεγχάγης, παιδιά, νέοι και ηλικιωμένοι είναι όλοι με ποδήλατα, γονείς και παιδιά σε ποδήλατα μεταφοράς (το ένα τέταρτο των οικογενειών στην Κοπεγχάγη έχουν από ένα). Μπορεί να φαίνεται σαν να λαχταρούν το ύπαιθρο, να θέλουν να είναι γυμνασμένοι και υγιείς, αλλά όχι. Δεν είναι τίποτα από αυτά, λένε οι αρχές της πόλης. Είναι απλά ο πιο ευκολότερος τρόπος για να φτάσεις οπουδήποτε.
Ένα 62% των ανθρώπων που ζουν στην πόλη πάνε με το ποδήλατο στη δουλειά κάθε μέρα και η συντριπτική πλειοψηφία το κάνει και με κρύο και βροχή. «Δεν συμβαίνει αυτό επειδή είναι η υγιεινή επιλογή, αλλά επειδή είναι η πιο εύκολη», λέει η Schjønning. «Η πόλη έχει σχεδιαστεί για ποδήλατα και όχι για αυτοκίνητα.»
Ο Meik Wiking συμφωνεί. Ο διευθυντής του Ινστιτούτου Έρευνας της Ευτυχίας θέλει να περπατάει γύρω από τις λίμνες στο κέντρο της Κοπεγχάγης, καθώς μιλάμε για τους δεσμούς μεταξύ υγείας και ευτυχίας. Κάνει μία μικρή παράκαμψη σε έναν κεντρικό δρόμο. «Αυτό που ήθελα να σας δείξω είναι εκεί,» λέει, δείχνοντας μακριά σε κάτι που έμοιαζε με μεθυσμένο πράσινο κάδο, γερμένο προς το οδόστρωμα. Είναι για τους ποδηλάτες. «Όλοι θέλουν να κάνουν ποδήλατο ή να περπατούν με έναν καφέ στο χέρι», λέει. «Τώρα ο κάδος είναι σχεδιασμένος έτσι ώστε να είναι εύκολο για τους ποδηλάτες να πετάξουν τα σκουπίδια τους». Στην άκρη της ποδηλατικής λωρίδας, εκεί που τα ποδήλατα σταματούν στο κόκκινο φανάρι, υπάρχει μια υπερυψωμένη πλατφόρμα όπου οι αναβάτες μπορούν να ξεκουράσουν τα πόδια τους χωρίς να κατέβουν από τη σέλα. Όταν χιονίζει, ο δήμος καθαρίζει τις λωρίδες των ποδηλάτων πριν καθαρίσει των αυτοκινήτων.
Μικρά πράγματα, αλλά σημαντικά, λέει ο Wiking. «Η Κοπεγχάγη δεν είναι μια σπουδαία πόλη όσον αφορά τα μνημεία ή τα αξιοθέατά της, αλλά νομίζω ότι είναι μια σπουδαία πόλη από άποψη ευκολίας, πάντα με επίκεντρο τους κατοίκους της».
Η Κοπεγχάγη ανακάλυψε μια αλήθεια. Δεν κάνουμε ό,τι πρέπει να κάνουμε για την υγεία μας – κάνουμε ό, τι απολαμβάνουμε ή ό,τι κάνει τη ζωή μας πιο εύκολη. Το ποσοστό αυτών που παρατάνε το γυμναστήριο μετά την Πρωτοχρονιά είναι μια τρανή απόδειξη.
Στους Δανούς δεν αρέσει να τους λένε τι να κάνουν. Η Schjønning κάνει μια γκριμάτσα όταν ρωτώ για τους νόμους που απαγορεύουν το κάπνισμα σε δημόσιους χώρους. Υπάρχει απαγόρευση για το κάπνισμα σε εσωτερικούς χώρους και χώρους εργασίας, αλλά με εξαιρέσεις – για μπαρ κάτω από ένα ορισμένο μέγεθος, για παράδειγμα. Ορισμένα μπαρ έχουν προσαρμόσει το χώρο για είναι αρκετά μικρά ώστε να επιτρέπεται το κάπνισμα. Η Κοπεγχάγη προσφέρει προγράμματα διακοπής του καπνίσματος σε οποιονδήποτε πάει σε μια ιατρική κλινική, αλλά η υγειονομική αρχή δεν μπορεί να κρατήσει μια σκληρή στάση απέναντι σε όσους καπνίζουν σε μια παιδική χαρά. Υπάρχουν πινακίδες που ζητούν ευγενικά να μην καπνίζουμε, αλλά δεν υπάρχει ποινή.
«Σε όλο το πολιτικό φάσμα στη Δανία, η απαγόρευση του καπνίσματος είναι πολύ πολιτικοποιημένη. Έχει γίνει σχεδόν ανθρώπινο δικαίωμα το κάπνισμα», λέει η Schjønning. «Είναι πολύ άσπρο-μαύρο να σου λέει το κράτος εάν πρέπει ή όχι να καπνίζεις. Το ίδιο ισχύει και για το αλκοόλ, το οποίο είναι πραγματικά εδραιωμένο στον πολιτισμό της Δανίας. Οι νέοι στη Δανία κατέχουν το ευρωπαϊκό ρεκόρ στην κατανάλωση. Είναι πολύ δύσκολο να τα περιορίσεις επειδή είναι προσωπικές ελευθερίες», λέει κοροϊδευτικά, «ανεξάρτητα από το πόσο οι ακαδημαϊκοί και οι επαγγελματίες της δημόσιας υγείας αποδεικνύουν ότι το κάπνισμα είναι ο μεγαλύτερος δολοφόνος που ξέρουμε».
Η φορολογία έχει επίσης αποδειχθεί δύσκολη. Υπάρχουν ακόμα «καμμένοι» από τη σύντομη εισαγωγή ενός φόρου στα λιπαρά, ο οποίος έπληξε το δανέζικο μπέικον και το βούτυρο, αλλά και τα υγιή αμύγδαλα και άλλους ξηρούς καρπούς. Ο φόρος αποσύρθηκε το 2012, μαζί με τα σχέδια για φόρο στα ζαχαρούχα ποτά. Κανείς δεν είχε υπολογίσει την αποφασιστικότητα των καταναλωτών να εξοικονομήσουν χρήματα.
«Το πρόβλημα που έχουμε – επειδή δεν είμαστε νησί όπως η Αγγλία – είναι ότι οι άνθρωποι περνάνε τα σύνορα με τη Γερμανία και αγοράζουν αναψυκτικά, καπνό και αλκοόλ. Είναι κακό για τη δημόσια υγεία, και πολύ κακό για την οικονομία και τους φόρους». Έτσι, η Κοπεγχάγη δεν απαγορεύει ούτε φορολογεί ή εκβιάζει τους πολίτες της. Παίρνει τη διακριτικότερη διαδρομή που κάνει το δρόμο για την υγεία τον προφανέστερο για να ακολουθήσει κανείς. Αναπτύσσει μια πόλη όπου είναι πιο δύσκολο να μην είναι υγιής και φιλικός προς το περιβάλλον, με μειωμένη ατμοσφαιρική ρύπανση χάρη σε πρωτοβουλίες όπως οι “πράσινες στέγες”. Στο πλαίσιο της αποφασιστικότητάς του να καταστεί ουδέτερη όσον αφορά τον άνθρακα μέχρι το 2025, η Κοπεγχάγη απαιτεί όλες οι νέες στέγες να έχουν βλάστηση.
Άλλες πρωτοβουλίες περιλαμβάνουν την ίδια προσοχή στην ψυχική και τη σωματική υγεία σε συνεργασία με φορείς ημερήσιας φροντίδας, σχολεία και χώρους εργασίας για την ενσωμάτωση υγιεινών τρόπων ζωής. Αλλά το πιο δύσκολο είναι η αντιμετώπιση των ανισοτήτων που υπάρχουν στην Κοπεγχάγη, όπως σε κάθε πόλη. Διασχίζοντας τη Γέφυρα της Βασίλισσας Λουίζας, από το κέντρο της πόλης έως την πολυπολιτισμική, αλλά φτωχότερη περιοχή του Nørrebro, το μέσο προσδόκιμο ζωής μειώνεται κατά επτά χρόνια.
«Οι άνθρωποι που θα ζήσουν περισσότερο είναι οι άνθρωποι με την καλύτερη εκπαίδευση. Το βλέπετε όχι στο εισόδημα αλλά στο επίπεδο εκπαίδευσης. Είναι πραγματικά ξεκάθαρο», λέει η Schjønning. Αυτοί που έχουν τη μεγαλύτερη ανάγκη είναι και οι πιο δύσκολοι να προσεγγίσουμε. Είναι πιθανό να είναι χρόνιοι καπνιστές και πότες και να έχουν προβλήματα ψυχικής υγείας ως αποτέλεσμα των δυσκολιών της ζωής. “Έχουμε πολλούς ανθρώπους που υποφέρουν από στρες, κατάθλιψη και άγχος”, λέει η Sisse Marie Welling, η 31χρονη δήμαρχος για την υγεία και την τρίτη ηλικία.
Η ψυχική υγεία, λέει η Welling, είναι ένα μεγάλο πρόβλημα στον δυτικό κόσμο. «Πρέπει να κάνουμε κάτι λάθος για να υποφέρουν τόσοι πολλοί άνθρωποι από θέματα ψυχικής υγείας. Αυτή τη στιγμή, προσπαθούμε να καταστήσουμε δωρεάν την απαραίτητη βοήθεια», λέει. Στη Δανία, αν και η ιατρική περίθαλψη είναι δωρεάν, οι άνθρωποι πρέπει να πληρώνουν μια συνεισφορά για το κόστος της ψυχικής περίθαλψης.
Έτσι, η Κοπεγχάγη προσφέρει δωρεάν κλινικές για το στρες για όλους όσους τις χρειάζονται. Όχι μόνο για τους ανθρώπους που εργάζονται πολύ σκληρά, αλλά και για εκείνους που αγχώνονται επειδή δεν έχουν δουλειά ή για άλλα προβλήματα. Το παραπεμπτικό πρέπει να προέρχεται από έναν γενικό γιατρό και, μέχρι στιγμής, τείνουν να εμφανίζονται γυναίκες ηλικίας 30 έως 40 ετών. Με το χάσμα της ανισότητας στην υγεία, το σχέδιο είναι να διαφημιστούμε σε κέντρα εύρεσης απασχόλησης προκειμένου να προσπαθήσουμε να πείσουμε τους απρόθυμους 50χρονους άνεργους άνδρες από τις χαμηλότερες κοινωνικο-οικονομικές ομάδες.
Με 37ωρη εβδομαδιαία εργασία, η Δανία είναι πιο ανοιχτόμυαλη από τις περισσότερες χώρες. Πολλοί άνθρωποι πηγαίνουν νωρίς στο σπίτι για να πάρουν τα παιδιά τους, ακόμα κι αν συνεχίζουν να εργάζονται το βράδυ στο σπίτι τους. Η φύλαξη των παιδιών σε παιδικούς σταθμούς επιδοτείται γενναιόδωρα από την κυβέρνηση για τους περισσότερους γονείς και είναι δωρεάν για όσους έχουν χαμηλότερο εισόδημα, επομένως σχεδόν όλες οι μητέρες εργάζονται. Αυτό βέβαια, εμπεριέχει το στρες του να είσαι παρών για το παιδί σου. Οι οικογένεις με μικρά παιδιά είναι αυτές στις οποιές συνήθως εργάζονται και οι δύο γονείς.
«Το μεγαλύτερο άγχος είναι ότι δεν είσαι ποτέ εκτός εργασίας. Ο εργοδότης σου πληρώνει για το κινητό σου τηλέφωνο και μπορεί να σου τηλεφωνήσει ακόμα και βράδυ. Θέλουμε να είμαστε οι καλύτεροι γονείς, οι καλύτεροι άνθρωποι στη δική μας τη ζωή και έχουμε μεγαλύτερες προσδοκίες. Η κοινωνία μας κάνει να επιβάλουμε το άγχος στους εαυτούς μας», λέει.
Η Κοπεγχάγη ξεκίνησε τις κλινικές άγχους μετά από έρευνα που έδειξε ότι το 23% των κατοίκων της αισθανόταν στρεσαρισμένο. Το σεμινάριο εννέα εβδομάδων επικεντρώνεται σε ομαδικές συζητήσεις για κοινά προβλήματα και λύσεις. Ήταν μια μεγάλη επιτυχία, με σχεδόν 30% πτώση στα συμπτώματα όσων το παρακολούθούν.
Οι έρευνες δείχνουν συχνά αντιφατικά ευρήματα. Παρόλο που σχεδόν το ένα τέταρτο των κατοίκων της Κοπεγχάγης λέει ότι στρεσάρονται, η πόλη εξακολουθεί να βρίσκεται στην κορυφή του δείκτη ευτυχίας του ΟΗΕ.
Αυτό μπορεί να σχετίζεται με την διφορούμενη φύση της ερώτησης. Ο Wiking εξηγεί ότι σκοπεύει να μετρήσει αυτό που ονομάζει γνωστική διάσταση της ευτυχίας, όχι το πώς αισθάνεσαι τώρα. «Ουσιαστικά εσείς κάνετε ένα βήμα πίσω και αξιολογείτε τη ζωή σας», λέει. «Έτσι το ερώτημα που χρησιμοποιείται είναι: φανταστείτε την καλύτερη δυνατή και τη χειρότερη δυνατή ζωή που θα μπορούσατε να έχετε σε μια κλίμακα από το 10 στο μηδέν. Πού βρίσκεστε εσείς;». Η απάντηση, για τους Δανούς, είναι 7,57.
Η Κοπεγχάγη έρχεται πρώτη σε μια χώρα όπου οι άνθρωποι πληρώνουν μέχρι και το 60% του εισοδήματός τους σε φόρους. Ο Wiking πιστεύει ότι μπορεί αυτό να είναι ένας λόγος. Οι σκανδιναβικές χώρες, λέει, «ήταν απλά καλύτερες στο να μετατρέψουν τον πλούτο σε ευημερία. Επενδύουμε στην ποιότητα ζωής. Ναι, αν πλήρωνα χαμηλότερους φόρους θα μπορούσα να έχω ένα μεγαλύτερο αυτοκίνητο, αλλά αυτό δεν πρόκειται να μου φέρει ευτυχία. Αυτό που μου δίνει ευτυχία είναι να γνωρίζω ότι όλοι όσοι αγαπώ και νοιάζομαι έχουν την απαραίτητη φροντίδα. Αυτό είναι το κλειδί για την κατανόηση της σκανδιναβικής ευτυχίας. Κατά μία έννοια, αισθάνομαι ότι το σκανδιναβικό μοντέλο έχει αφαιρέσει το καρτελάκι της τιμής από την ευτυχία.”
Σε αυτήν την υψηλά φορολογούμενη κοινωνία, η εκπαίδευση, ξεκινώντας από τον βρεφικό σταθμό, είναι δωρεάν. Οι φοιτητές λαμβάνουν μια πολύ γενναιόδωρη μηνιαία επιχορήγηση. Η νοσοκομειακή περίθαλψη είναι δωρεάν και οι δήμοι, όπως η Κοπεγχάγη, πληρώνουν υψηλά πρόστιμα για κάθε μέρα που κάποιος ηλικιωμένος μένει στο νοσοκομείο ενώ θα μπορούσε να επιστρέψει σπίτι του. Η ημερήσια φροντίδα για τους ηλικιωμένους στο σπίτι είναι επίσης δωρεάν.
Στο παρελθόν, οι κάτοικοι της Κοπεγχάγης έφευγαν από την πόλη όταν συνταξιοδοτούνταν. Τώρα επιλέγουν όλο και περισσότερο να μένουν με τις οικογένειές τους και απολαμβάνουν την πόλη. Ως εκ τούτου, οι τιμές των ακινήτων αυξάνονται και το οικονομικό, κοινωνικό και υγειονομικό χάσμα μεταξύ του καλύτερου και του χειρότερου διευρύνεται, όπως σε πολλές χώρες. Με κάποιο τρόπο, όμως, δεν μπορείς παρά να σκεφτείς ότι η Κοπεγχάγη θα τα καταφέρει πολύ καλύτερα από τους περισσότερους.
Πηγή: The Guardian