Δεν ήμουν μπροστά στην τηλεόραση για να δω την τελευταία, παγωμένη εικόνα που εξέπεμψε ποτέ η ΕΡΤ, λίγο πριν τα μεσάνυχτα της Τρίτης 11 Ιουνίου 2013, γιατί μερικά λεπτά νωρίτερα, έχοντας πια καταλάβει ότι το «μαύρο» επρόκειτο να πέσει από στιγμή σε στιγμή, χωρίς να το πολυσκεφτώ ξεκίνησα για να πάω στο Ραδιομέγαρο. Στους λίγους (και σίγουρα λιγότερους απ’ όσους περίμενα) που εκείνο το βράδυ αλλά και μερικές από τις ημέρες που ακολούθησαν, οπότε και περνούσα έστω και για λίγο από το 432 της Μεσογείων, με ρωτούσαν τι ήθελα και τραβιόμουν εκεί πέρα, προτάσσοντάς μου επιχειρήματα του τύπου «καλά να πάθουν όλα τα βύσματα» ή «γιατί, μήπως έβλεπε κανείς ΝΕΤ;», προσπαθούσα να επισημάνω το προφανές. Ναι, η ΕΡΤ ήταν σε κάποιο βαθμό (όχι και τόσο μεγάλο όσο κάποιοι θα ήθελαν να πιστεύουμε) έρμαιο κυβερνητικών παρεμβάσεων και κάλαθος… βυσμάτων. Ναι, η ΕΡΤ έπρεπε να είχε προ πολλού «εξυγιανθεί», να ξεφορτωθεί βαρίδια, να ανανεωθεί, να γίνει τέλος πάντων μία νέα ΕΡΤ. Είναι όμως όλα αυτά ικανές και αναγκαίες συνθήκες ώστε μία κυβέρνηση να πάρει μία – αντισυνταγματική, όπως αποδείχτηκε – απόφαση να βάλει λουκέτο σε ένα δημόσιο φορέα που ως τέτοιος προσέφερε ένα δημόσιο αγαθό στους πολίτες μίας χώρας;
Το ίδιο ακριβώς μου επισήμανε αρκετές φορές ο Γιώργος Αυγερόπουλος, λίγες ημέρες αφότου το «Χαμένο σήμα της δημοκρατίας» προβλήθηκε στο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης. Μετά το τέλος της συνέντευξης, έτσι όπως χαζεύαμε από το μπαλκόνι του γραφείου του τα είδωλα των σύννεφων και των γύρω κτιρίων πάνω στο γυάλινο κτίριο της Ελευθεροτυπίας διαγωνίως απέναντι και λέγαμε μερικές κουβέντες μέχρι να σβήσει ο καθένας μας το τσιγάρο του, θυμήθηκα την προ διετίας τηλεοπτική του συνάντηση με τον εκπρόσωπο τύπου της ΕΛΑΣ στο κεντρικό δελτίο ειδήσεων της ΝΕΤ, οπότε και κατέθεσε on air τη μαρτυρία του από τη βαναυσότητα με την οποία οι αστυνομικοί αντιμετώπισαν τους ειρηνικούς διαδηλωτές που ήταν συγκεντρωμένοι στην πλατεία Συντάγματος, σκηνές που όπως είπε, δεν είχε ξαναδεί ούτε σε χώρες σαν το Μεξικό και τη Βολιβία. «Ξέρω κανα δυο που σε θεωρούν αντισυστημικό», του είπα. «Αντισυστημικός; Ποιος, εγώ; Τη δουλειά μου κάνω, όσο καλύτερα ξέρω και μπορώ. Δεν έχω κρυφές ατζέντες, δεν εξαρτώμαι από κανέναν απολύτως. Χωρίς πλάκα, είναι τόσο απλό. Άμα το φέρουμε στο επίπεδο της μουσικής, αν ήμουν μουσικός, απλώς θα έγραφα τραγούδια».
«Μάλλον πανκ θα ήταν, ε;» του αντέτεινα. «Ξέρω κι εγώ; Μικρός, πάντως με μια μπάντα που είχα, πανκ έπαιζα», μου απάντησε.
Να υποθέσω ότι η ιδέα για το «Χαμένο σήμα της δημοκρατίας» σου ήρθε ενώ βρισκόσουν στο Ραδιομέγαρο τις τελευταίες, όπως αποδείχθηκε, ώρες της ΕΡΤ; Στις 3 το μεσημέρι της 11ης Ιουνίου, άρχισα να ακούω ότι κάτι σοβαρό επρόκειτο να συμβεί στην ΕΡΤ, ακόμα και ότι θα έκλεινε. Το θεωρούσα, βέβαια, αδιανόητο να συμβεί κάτι τέτοιο. Για να αποκτήσω μια άποψη, πήρα την κάμερα και πήγα. Εκεί υπήρχε μια υποβόσκουσα ένταση, ο κόσμος ήταν αναστατωμένος, παντού είχαν δημιουργηθεί πηγαδάκια. Πήγα στο control, όπου εκείνη την ώρα ετοιμάζονταν για να βγάλουν το δελτίο των 6, περιμένοντας κάποιες ανακοινώσεις από τον κυβερνητικό εκπρόσωπο. Κάποια στιγμή ένας τεχνικός άρχισε να ωρύεται, να φωνάζει «βγείτε όλοι έξω επιτέλους, αφήστε μας να κάνουμε τη δουλειά μας», και με το δίκιο του ο άνθρωπος. Κάποιος, με κράτησε από το χέρι και μου είπε να μείνω εκεί μέσα. Και μαζί με τους τεχνικούς και όλο τον υπόλοιπο ελληνικό λαό άκουσα τον Σίμο Κεδίκογλου να λέει τα απίστευτα πράγματα που είπε και μάλιστα με αλαζονικό ύφος. Αυτό που με ένοιαζε τότε, για να σου πω την αλήθεια, ήταν να καταγράψω τις στιγμές. Μόλις αισθάνθηκα ότι τις είχα καταγράψει, άφησα την κάμερα κάτω και έβαλα τα κλάματα. Όχι γιατί σταματούσε μια πολύχρονη συνεργασία με την ΕΡΤ, αλλά γιατί όλο αυτό που συνέβη δεν πατούσε πουθενά, σε κανένα ίχνος νομιμότητας, σε κανένα ίχνος δικαιοσύνης, σε τίποτα. Ήταν άδικο. Πάντως τότε δεν υπήρχε καμία απολύτως σκέψη να γίνει ένα τέτοιο έργο. Θεωρούσα πως το υλικό θα ήταν χρήσιμο για ένα ντοκιμαντέρ μεγάλου μήκους που ετοιμάζω τα τελευταία 4 χρόνια και λέγεται «Αγορά» – έχει να κάνει με την ελληνική κρίση. Τώρα, μετά από όσα συνέβησαν, δηλαδή μετά από τη μη τήρηση των αποφάσεων του Ανωτάτου Δικαστηρίου της χώρας από την κυβέρνηση, από τον ξεσηκωμό όλων των νομικών του ελληνικού κράτους, από την εγχώρια και διεθνή κατακραυγή, από την πολιτική κρίση που ακολούθησε, σκέφτηκα ότι αυτό το πράγμα είναι πάρα πολύ βαρύ και πρέπει να γίνει ένα ξεχωριστό project. Όπως είδες μίλησαν όλοι. Εκτός από τον Σίμο Κεδίκογλου. Που του προτάθηκε να μιλήσει αλλά δεν μίλησε.
Το ντοκιμαντέρ είναι πολιτική πράξη. Και ως τέτοια, εμπεριέχει μέσα του τη θέση του δημιουργού. Όταν με ρωτάνε περί αντικειμενικότητας, απαντώς ότι είμαι της θέσης πως αντικειμενικότητα δεν υπάρχει. Από την άλλη, μη αντικειμενικότητα, δε σημαίνει προπαγάνδα.
Αυτό που σκέφτηκα μόλις είδα το ντοκιμαντέρ ήταν ότι πέραν του αν αρέσει ή όχι σε κάποιον σε σκηνοθετικό ή αν θες κινηματογραφικό επίπεδο, τουλάχιστον δε φοβάσαι να πάρεις μία ξεκάθαρη θέση. Και να τη στηρίξεις με επιχειρήματα που δε σηκώνουν αμφισβήτηση. Σε οποιοδήποτε έργο φτιάχνω, σε κάθε πρόταση που τελειώνω, ρωτάω τον εαυτό μου: «αυτό είναι γεγονός;». Αν η απάντηση είναι ναι, συνεχίζω στην επόμενη πρόταση και ξανακάνω την ίδια ερώτηση όταν φτάσω στην επόμενη τελεία. Ό,τι ακούγεται σε αυτό το έργο, είναι γεγονός, δε μπορεί να ανατραπεί, να αμφισβητηθεί. Το ίδιο ακριβώς, για παράδειγμα, συνέβη στο ντοκιμαντέρ «Ο Θησαυρός της Κασσάνδρας», που άγγιζε ένα άλλο ευαίσθητο θέμα, όλα όσα συμβαίνουν στις Σκουριές της Χαλκιδικής. Τίποτα από όσα συμπεριλήφθηκαν και σε εκείνο, δε μπορούσε να ανατραπεί και γι’ αυτό προβλήθηκε από την ΕΡΤ. Και σε αυτή την περίπτωση, λοιπόν, έμεινα στα γεγονότα. Ό,τι συνέβη τους πέντε μήνες που καλύπτει το ντοκιμαντέρ, από τον Ιούνιο του 2013 μέχρι και τις 7 Νοεμβρίου 2013, είναι μία ακολουθία γεγονότων που δείχνουν ότι έχουμε μία κυβέρνηση, η οποία λειτουργεί στην ουσία εκτός συντάγματος, εκτός νομιμότητας και στην περίπτωση της ΕΡΤ, αυτό που κάνει είναι απλά να επιβάλλει για πρώτη φορά το «δόγμα του σοκ» στην ελληνική κοινωνία. Για να στείλει ένα ηχηρό μήνυμα: «εγώ μπορώ να κάνω ό,τι γουστάρω». Παρά την απόφαση του Συμβουλίου της Επικρατείας, παρά το γεγονός ότι γνώριζαν – δε μπορεί δηλαδή να μη γνώριζαν – ότι θα παραβίαζαν το σύνταγμα, αν έριχναν μαύρο στην ΕΡΤ. Τα γεγονότα, λοιπόν, αν τα δούμε σε μια ακολουθία, μας λένε πάρα πολλά πράγματα. Εκτός αυτού όμως, το ντοκιμαντέρ είναι πολιτική πράξη. Και ως τέτοια, εμπεριέχει μέσα του τη θέση του δημιουργού.. Όταν με ρωτάνε περί αντικειμενικότητας, απαντώς ότι είμαι της θέσης πως αντικειμενικότητα δεν υπάρχει. Όποιος λέει ότι είναι αντικειμενικός, με την έννοια της απόλυτης αλήθειας, ας πούμε, θεωρώ ότι απλά λέει ψέματα. Από την άλλη, μη αντικειμενικότητα, δε σημαίνει προπαγάνδα. Για μένα, ο ορισμός του να ερευνήσεις τα πράγματα, είναι να μπορέσεις να καταγράψεις όλους τους τους τόνους του γκρι. Κι αυτό συμβαίνει μέσα στο έργο. Ζούμε στην εποχή που όποιος λέει κάτι διαφορετικό από τη mainstream γραμμή, είναι ΣΥΡΙΖΑ. Αυτό το θεωρώ τουλάχιστον αστείο. Σε σχέση με ό,τι συνέβη στην ΕΡΤ, δε χρειάζεται να είσαι ΣΥΡΙΖΑ, Ανεξάρτητος Έλληνας ή αντιεξουσιαστής για να δεις ότι τα πράγματα λειτούργησαν πέρα από κάθε νομιμότητα. Ακόμη και ο πιο mainstream δημοσιογράφος, αν βάλει κάτω τη σειρά των γεγονότων, μπορεί να το αντιληφθεί αυτό. Δεν είναι κάτι που λέω εγώ, είναι κάτι που το λέει και ο Προκόπης Παυλόπουλος, ας πούμε, στο έργο. Αυτό που έκανε η κυβέρνηση ήταν ένα χοντρό λάθος. Μια λάθος κίνηση στη σκακιέρα. Όποιος παίζει σκάκι ξέρει πως όταν κάνεις μια λάθος κίνηση, αν δεν τη μαζέψεις γρήγορα, η επόμενή σου κίνηση πάλι λάθος θα είναι.
Ακόμη και ο κ. Καψής, λέει μέσα στο ντοκιμαντέρ ότι το κλείσιμο της ΕΡΤ ήταν μία πολύ τραβηγμένη κίνηση. Λέει ότι ήταν λάθος, όχι απλά τραβηγμένη.
Σπεύδει όμως να συμπληρώσει ότι ήταν κάτι που έπρεπε να γίνει. Αυτό που έπρεπε να γίνει ήταν η ανασυγκρότηση της ΕΡΤ, και όχι προφανώς με αυτόν τον τρόπο.
Ρεαλιστικά μιλώντας, θα μπορούσε να γίνει αλλιώς; Φυσικά. Η κυβέρνηση θα μπορούσε να βρει τα μέσα και τη δύναμη να μπει σε έναν οργανισμό και να αναθεωρήσει τον τρόπο λειτουργίας τουενδεχομένως να διώξει κόσμο, θα μπορούσε τέλος πάντων να αλλάξει τον οργανισμό με βάση το όποιο σχέδιο είχε, γιατί είχε το δικαίωμα να το κάνει, αν αυτό το σχέδιο ήταν στα πλαίσια της νομιμότητας.
Αν έκανε την παραμικρή κίνηση όμως, αν έκλεινε ένα κανάλι ή ένα ραδιοφωνικό σταθμό, δε θα γινόταν απεργία διαρκείας που θα «παρέλυε» ολόκληρη την ΕΡΤ; Στην περίπτωση του ΕΟΠΥΥ, η κυβέρνηση έκλεισε τον Οργανισμό; Όχι. Μπορεί να άρχισαν οι απεργίες, αλλά πέρασε αυτά που ήθελε να περάσει. Προσπαθεί ο Άδωνις να αναμορφώσει τον χώρο της υγείας με βάση το όραμά του, σωστό ή λάθος, δεν είναι το θέμα αυτής της συνέντευξης, αλλά πάντως δε βγήκε μέσα σε πέντε ώρες να πει «κλείνω τα νοσοκομεία γιατί το σύστημα υγείας πάσχει, και θα το ανοίξω κάποια στιγμή ξανά για να λειτουργήσει καλύτερα». Τα νοσοκομεία εξακολουθούν να λειτουργούν, έστω και προβληματικά. Νομίζω ότι οι σύμβουλοι του πρωθυπουργού στην περίπτωση της ΕΡΤ, σκέφτηκαν κάπως έτσι: πρόκειται για ένα δημόσιο οργανισμό που τον βρίζουν όλοι οι Έλληνες, γιατί πράγματι έτσι ήταν, ασκούσαμε πάρα πολύ σκληρή κριτική στην ΕΡΤ, δίκαια ή άδικα, σε σχέση με τα όσα συνέβαιναν εκεί και καλώς κάναμε δηλαδή, γιατί τη θεωρούσαμε δικιά μας τηλεόραση. Πίστευαν λοιπόν ότι αν έκλειναν αυτόν τον οργανισμό, δε θα άνοιγε ρουθούνι. Ωστόσο φάνηκε ότι οι Έλληνες έχουν ακόμη τη δυνατότητα να ξεχωρίσουν μεταξύ της δημόσιας υπηρεσίας, του δημόσιου αγαθού, εν προκειμένω της δημόσιας ραδιοτηλεόρασης κι ενημέρωσης, από τις παθογένειες ενός συγκεκριμένου φορέα. Την κυβέρνηση τη βόλευε να κλείσει η ΕΡΤ, γιατί μαζεύτηκαν πάνω από τον οργανισμό τέσσερις βασικοί λόγοι που δημιούργησαν την τέλεια καταιγίδα. Κι αυτοί ήταν: α) η εφαρμογή του δόγματος του σοκ στην ελληνική κοινωνία, δηλαδή στέλνω ένα ισχυρό πολιτικό μήνυμα πυγμής στην ελληνική κοινωνία, ότι εδώ υπάρχει μια κυβέρνηση που έχει τη δύναμη και τη βούληση να κάνει ό,τι θέλει. β) Κρατήθηκαν οι δανειστές ικανοποιημένοι και εκπληρώθηκε η υποχρέωση της κυβέρνησης να απολύσει 2 χιλιάδες εργαζόμενους μέχρι το καλοκαίρι του 2013, ενώ ταυτόχρονα εξυπηρετήθηκε και ένας από τους όρους των μνημονίων που μιλούσε για τη συρρίκνωση, τη συγχώνευση ή το κλείσιμο οργανισμών, ανάμεσα στους οποίους αναφερόταν ρητά η ΕΡΤ. γ) Δημιουργήθηκε χώρος για τους ιδιώτες – γιατί ζούμε σε μια εποχή που επικρατεί ένας διαρκής πόλεμος μεταξύ της δημόσιας και της ιδιωτικής σφαίρας, όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και στην υπόλοιπη Ευρώπη. Το βλέπουμε να συμβαίνει σε πάρα πολλούς τομείς και πέραν των media. Στη δημόσια εκπαίδευση, στη δημόσια υγεία, στα δημόσια αγαθά όπως είναι το νερό. Αυτός είναι ένας άλλος τρόπος ανάγνωσης της ταινίας, αν θέλεις. 4) Ο απόλυτος πολιτικός έλεγχος της ΕΡΤ, με έμφαση στο «απόλυτος». Γιατί είχαμε το παράδοξο μία κυβέρνηση να μπορεί να ελέγχει τα ιδιωτικά media και όχι την ΕΡΤ. Γιατί εκεί, παρά τις παθογένειές της, υπήρχαν νησίδες ελευθερίας, άνθρωποι που έλεγαν τα πράγματα όπως είναι.