Γιατί, όπως είπαμε, είναι κεντρική ευρωπαϊκή πολιτική να πληγούν οι κατά τόπους δημόσιες ραδιοτηλεοράσεις; Είναι μία γενικευμένη σύγκρουση μεταξύ της δημόσιας και της ιδιωτικής σφαίρας. Σε περίοδο κρίσης υπάρχει μια κεντρική ευρωπαϊκή πολιτική που λέει ότι το δημόσιο πρέπει να συρρικνωθεί, ενώ ταυτόχρονα το κενό που προκύπτει το καλύπτουν ιδιώτες. Είναι εμφανής και η διγλωσσία της Ευρώπης. Πώς είναι δυνατόν με δηλώσεις του ο Μπαρόζο να υποστηρίζει την δημόσια ραδιοτηλεόραση ως έναν από τους πυλώνες της δημοκρατίας στην Ευρώπη και από την άλλη μέσω της τρόικας και των μνημονίων να ζητάει από κράτη-μέλη που βρίσκονται σε κρίση να συρρικνώσουν και να κλείσουν τα δικά τους δημόσια μέσα; Κάτι αντίστοιχο συμβαίνει και με το νερό. Η πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης λέει ότι δεν προμοτάρει ούτε τις ιδιωτικές εταιρίες ύδρευσης, ούτε τις δημόσιες – θέλει να βρίσεται ουδέτερη. Το 2011 έγινε ένα δημοψήφισμα στην Ιταλία. Το 95% των Ιταλών αποφάσισαν ότι δε θέλουν να ιδιωτικοποιηθεί το νερό τους. Την επόμενη εβδομάδα η Republica αποκάλυψε μία επίσημη επιστολή προς τον Μπερλουσκόνι που έλεγε τα εξής: «Παρά τα αποτελέσματα του δημοψηφίσματος, τί προτίθεστε να κάνετε για την ιδιωτικοποίηση του νερού;». Τί σημαίνει παρά τα αποτελέσματα; Δεν μίλησαν; Δεν ψήφισαν; Δεν αποφάσισαν; Που στο διάολο είναι η δημοκρατία πια; Αυτά είναι γνωστά πράγματα σε mainstream media του εξωτερικού. Κάτι ανάλογο, λοιπόν, είδαμε να συμβαίνει στην Ελλάδα – το πειραματόζωο πολιτικών που έχουν κατά τη γνώμη μου αποτύχει σε χώρες της Αφρικής και της Λατινικής Αμερικής – με άκομψο τρόπο στα media. Γιατί με το κλείσιμο της ΕΡΤ κανένας άλλος δεν ωφελείται. Παρά μόνο οι ιδιώτες, και όχι ο Έλληνας πολίτης.
Δεν είναι αυτή η Ευρώπη που έχουμε ονειρευτεί, να μας συνδέει μόνο ένα κοινό νόμισμα. Η Ευρώπη που θέλουμε είναι των ιδανικών, των δικαιωμάτων, της ελευθερίας έκφρασης. Τώρα φάνηκε ότι είναι ένα σαλούν, ένα σκηνικό γουέστερν, που από πίσω δεν έχει τίποτα.
Ο ρόλος των δημοσιογράφων σε ένα τέτοιο τοπίο, μπορεί να είναι πραγματικά ουσιαστικός ή μας ξεπερνάνε οι εξελίξεις; Εγώ χρησιμοποιώ τη δημοσιογραφία ως εργαλείο για να κάνω ντοκιμαντέρ. Οι δημοσιογράφοι θα πρέπει να μιλάνε περισσότερο και να μπορούν να εξηγούν πράγματα στους Έλληνες πολίτες. Μετά τις προβολές στη Θεσσαλονίκη, έβγαιναν έξω άνθρωποι διαφόρων ηλικιών με δάκρυα στα μάτια, μου έλεγαν «δεν είχα καταλάβει αυτό ή δεν το είχα συνδέσει με το άλλο». Αν και μυαλό μου με αυτό το ντοκιμαντέρ ήταν στο διεθνές ακροατήριο. Νομίζω ότι σε πολλούς Έλληνες θα φανεί ότι τους λέω γνωστά πράγματα. Πάντα όμως έτσι κάνω. Όταν ασχολήθηκα με την Αργεντινή γνωστά πράγματα έλεγα, απλά τα έλεγα όλα μαζεμένα και σε μια σειρά. Όταν το προβλήθηκε το «Πείραμα της Αργεντινής» στο Μπουένος Άιρες, τα Μέσα εκεί έγραψαν ότι είναι ένα έργο που διηγείται γνωστά για τους Αργεντινούς πράγματα της οικονομικής και πολιτικής ζωής της χώρας, αλλά είναι ένα από τα τρία ντοκιμαντέρ (τα άλλα δύο είναι το Μνήμες Λεηλασίας και το The Take της Ναόμι Κλάιν) που πρέπει να δουν οι Αργεντίνοι για να καταλάβουν τί ακριβώς έχει συμβεί. Το Χαμένο σήμα της δημοκρατίας ενδεχομένως να λειτουργήσει και ως ένα κιβώτιο μνήμης. Ίσως να είναι πιο ενδιαφέρον μετά από 10 χρόνια. Για να δει κάποιος τότε τί συνέβη. Να φρεσκάρει τη συλλογική μνήμη, όταν μερικά πράγματα θα έχουν ξεχαστεί.
Κατά τη διάρκεια της τετραετους έρευνας για το «Αγορά», ποια είναι τα πιο σημαντικά πράγματα που ανακάλυψες και, αν θες, διδάχθηκες; Έχεις απάντηση στη μεγάλη απορία, αν τελικά ο δρόμος που ακολούθησε η Ελλάδα τα τελευταία χρόνια ήταν μονόδρομος; Είναι πάρα πολύ ενδιαφέρον να ερευνήσει κάποιος, πως στηρίχθηκε ιδεολογικά όλη αυτή η πολιτική που επιβλήθηκε στην Ελλάδα από την Ευρώπη. Σε κάθε κρίση, κάθε πολιτική έχει την ανάγκη να βασίζεται πάνω σε ακαδημαϊκές σχολές σκέψης. Όταν χρεοκόπησε η Αργεντινή -όταν αφέθηκε να χρεοκωπήσει για την ακρίβεια, γιατί δεν είχε εκπληρώσει τα προαπαιτούμενα για τη δόση του Δεκεμβρίου, αν θυμάμαι καλά – αφέθηκε να χρεοκοπήσει, ακουμπώντας σε μια σχολή σκέψης, που άκουγε στο όνομα «Η Θεωρία της Ηθικής του Κινδύνου». Ότι μια χώρα θα πρέπει να τιμωρηθεί σκληρά, προκειμένου να γίνει παράδειγμα προς αποφυγήν για άλλες χώρες που ενδεχομένως βρίσκονται στην ίδια κατάσταση. Στη δική μας περίπτωση, υπήρχε το περίφημο paper δύο Αμερικανών επιστημόνων, μια μελέτη δηλαδή που έγινε μετά τη Lehman Brothers, που έλεγε ότι πάνω από το 90% χρέος του ΑΕΠ της χώρας, δεν είναι βιώσιμο. Αυτό βλέπουμε να το ξεστομίζουν σε μια σειρά ετών όλοι οι άνθρωποι που παρελαύνουν στις τηλεοράσεις. Αυτή η μελέτη, μετά από ένα περίπου εξάμηνο αποδείχθηκε ότι ήταν λάθος. Γιατί υπήρχε μια αντίστοιχη ομάδα ενός άλλου πανεπιστημίου στην Αμερική, που απέδειξε ότι υπήρχε λάθος στο Excel. Είναι λογικό λοιπόν, να σκεφτείς πως όποια πολιτική πέρασε στην Ευρώπη, στην Ελλάδα, οτιδήποτε περνάμε αυτή τη στιγμή, βασίστηκε σε ένα λάθος του Excel. Θα μπορούσαμε να μιλάμε ώρες. Ακόμα και εγώ ο ίδιος προσπαθώ να το χωρέσω στο μυαλό μου. Είναι πολύ μεγάλη η έρευνα για το «Αγορά». Ακόμα και η διαχείριση του υλικού είναι δύσκολη. Όταν ολοκληρωθεί, ελπίζω τον Ιούνιο, θα είναι ενα ντοκιμαντέρ μεγάλου μήκους 90’-120’. Και πρόκειται για συμπαραγωγή της Δημόσιας Γερμανικής τηλεόρασης, της Βέλγικης, της Σουηδικής και του Al Jazeera.
Πως έχεις δει εσύ ο ίδιος να αντιλαμβάνονται την ελληνική πραγματικότητα στο εξωτερικό; Το κλίμα έχει αρχίσει να αλλάζει. Έπαιξε τεράστιο ρόλο ο ρόλος των δημοσιογράφων. Μιλάω για έντυπα όπως το Focus, που έβαλε το κωλοδάχτυλο της Αφροδίτης, και άλλες τέτοιες χαζομάρες. Η δημοσιογραφία δεν πάσχει μόνο στην Ελλάδα. Καταλαβαίνουν, λοιπόν, πια ότι δεν είμαστε οι τεμπέληδες, χαραμοφάηδες της Ευρώπης. Είμαστε σκληρά εργαζόμενοι στη δίνη ενός κυκλώνα. Κι έχει φανεί πια πόσο «γυμνή» ήταν η Ευρωπαϊκή Ένωση, για να αντιμετωπίσει ένα τέτοιο πράγμα. Δεν είναι αυτή η Ευρώπη που έχουμε ονειρευτεί, να μας συνδέει μόνο ένα κοινό νόμισμα. Η Ευρώπη που θέλουμε είναι των ιδανικών, των δικαιωμάτων, της ελευθερίας έκφρασης. Τώρα φάνηκε ότι είναι ένα σαλούν, ένα σκηνικό γουέστερν, που από πίσω δεν έχει τίποτα. Δεν έχω πολύ μεγάλη εμπιστοσύνη στους γραφειοκράτες των Βρυξελλών. Και φυσικά είναι ανησυχητικό που έχουν βγει στην επιφάνεια όλα τα εθνικιστικά πάθη των λαών. Γιατί δυστυχώς κάθε εκατοστό αυτής της ηπείρου έχει βαφτεί με τόνους αίματος, ιστορικά.
Σε τοπικό επίπεδο, το φούντωμα της ακροδεξιάς ήταν κάτι που σε προσωπικό επίπεδο σε έπιασε εξαπίνης; Όσοι έπεσαν από τα σύννεφα με τα ποσοστά που πήρε η Χρυσή Αυγή στις εθνικές εκλογές ή με τον τρόπο με τον οποίο δρούσε που οδήγησε στη δολοφονία του Φύσσα, απλά δε ζούσαν εδώ, ή έκλειναν τα μάτια σε όσα συνέβαιναν. Είναι γνωστό εδώ και πολλά χρόνια ότι η Χρυσή Αυγή κυνηγούσε λαθρομετανάστες και μαχαίρωνε κόσμο. Απλά δεν ήταν στην εξουσία. Βόλευε πάρα πολύ όμως να υπάρχει ένα φόβητρο για τους μετανάστες. Ιστορικά ο φασισμός έχει χρησιμοποιηθεί ως δεκανίκι του συστήματος. Όποτε τα πράγματα σφίγγουν, το σύστημα αμολάει τα σκυλιά. Όταν τα σκυλιά κόντεψαν να φάνε τον αφέντη τους, άρχισε μια τρομερή διαδικασία αποδόμησης της Χρυσής Αυγής. Οι ίδιες εφημερίδες που τη Δευτέρα είχαν κάνει τον Κασιδιάρη lifestyle πρόσωπο, μετά από λίγο τον παρουσίαζαν ως εγκληματία. Δεν ξέρω αν είναι αναστρέψιμο όλο αυτό. Εδώ θα είμαστε να το πολεμήσουμε πάντως. Αυτό δεν είναι πολιτική θέση. Είναι ουμανιστική θέση. Δε μπορείς να ζεις σε μια κοινωνία μίσους. Επειδή, όμως, βλέπω συνήθως το ποτήρι μισογεμάτο, θεωρώ ότι υπάρχουν δύο κέρδη από την περίοδο της κρίσης. Το πρώτο είναι η άνοδος των κινημάτων αλληλεγγύης. Ακόμα και άτομα μεμονωμένα ενδιαφέρονται για τον διπλανό τους πια. Κάτι που δεν υπήρχε πριν σε τόσο μεγάλο βαθμό. Και το δεύτερο είναι ότι περνάμε με σκληρό τρόπο μια πολιτική εκπαίδευση. Είχαμε νιώσει ήσυχοι ότι Δημοκρατία είναι να πηγαίνουμε κάθε τέσσερα χρόνια να ψηφίζουμε στις κάλπες. Ε δεν είναι αυτή η Δημοκρατία. Δημοκρατία είναι να ασχολείσαι κάθε μέρα με τα κοινά. Να έχεις την έννοια του πολίτη, έτσι ακριβώς όπως την έδινε ο Αριστοτέλης. Δεν εμπιστεύεσαι έναν πολιτικό γιατί του έδωσες με τη ψήφο σου, την εξουσία. Τον ελέγχεις καθημερινά, ακόμα και αν τον ψήφισες. Δε μπορείς να σφυρίζεις αδιάφορα. Ειδικά τώρα. Τελείωσε η περίοδος της αθωότητας.