«…that creeps from the earth»: Ομαδική εικαστική έκθεση για τη σχέση μας με την πυρηνική ενέργεια 

Η ομαδική έκθεση …that creeps from the earth πραγματεύεται τη σχέση μας με την ενέργεια, και συγκεκριμένα την πυρηνική ενέργεια, και τις επιπτώσεις της σε περιβάλλον και κοινότητες. Στην εποχή μας υπάρχει η τάση να χαρακτηρίζεται η πυρηνική ενέργεια ως πράσινη στο πλαίσιο μιας πολιτικής με γνώμονα την απανθρακοποίηση, ενώ συνεχίζει να θεωρείται στρατιωτική απειλή. Αυτό που αποσιωπάται από αυτές τις οπτικές είναι οι πρακτικές εξόρυξης ουρανίου, που συνδέονται άρρηκτα με την παραγωγή της. Η έκθεση αυτή μας προσκαλεί να επανεξετάσουμε τη σχέση μας με την πυρηνική ενέργεια και την επανένταξή της στο ενεργειακό τοπίο εν όψει της ενεργειακής κρίσης που βιώνουμε. Συνδυάζοντας σύγχρονες καλλιτεχνικές πρακτικές με αρχειακό υλικό, η έκθεση φέρνει στο προσκήνιο κινήματα και κοινότητες που αντιτάχθηκαν και αντιτάσσονται στην παραγωγή και χρήση της πυρηνικής ενέργειας, υιοθετώντας μια κριτική στάση απέναντί της.  

Με αφετηρία το ορυκτό αυτό του ουρανίου, υλικό θεμέλιο των πυρηνικών τεχνολογιών, η έκθεση αυτή μας προτρέπει να σκεφτούμε την υλικότητα των πυρηνικών τεχνολογιών, οι επιπτώσεις της οποίας εκτείνονται σε μακρά διάρκεια. Όπου εξορύσσεται ουράνιο, η ανθρώπινη και μη ανθρώπινη ζωή βρίσκεται σε κίνδυνο. Για παράδειγμα, τα σωματίδια ουρανίου, μετά την εισπνοή τους από τους εργαζόμενους στα ορυχεία, γίνονται αμετάκλητα μέρος της βιολογίας τους, αλλά και εκείνης των απογόνων τους, καθώς οι γενετικές μεταλλάξεις περνάνε στις επόμενες γενιές. 

Εκκινώντας από το έργο της φεμινίστριας και πειραματικής κινηματογραφίστριας Sandra Lahire (1951-2001, Ηνωμένο Βασίλειο) το οποίο έλαβε χώρα σε κοινότητες εξόρυξης ουρανίου στον Καναδά τη δεκαετία του 1980, η έκθεση αναφέρεται στις αναπάντεχες απηχήσεις της πρακτικής της Lahire στην πρόσφατη «αναγέννηση» της πυρηνικής ενέργειας. Κεντρικό ρόλο στο έργο της Lahire παίζει το υπερβολικά εκτεθειμένο, και ως τέτοιο ευάλωτο, γυναικείο σώμα στο έλεος των μηχανών. Στην ταινία Uranium Hex (1986) που εκτίθεται στην έκθεση, η ίδια η καλλιτέχνης εισέρχεται σε ένα ορυχείο ντυμένη σαν μεταλλωρύχος. Στην δεύτερη ταινία της Lahire Serpent River (1986) που μπορούμε να δούμε στην έκθεση, σκελετικά περιγράμματα, επαναλαμβανόμενες μορφές του ευρύτερου έργου της, βάφονται κόκκινα. Τόσο το Uranium Hex όσο και το Serpent River κινηματογραφήθηκαν σε κοινότητες εξόρυξης ουρανίου στο Οντάριο. Συνοδεύονται από τους εκκωφαντικούς ήχους της εξόρυξης: τρυπάνια, πέτρες που χτυπούν σε φορτηγά, ήχοι από μηχανές, φωνές που ηχούν από το υπέδαφος. 

Sharon Stewart, Les Breeding, Daughter, Elisabeth, Ellen Barfield, Cindy Breeding Weekly Vigil, Pantex Nuclear Weapons Facility from the photo series Toxic Tour of Texas, 1988-1992. Courtesy the artist.

Η εγκατάσταση Pechblende (canopy, canopy), της Susanne Kriemann (γεν. 1971, Γερμανία), μέρος του έργου library for radioactive afterlife (rhizome cycle) (2018-εν εξελίξει), πραγματεύεται την έννοια της υλικότητας ως κάτι ημιτελές. Μέσα από μια μακροχρόνια ενασχόληση με τον ίδιο τόπο, τα εδάφη εξόρυξης ουρανίου της πρώην Ανατολικής Γερμανίας, το έργο αυτό έχει λάβει διαφορετικές μορφές μέχρι σήμερα. Τα συγκεκριμένα εδάφη εξόρυξης βρίσκονται στα σύνορα της Σαξονίας και της Βοημίας (σημερινά τσεχογερμανικά σύνορα). Είναι επίσης ο τόπος όπου ανακαλύφθηκε το πρώτο μετάλλευμα ουρανίου το 1789. Αν και η φωτογραφία είναι το βασικό καλλιτεχνικό της μέσο, στο Pechblende (canopy, canopy) η επιφάνεια καταγραφής αποτελείται από ακατέργαστο μετάξι βαμμένο με χώμα και μελάνια συγκομιδής. 

Το έργο Flowers and Stoneware That Grow by the Barbed Wire (2024) της Βαλίνιας Σβορώνου (γεν. 1989, Ελλάδα), που δημιουργήθηκε ειδικά για την έκθεση, προσεγγίζει τη βλάστηση που έχει εκτεθεί σε ραδιενέργεια μέσα από ένα διαφοροποιημένο αισθητικό λεξιλόγιο. Μεταξύ γλυπτού και επίπλου, το έργο της προτείνεται ως «υποδοχέας» για την  θέαση των ταινιών της Lahire. Η σκελετική, αφοπλιστικά διαφανής δομή διαπλέκει κεραμικά θραύσματα: μικρά λουλούδια, κάποια κλαδιά, έναν φιόγκο, ένα σημείωμα· θραύσματα γήινων σωμάτων, το φιογκάκι ενός κοριτσιού. Όλα αυτά καθίστανται ορατά μέσα από τη λάμψη ενός ημιδιαφανούς πλαστικού καλύμματος, το οποίο μετατρέπει την όραση του επισκέπτη σε διεισδυτική διαδικασία, ακολουθώντας τη λογική της ακτινογραφίας. 

Sandra Lahire, Serpent River, 1989. 16mm. 30 minutes. Courtesy Sandra Lahire and LUX, London.

Η ηχητική εγκατάσταση Hopscotch (or the Centre of the Sun’s Radiance) (2021-εν εξελίξη) της Inas Halabi (γεν. 1988, Παλαιστίνη) συνθέτει αφηγήσεις που συνδέονται με δύο ορόσημα της πυρηνικής νεωτερικότητας: το ορυχείο ουρανίου Shinkolobwe στη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό και ένα διυλιστήριο ουρανίου στο Olen του Βελγίου, τα οποία ανήκαν παλαιότερα στη βελγική εταιρεία Union Minière du Haut-Katanga. Μέσα από ηχογραφήσεις στο Κονγκό και στο Βέλγιο, το έργο μας μεταφέρει στο ορυχείο Shinkolobwe, από όπου προήλθε μέρος του ουρανίου που χρησιμοποιήθηκε στην πρώτη πυρηνική βόμβα. Δανειζόμενο τον τίτλο του ομώνυμου μυθιστορήματος του Julio Cortázar το Hopscotch (or the Centre of the Sun’s Radiance) καλεί τους ακροατές να «χοροπηδήσουν» μεταξύ επτά κεφαλαίων, δίχως διαδοχική αλληλουχία. 

Η σειρά φωτογραφιών της Sharon Stewart (γεν. 1950, ΗΠΑ) The Toxic Tour of Texas (1988-92) τοποθετεί τη βιωμένη εμπειρία στο επίκεντρο της γνώσης για την ραδιενεργό μόλυνση. Οι φωτογραφίες της μας ταξιδεύουν στην αμερικανική πολιτεία του Τέξας, όπου η καλλιτέχνης επισκέφθηκε κοινότητες που έχουν στερηθεί τα βασικά τους δικαιώματα καθώς επωμίζονται το τοξικό φορτίο μιας εύπορης κοινωνίας. Η Stewart κατέγραψε ζωές ανθρώπων των οποίων τα μέσα διαβίωσης διαβρώνονται από τα απομεινάρια ενεργειακών βιομηχανιών, πετρελαϊκών αλλά και πυρηνικών. 

Inas Halabi, Hopscotch (the Centre of the Sun’s Radiance), Europalia 2021. Courtesy the artist.

Βιογραφικά σημειώματα καλλιτέχνιδων και επιμελήτριας

Η Βαλίνια Σβορώνου (γεν. 1991) είναι καλλιτέχνης με έδρα την Αθήνα. Είναι απόφοιτος της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών της Αθήνας και του Slade School of Fine Art (MFA Sculpture 2015). Η τελευταία της ατομική έκθεση παρουσιάστηκε στην γκαλερί Callirhoe στα τέλη του 2022, ενώ ακολούθησε η ατομική της έκθεση στο Ίδρυμα Θεοχαράκη το 2020 σε επιμέλεια του Πάνου Γιαννικόπουλου. Έχει συμμετάσχει σε εκθέσεις όπως η «Room 505, Εσπερος» σε επιμέλεια του Γιώργου Μπεκιράκη στο ξενοδοχείο Perianth (2023) και η ομαδική έκθεση «Outraged by Pleasure» σε επιμέλεια της Νάντιας Αργυροπούλου στο κτίριο Nobel (2023), και έχει παρουσιάσει τη δουλειά της μεταξύ άλλων στο ICA και στο The Showroom στο Λονδίνο, στο Haus am Lutzowplatz στο Βερολίνο και στη γκαλερί Futura στην Πράγα. Έχει επίσης συνεισφέρει κείμενα και έργα στο Ocean Archive και σε άλλες πλατφόρμες.

Η Inas Halabi (γεν. 1988, Παλαιστίνη) είναι καλλιτέχνις και κινηματογραφίστρια. Ζει και εργάζεται μεταξύ της Παλαιστίνης και της Ολλανδίας. Η πρακτική της ασχολείται με το πώς εκδηλώνονται οι κοινωνικές και πολιτικές μορφές εξουσίας και με τον αντίκτυπο που έχουν οι αποσιωπημένες ιστορίες στη σύγχρονη ζωή. Πρόσφατες εκθέσεις και προβολές περιλαμβάνουν το Διεθνές Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Hot Docs στον Καναδά (2023), de Appel Amsterdam (2023), Showroom London (2022), Europalia Festival, Βρυξέλλες (2021), Silent Green Betonhalle, Βερολίνο (2021), Stedelijk Museum, Άμστερνταμ (2020) και Film at Lincoln Center, ΗΠΑ (2020). Η Halabi είναι απόφοιτος της Σχολής Καλών Τεχνών από το Goldsmiths College του Πανεπιστημίου του Λονδίνου.

Η Susanne Kriemann (γεν. 1972, Γερμανία) είναι καλλιτέχνις και φωτογράφος. Ζει και εργάζεται στο Βερολίνο. Είναι καθηγήτρια Φωτογραφίας στο Πανεπιστήμιο Τεχνών και Σχεδιασμού της Καρλσρούης και συνιδρύτρια της καλλιτεχνικής πρωτοβουλίας ABA στο Βερολίνο. Η Kriemann ερευνά το μέσο της φωτογραφίας στο πλαίσιο της κοινωνικής ιστορίας και της αρχειακής πρακτικής και στο έργο της καταπιάνεται με ζητήματα που αφορούν τη ραδιενέργεια και τα ορυχεία, την αρχαιολογία και την έννοια της αργής βίας. Το έργο της Kriemann έχει εκτεθεί διεθνώς, μεταξύ άλλων, στο The Wattis Institute του Σαν Φρανσίσκο, στην Kunsthalle Wien, στο Stedelijk Museum του Άμστερνταμ και στην Kunsthalle Winterthur. Πρόσφατα, ατομικές εκθέσεις του έργου της παρουσιάστηκαν στο Museum für Kunst und Gewerbe, Αμβούργο και στο Salonul de proiecte, Bucarest. Οι εκδόσεις παίζουν σημαντικό ρόλο στην πρακτική της, καθώς από το 1998 έχει εκδόσει δεκαεπτά βιβλία.

Η Sandra Lahire (1950-2001, Ηνωμένο Βασίλειο) ήταν σκηνοθέτης. Σπούδασε φιλοσοφία στο Πανεπιστήμιο του Newcastle-on-Tyne (BA), Fine Art Film στο St Martins School of Art (BA 1984) και Film & Environmental Media στο Royal College of Art (MA 1986). Οι ταινίες της έχουν προβληθεί σε εθνικό και διεθνές επίπεδο σε κινηματογράφους και φεστιβάλ, μεταξύ άλλων στο Creteil, το Locarno, το Βερολίνο, το Μόντρεαλ, το Sao Paolo, το Τορίνο, την Ιερουσαλήμ, την Αυστραλία και τις Φιλιππίνες. Στα γραπτά της περιλαμβάνονται το Lesbians in Media Education που δημοσιεύτηκε στο Visibly Female (επιμ. Hilary Robinson, Camden Press 1987) και άρθρα για το Undercut. Έγραψε επίσης τη μουσική επένδυση για την ταινία Just About Now της Lis Rhodes.

Η Sharon Stewart (γεν. 1955, ΗΠΑ) είναι φωτογράφος που ζει και εργάζεται στο Νέο Μεξικό. Ασχολούμενη με αυτό που αποκαλεί “πολιτιστικό τοπίο”, η Stewart χρησιμοποιεί τη φωτογραφική μηχανή ως σύντροφο για τη διερεύνηση των ανθρώπινων σχέσεων με τη γη. Το έργο της ανήκει στις συλλογές, μεταξύ άλλων, του George Eastman Museum, του Humanities Research Centre (University of Texas, Austin), του Musée de la Photographie, Charleroi, Βέλγιο, του Centre for Creative Photography και των Harvard Art Museums. Η Stewart σπούδασε χρηματοοικονομικά και οικονομικά στο Πανεπιστήμιο του Τέξας και στο Κολέγιο του Χάρβαρντ.

Η Κυβέλη Μαυροκορδοπούλου (γεν. 1989, Ελλάδα) είναι ιστορικός μοντέρνας και σύγχρονης τέχνης. Η διεπιστημονική της έρευνα, στη διασταύρωση της ιστορίας της τέχνης και των περιβαλλοντικών ανθρωπιστικών επιστημών, ασχολείται με την πυρηνική αισθητική, την οπτική κουλτούρα της εξόρυξης και τις υλικές ιστορίες της τέχνης και του περιβάλλοντος. Έλαβε το διδακτορικό της δίπλωμα από την École des Hautes Études en Sciences Sociales, Παρίσι (2021), ως υπότροφος του Ιδρύματος Ωνάση, και ήταν junior research fellow στο Käte Hamburger Kolleg, RWTH Aachen University (2022-23). Επί του παρόντος είναι ερευνητική υπότροφος στο Environmental Humanities Center, VU University Amsterdam και επιστημονική σύμβουλος της πρώτης έκθεσης επισκόπησης για την ατομική εποχή στο Musée d’Art Moderne de Paris (φθινόπωρο 2024). Έχει παρουσιάσει την έρευνά της, μεταξύ άλλων, στο La Bourse du Commerce – Pinault Collection, στο La Loge και στη The Photographers Gallery.

Το International Institute of Social History (Άμστερνταμ) ιδρύθηκε το 1935 και είναι ένα από τα κορυφαία ερευνητικά ινστιτούτα στον κόσμο για την κοινωνική ιστορία με θεματική έμφαση στα κοινωνικά και χειραφετητικά κινήματα. Από το 1979 το IISH είναι ινστιτούτο της ακαδημίας Royal Netherlands Academy of Arts and Sciences (KNAW). Οι συλλογές του IISH περιλαμβάνουν υλικό σχετικά με κοινωνικά κινήματα και άτομα που συνδέονται με αυτά τα κινήματα, η κληρονομιά των οποίων συχνά δεν περιλαμβάνεται στα κρατικά αρχεία, ή σε ορισμένες χώρες μπορεί ακόμη και να απειλείται με κατάσχεση ή καταστροφή από την κεντρική κυβέρνηση. Σε περισσότερα από 80 χρόνια, το Ινστιτούτο έχει δημιουργήσει μία από τις μεγαλύτερες κοινωνικοοικονομικές ιστορικές συλλογές στον κόσμο, με πάνω από 4.000 αρχεία, 1 εκατομμύριο βιβλία, 550.000 φωτογραφίες, 100.000 αφίσες, περισσότερα από 6.000.000 ψηφιακά αντικείμενα και σύνολα δεδομένων.

Susanne Kriemann, Pechblende (canopy, canopy), library for radioactive afterlife (rhizome cycle) (2018-ongoing). Courtesy the artist.

Πληροφορίες για τον χώρο TAVROS

Ο TAVROS είναι ένας μη-κερδοσκοπικός, ανεξάρτητος χώρος τέχνης, ιδρυθείς το 2019 από τον οργανισμό locus athens. Είναι μεσαίας κλίμακας, και λειτουργεί ως ένας ανοιχτός και δημοκρατικός θεσμός, δημιουργώντας δεσμούς με ανάλογης υφής χώρους, με καλλιτέχνες διαφορετικών προσεγγίσεων και με την κοινωνία του Ταύρου. Τα τελευταία 5 χρόνια, το πρόγραμμα του TAVROS ενεργοποιείται με πολλαπλά εργαλεία, με εκθέσεις, με νέες αναθέσεις, με εκπαιδευτικά προγράμματα, με ομιλίες, με προβολές και νέα έρευνα. Ο TAVROS είναι ένας χώρος φιλόξενος σε όλες τις φωνές, και έχει ως απώτερο στόχο να γίνει τόπος συναντήσεων και καταλύτης έκφρασης για πολλές διαφορετικές κοινότητες της Αθήνας. Ο χώρος έχει υποστηριχθεί από φορείς όπως το ΥΠΠΟΑ, το Rosa-Luxemburg Stiftung, το Creative Europe Programme of the European Union και το IASPIS (International Programme for Visual and Applied Arts της Σουηδίας) μεταξύ άλλων. Για το πρόγραμμα Revolution Is Not a One Time Event (2022-2023), ο TAVROS διακρίθηκε με βραβείο από τον οργανισμό Outset. 

Συντελεστές

Καλλιτέχνιδες: Βαλίνια Σβορώνου, Inas Halabi, Susanne Kriemann, Sandra Lahire, Sharon Stewart. Η έκθεση συνοδεύεται από αρχειακό υλικό από το International Institute of Social History.

Επιμελήτρια: Κυβέλη Μαυροκορδοπούλου

Εγκαίνια: 1 Φεβρουαρίου 2024, 19:00-22:00

Διάρκεια έκθεσης: 2 Φεβρουαρίου-12 Απριλίου 2024

Ωράριο Λειτουργίας: Τετάρτη-Πέμπτη-Παρασκευή 4μμ-8μμ, Σάββατο 12μμ-5μμ

Διεύθυνση: TAVROS, 1ος όροφος, Αναξαγόρα 33, 177 78 Αθήνα, περιοχή Ταύρος

Προσβασιμότητα: ο χώρος είναι προσβάσιμος με ασανσέρ, και υπάρχει πάρκινγκ στην είσοδο του κτιρίου

Είσοδος ελεύθερη