Στις 15 Ιουλίου του 1799 ο Γάλλος λοχαγός Πιερ Φρανσουά Μπουσάρ ανακαλύπτει τη Στήλη της Ροζέτα

Το 1799, κατά τη διάρκεια εργασιών κατασκευής αναβαθμίδων στο φρούριο Ζιλιάν και ενώ η αιγυπτιακή πόλη Ροζέτα τελούσε υπό γαλλική κατοχή, ανακαλύφθηκε από τον Γάλλο λοχαγό Πιερ Φρανσουά Μπουσάρ μία πέτρα από μαύρο βασάλτη, διαστάσεων όσο περίπου η επιφάνεια ενός τραπεζιού. Ύστερα από προσεκτικότερη εξέταση της επιφάνειας αυτής, που είχε υποστεί φθορά από την άμμο της ερήμου, αποκαλύφθηκαν τρεις επιγραφές: η πρώτη με 14 αράδες σε αρχαία αιγυπτιακή ιερογλυφική γραφή, η δεύτερη με 32 σε αρχαία αιγυπτιακή δημοτική γραφή και η τρίτη με 54 σε αρχαία ελληνική γραφή. Από τη μετάφραση της τελευταίας διαπιστώθηκε ότι επρόκειτο για αφιέρωση του ιερατείου της Μέμφιδος που εξυμνούσε τον Πτολεμαίο Ε’ τον Επιφανή (205-181 π.Χ.) και χρονολογήθηκε στο 196 π.Χ.: «Επί βασιλείας του νέου, που κληρονόμησε το βασίλειο από τον πατέρα του, άρχοντα των στεμμάτων, σκεπασμένου δόξα, που έφερε την τάξη στην Αίγυπτο, του θεοσεβούς, του ανώτερου από τους αντιπάλους του, που καλυτέρεψε τη ζωή των ανθρώπων, του άρχοντα των τριακονταετηρίδων, που μοιάζει του μεγάλου Ήφαιστου και είναι βασιλιάς σαν τον Ήλιο, του μεγάλου βασιλιά των πάνω και των κάτω επαρχιών, που γεννήθηκε από τους Φιλοπάτορες θεούς, που τον αγαπάει ο Ήφαιστος και στον οποίο ο Ήλιος έδωσε τη Νίκη, τη ζωντανή εικόνα του Δία, τον γιο του Ήλιου, τον αθάνατο Πτολεμαίο, τον αγαπημένο του Φθα, τον 9o χρόνο, ο Αέτιος, γιος του Αέτιου, αρχιερέας της Αλεξάνδρειας και των θεών Σωτήρων και των θεών Αδελφών και των θεών Ευεργετών και των θεών Φιλοπατόρων και του θεού Επιφάνειου Ευχάριστου, αθλοφόρος της Βερενίκης…».

Η σημασία της στις έως τότε αποτυχημένες προσπάθειες αποκρυπτογράφησης της αρχαίας αιγυπτιακής ιερογλυφικής γραφής αναγνωρίστηκε αμέσως και η στήλη μεταφέρθηκε από τον στρατό του Ναπολέοντα στο Κάιρο, όπου βρισκόταν η ακολουθία του Γάλλου στρατηγού, στην οποία συμπεριλαμβάνονταν και αρχαιολόγοι, ενώ γύψινα εκμαγεία της στάλθηκαν στη Γαλλία. Το 1801, όμως, ύστερα από την παράδοση των Γάλλων στην Αίγυπτο η στήλη κατασχέθηκε μαζί με άλλα μνημεία από τους Άγγλους ως λεία πολέμου και τον επόμενο χρόνο εστάλη στο Βρετανικό Μουσείο του Λονδίνου, όπου βρίσκεται έως σήμερα. Τόσο στην Αγγλία όσο και στη Γαλλία πολυάριθμοι αιγυπτιολόγοι ξεκίνησαν αμέσως με τη βοήθεια της στήλης τη μεγάλη προσπάθεια αποκρυπτογράφησης της αρχαίας αιγυπτιακής ιερογλυφικής γραφής. Ξεκινώντας από το τμήμα της δημοτικής γραφής (έναν τύπο γραφής που ανάγεται στον 8o αι. π.Χ. και ο οποίος μπορεί να θεωρηθεί απλοποίηση της παλαιότερης ιερατικής γραφής και εξέλιξη σε τρέχουσα μορφή της ιερογλυφικής γραφής) οι ειδικοί κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι η αιγυπτιακή γραφή δεν ήταν ιδεογραφική, αλλά χρησιμοποιούσε γράμματα. Με βάση την προϋπόθεση αυτή, ο Γάλλος Ζαν Φρανσουά Σαμπολιόν κατόρθωσε το 1822 να καταλάβει το σύστημα των ιερογλυφικών, βοηθούμενος και από την ανεύρεση το 1815 του λεγόμενου οβελίσκου των Φιλών, που περιλάμβανε άλλη μία δίγλωσση επιγραφή. Αφού κατόρθωσε να αποκρυπτογραφήσει αρχικά τα ονόματα του βασιλιά Πτολεμαίου (στη στήλη της Ροζέτα) και της βασίλισσας Κλεοπάτρας (στον οβελίσκο των Φιλών) ο Σαμπολιόν ερμήνευσε στην πορεία εκατοντάδες επιγραφών και αποσαφήνισε το έως τότε μυστήριο των ιερογλυφικών τόσο, ώστε μπόρεσε να γράψει και αιγυπτιακή γραμματική. Λίγο μετά τον Σαμπολιόν, το 1823, ανακοίνωσε την αποκρυπτογράφηση της ιερογλυφικής γραφής και ο Άγγλος αιγυπτιολόγος Τόμας Γιανγκ, ο οποίος εργαζόταν ανεξάρτητα από τον Γάλλο συνάδελφό του.