Καταγγελία κατά του Λιβαθινού για μισαναπηρισμό

«Ο φόβος αλλάζει πλευρά» αναφέρουν υπογραμμίζοντας πως τους τελευταίους μήνες «είμαστε όλες/όλοι αλληλέγγυες και αλληλέγγυοι στα θύματα που εκφράζουν ανοιχτά όσα έχουν υποστεί, σε αυτό κύμα που ξεκίνησε το κίνημα #MeToo και στην Ελλάδα».

Ανάπηροι και ανάπηρες καλλιτέχνες αποφάσισαν να μιλήσουν ανοιχτά και να μοιραστούν «τη λεκτική και ψυχολογική βία την οποία υποστήκαμε από τον πρώην καλλιτεχνικό διευθυντή του Εθνικού, Στάθη Λιβαθινό».

Την ακόλουθη καταγγελία κατέθεσαν στο ΣΕΗ, Σωματείο Ελλήνων Ηθοποιών, την 11η Μαρτίου 2021, με αριθμό πρωτοκόλλου ΣΕΗ 097/110321:

«Καταγγελία της Κίνησης Ανάπηρων Καλλιτεχνών για περιστατικό μισαναπηρισμού* από τον πρώην καλλιτεχνικό διευθυντή του Εθνικού Θεάτρου, Στάθη Λιβαθινό».

Από:

Βασίλη Οικονόμου, ηθοποιό-σκηνοθέτη, Αντώνη Ρέλλα, σκηνοθέτη, Ελευθερία Μαντζουράνη ηθοποιό, Απολλωνία Τσαντά, θεατρολόγο-σεναριογράφο.

Σύντομο ιστορικό

Η Κίνηση Ανάπηρων Καλλιτεχνών από την αρχή της δημιουργίας της είχε θέσει ως πρωτεύοντα στόχο την κατάργηση του όρου της «αρτιμέλειας» από τα Προεδρικά Διατάγματα που αποκλείουν τους/τις ανάπηρους/ες σπουδαστές/ριες από τα προγράμματα εκπαίδευσης των εθνικών/ιδιωτικών Δραματικών Σχολών και σχολών Χορού στην Ελλάδα μέσα από ποικίλες καλλιτεχνικές και ακτιβιστικές δράσεις.

Με αφορμή την 3η Δεκέμβρη το 2014 (Παγκόσμια και Εθνική Ημέρα Αναπήρων) η «Κίνηση» πραγματοποίησε ταυτόχρονα «παραστάσεις διαμαρτυρίας» στην είσοδο του κεντρικού κτηρίου του Εθνικού Θεάτρου, στο Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος και στο Υπουργείο Πολιτισμού. Ο στόχος ήταν η δημοσιοποίηση των αιτημάτων της για την άμεση κατάργηση της διάταξης των: άρθρου 6, παρ. 3 του Π.Δ. 336/1989 ΦΕΚ Α’ 156/08/06/1989 και άρθρου 8, παρ. 1 εδ. Γ του Π.Δ. 370/1983 ΦΕΚ Α’ 130/22-9-1983 που έθεταν ως προϋπόθεση συμμετοχής των σπουδαστών την αρτιμέλεια.

Η δημοσιοποίηση της δράσης είχε ως συνέχεια να υποβληθεί ερώτηση στη Βουλή εκ μέρους της κ. Μάνιας Παπαδημητρίου και άλλων 10 βουλευτών/τριών του ΣΥΡΙΖΑ. Ακολούθησαν συναντήσεις με τον καλλιτεχνικό διευθυντή του Εθνικού κ. Σωτήρη Χατζάκη μέχρι την αντικατάστασή του.

Τον Οκτώβριο του 2015 η «Κίνηση» υπέβαλε υπόμνημα και συναντήθηκε με τον νέο Καλλιτεχνικό Διευθυντή του Εθνικού Θεάτρου κ. Στάθη Λιβαθινό, ενημερώνοντάς τον για όσα είχαν προηγηθεί, καθώς ζητήσαμε διευκρινήσεις και για καταγγελία άρνησης χορήγησης μηδενικού εισιτηρίου σε ανάπηρο θεατή μέσω της «πολιτικής δωρεάν εισιτήριων μόνο για χρήστες αμαξιδίου».

Στη συνάντηση αυτή μας έγινε ξεκάθαρο ότι η καλλιτεχνική διεύθυνση του Εθνικού γνωρίζει τι οφείλει ή μπορεί να εφαρμόσει και πάγωσε κάθε διάθεση για συνεργασία. Επισημαίνουμε ότι τη συνάντηση καταγράψαμε με φανερή κάμερα, μέχρι τη στιγμή που ο κ. Λιβαθινός ζήτησε να διακόψουμε την εγγραφή.

Στις 9 Φεβρουαρίου του 2017 ανακοινώθηκε η κατάργηση του όρου της «αρτιμέλειας» από το Π.Δ. 370/1983, για τις ιδιωτικές δραματικές σχολές. Στις 21 Φεβρουαρίου 2017 στη θεατρική σκηνή του Faust, η «Κίνηση» διοργάνωσε συζήτηση με θέμα “Άρση της Απαγόρευσης Φοίτησης στις Δραματικές Σχολές – Η επόμενη μέρα”, με αφορμή την τροποποίηση του Π.Δ. 370/1983 και την κατάργηση του όρου της “αρτιμέλειας”.

Στη συζήτηση διαβάστηκε χαιρετισμός της Γενικής Γραμματέα Διαφάνειας & Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, κ. Μαρίας Γιαννακάκη, και της Υπουργού Πολιτισμού, κ. Λυδίας Κονιόρδου, μέσω του εκπροσώπου της, κ. Στάθη Βέλτσου και χαιρέτησαν οι εκπρόσωποι του ΣΕΗ (Σωματείο Ελλήνων Ηθοποιών), κ. Δημήτρης Αντωνιάδης και κ. Ήρα Ρόκου, οι οποίοι θετικά ανταποκρινόμενοι ανακοίνωσαν τη δυνατότητα εισόδου στο ΣΕΗ των επαγγελματιών ανάπηρων ηθοποιών ως “τακτικά” και όχι ως “προστατευόμενα” μέλη.

Στις 21 Αυγούστου 2017 η γραμματεία της σχολής του Εθνικού θεάτρου απέστειλε απαντητικό ηλεκτρονικό μήνυμα σε υποψήφιο Κωφό αναφέροντας ότι αποκλείει τη συμμετοχή του στις εισαγωγικές εξετάσεις του με τη δικαιολογία ότι η κατάργηση του 370/1983 δεν ισχύει για τις εξετάσεις του Εθνικού Θεάτρου και του ΚΘΒΕ όπου και παραμένει ο θεσμικός αποκλεισμός λόγω «αρτιμέλειας».

Στις 15 Σεπτεμβρίου του 2017 ημέρα έναρξης των εξετάσεων η «κίνηση» απέκλεισε την είσοδο της σχολής του Εθνικού θεάτρου με το σύνθημα “αν δεν μπορούν οι ανάπηρες/οι να συμμετέχουν ισότιμα στη διαδικασία των εξετάσεων ΔΕΝ μπορεί να δώσει εξετάσεις ΚΑΝΕΝΑΣ, ΚΑΜΙΑ και KANENA”.

Η κινητοποίηση είχε αποτέλεσμα. Οι εκπρόσωποι της σχολής του Εθνικού Θέατρου, αλλά και του ΥΠΠΟ δεσμεύτηκαν ώστε άμεσα να ορισθεί προπαρασκευαστική επιτροπή που θα συνεργαστεί για να παρουσιάσει ένα σχέδιο συνεκπαίδευσης για όλους/ες τους/τις υποψήφιους/ες σπουδαστές/τριες ώστε η άρση της αρτιμέλειας από το Π.Δ. 336/1989 να έχει πρακτική και όχι διακηρυκτική μορφή.

Η ανακοίνωση του καλλιτεχνικού Διευθυντή του Εθνικού, Στάθη Λιβαθινού: “Καθώς το ζήτημα της εισαγωγής των ΑμεΑ στη Δραματική Σχολή του Εθνικού Θεάτρου βρίσκεται σε μεταβατικό στάδιο, το Εθνικό Θέατρο δεσμεύεται να δεχτεί για τις εισαγωγικές εξετάσεις του σπουδαστικού έτους 2017-2018 σχετικές αιτήσεις. Επίσης, εκφράζει τη βούλησή του να πρωτοστατήσει στις επικείμενες διαβουλεύσεις μεταξύ της «Κίνησης Καλλιτεχνών με Αναπηρία» και του ΥΠΠΟ, ώστε να συμβάλει, τόσο να διευθετηθούν σε εύλογο χρονικό διάστημα οι αναγκαίες νομοθετικές ρυθμίσεις, όσο και η επεξεργασία των αναγκαίων λειτουργικών και εκπαιδευτικών προσαρμογών που απαιτούνται για την απρόσκοπτη ένταξη των ΑμεΑ στο πλαίσιο της θεατρικής εκπαίδευσης”.

Στις 11 Δεκεμβρίου 2017, το Εθνικό Θέατρο και η Δραματική του Σχολή σε συνεργασία με την Κίνηση Ανάπηρων Καλλιτεχνών διοργάνωσαν στη Σκηνή «Νίκος Κούρκουλος», ένα προπαρασκευαστικό εργαστήριο θεωρητικής προσέγγισης για την έναρξη του διαλόγου σχετικά με τη διαδικασία εισαγωγής υποψήφιων ανάπηρων σπουδαστών και της συνεκπαίδευσής τους στις Ανώτερες Σχολές Δραματικής Τέχνης. Το εργαστήριο πραγματοποιήθηκε με την υποστήριξη του Υπουργείου Πολιτισμού.

Κατόπιν η «Κίνηση» κατέθεσε προτάσεις στο Εθνικό Θέατρο.

Στρατηγικό σχέδιο:

1. Μετακίνηση των υπευθύνων του ΕΘΝΙΚΟΥ από τον τρόπο σκέψης/αντίληψης

2. Προσβάσιμο δομημένο περιβάλλον

3. Ορθή αξιολόγηση αναγκών των ανάπηρων υποψήφιων σπουδαστών

4. Συμπεριληπτική διδασκαλία

Ακολούθησε συνάντηση στις 27 Δεκεμβρίου του 2017 στο γραφείο του κ. Λιβαθινού.

Καταγγελία

Μια αντιπροσωπεία της «Κίνησης» ανάπηροι θεατρολόγοι, σκηνοθέτες και ηθοποιοί πήγαμε με μεγάλη αισιοδοξία να συνομιλήσουμε με τον κ. Στάθη Λιβαθινό και τους υπεύθυνους καθηγητές των τμημάτων του Εθνικού, την κ. Έλσα Ανδριανού και τον κ. Θοδωρή Αμπαζή.

Αυτή η συνάντηση όμως, όχι μόνο δεν εξελίχθηκε όπως ελπίζαμε, αλλά κατέληξε σε ένα ισχυρό σοκ μόλις αρχίσαμε να συνειδητοποιούμε τι είδους απόψεις, στάσεις και συμπεριφορές είχε ο άνθρωπος που βρέθηκε, κυριολεκτικά και μεταφορικά, απέναντί μας.

Κατά τη διάρκεια της 2ωρης συνάντησης, κάθε φράση και κάθε πράξη του, επιβεβαίωνε το φαινόμενο του μισαναπηρισμού. Στάθηκε βαθιά προσβλητικός και υποτιμητικός απέναντι στους ανάπηρους καλλιτέχνες συνολικά, αλλά και προσωπικά σε εμάς που ήμασταν παρούσες και παρόντες σε εκείνη τη συνάντηση, αμφισβητώντας τόσο τις τυπικές γνώσεις, τις εμπειρίες και την εκπαίδευσή μας όσο και τις ικανότητές μας να υπηρετήσουμε την τέχνη.

Η συνάντηση ξεκίνησε με την ανάγνωση του κειμένου που είχαμε αποστείλει. Το πήρε από το γραφείο του, το τοποθέτησε στο τραπέζι συσκέψεων και ξεκίνησε να το διαβάζει. Όταν έφτασε στο σημείο του κειμένου που αναφέρεται στην: “Αναδόμηση του εκπαιδευτικού πλαισίου της σχολής του Εθνικού Θεάτρου για τη συμπερίληψη ανάπηρων σπουδαστών”, διέκοψε την ανάγνωση και μας είπε: «Οι απαιτήσεις του θεάτρου είναι μεγάλες και ένας ανάπηρος δεν θα μπορεί να ανταπεξέλθει» συνέχισε «το θέμα δεν είναι το δικαίωμα αλλά το πώς θα ανταπεξέλθει στις πιέσεις των μαθημάτων, όταν υπάρχουν σπουδαστές που φτάνουν με τις πρόβες να είναι έως και 12 ώρες στη σχολή πώς θα ανταπεξέλθει ένας ανάπηρος σε αυτές τις πιέσεις. Άλλωστε το θέατρο δεν είναι δημοκρατικό, είναι φασιστικό και επιλέγει τους πιο ικανούς».

‘Έπειτα συνέχισε λέγοντας «ο ρόλος του ηθοποιού δεν είναι να διεκδικεί δικαιώματα». Του αναφέραμε ότι σε πολλές σχολές του εξωτερικού υπάρχουν καλές πρακτικές εκπαίδευσης των ανάπηρων ηθοποιών. Γνωρίζουμε αρκετές από αυτές, άλλωστε, γι’ αυτό ήρθαμε σε αυτήν τη συνάντηση, και γνωρίζουμε και πώς να «τροποποιήσουμε» τις υπάρχουσες πρακτικές με όρους «κοινωνικού μοντέλου αναπηρίας», ώστε να εφαρμοστούν από ανάπηρους φοιτητές/τριες.

Άρχισε με επιθετικό και αυταρχικό ύφος να μας ρωτάει: τι καλές πρακτικές υπάρχουν, πώς θα μπουν στο μάθημα οι ανάπηροι, πώς θα παρακολουθήσουν το μάθημα οι κωφοί ή πώς όλοι αυτοί θα συμμετέχουν στο μάθημα του χορού; «Εμείς στο Εθνικό ψάχνουμε πρωταθλητές», μας είπε «δεν εφαρμόζουμε δικαιώματα, αλλά αναζητούμε ικανότητες».

Αναφερθήκαμε στην ύπαρξη εξαιρετικών ομάδων χορού αναπήρων καθώς και στο Θέατρο Κωφών Ελλάδος με θεατρική δράση 30 χρόνων. Ο ανάπηρος σκηνοθέτης, Αντώνης Ρέλλας, του επισήμανε πόσο κερδισμένο θα είναι το θέατρο, «σκεφτείτε τι κέρδος έχει να προσφέρει στην τέχνη και τον πολιτισμό η ανθρώπινη ποικιλομορφία».

Με τη μορφή της επίκλησης στην αυθεντία απάντησε «στο Εθνικό διδάσκουμε Γκροτόφσκι, δεν γίνεται να διδαχθεί ο Γκροτόφσκι σε ανάπηρους, γιατί είναι τεχνική που ο ηθοποιός πρέπει να έχει σωματικές ικανότητες». Μα η φιλοσοφία του Γκροτόφσκι στηρίζεται στην κατάργηση των ορίων και των περιορισμών, στην καταστροφή των στερεοτύπων, τι πιο κατάλληλο πλαίσιο για να ενταχθεί και ένας/μία ανάπηρος/η φοιτητής/τρια;

Προσπαθήσαμε να εξηγήσουμε ότι είναι «λογικό» για κάποιον που δεν γνωρίζει γενικότερα τα αναπηρικά θέματα και κυρίως το «κοινωνικό μοντέλο για την αναπηρία» να φαντάζεται ότι όλα αυτά είναι αδύνατο να εφαρμοστούν. Να βρίσκει μόνο εμπόδια και να μην βλέπει καμία προοπτική συναντίληψης. Γι’ αυτό είμαστε εδώ. Να συμβάλουμε ώστε να μπορούν να εφαρμοστούν όλα αυτά, για να δώσουμε ιδέες πώς οποιαδήποτε γνωστή μέθοδος μπορεί να διδαχθεί και σε ανάπηρους καλλιτέχνες, τηρώντας όμως πάντα τις βασικές αρχές του «κοινωνικού μοντέλου για την αναπηρία». Το οφείλουμε στους νέους ανάπηρους ανθρώπους που αποκλείονται άδικα από τη διεκδίκηση των ονείρων τους.

Τότε, η ηθοποιός κ. Ελευθερία Μαντζουράνη, ανέφερε μία από τις γραπτές προτάσεις μας, ότι θα μπορούσε να μπει ποσόστωση στις εξετάσεις και για τους αναπήρους όπως ισχύει στο Εθνικό η ποσόστωση στα φύλλα άνδρας/ γυναίκα, για παράδειγμα να μπαίνει κάθε χρόνο ένα ανάπηρο αγόρι και ένα ανάπηρο κορίτσι. Με σκοπό να διασφαλιστεί η εισαγωγή τους στη σχολή.

Η αντίδραση του κ. Λιβαθινού ήταν ξαφνική. «Τι είναι αυτά που λέτε; Θα γεμίσει το Εθνικό ανάπηρους!» Συνέχισε: «με το σύστημα της ποσόστωσης, αν ο άλλος δεν αξίζει, θα μπει δηλαδή στο Εθνικό επειδή είναι ανάπηρος, δίπλα στους άλλους που κάνουν πρωταθλητισμό;» ο Αντώνης Ρέλλας του απάντησε: Ναι, αν θέλεις να αποκαταστήσεις μια κοινωνική αδικία δεκαετιών μέσω του αποκλεισμού φοίτησης λόγω της ρατσιστικής προϋπόθεσης της αρτιμέλειας η ποσόστωση αποτελεί μια ενδεδειγμένη μέθοδο.

Στη συνέχεια, μας τόνισε «ο σκοπός του εθνικού είναι να βγάζει επαγγελματίες από τη σχολή του σε μια δύσκολη αγορά εργασίας κι ότι ο ανάπηρος ηθοποιός δεν θα μπορεί να γίνει επαγγελματίας κι ούτε να βρει δουλειά ως καλλιτέχνης, άλλο να είσαι ερασιτέχνης κι άλλο επαγγελματίας». Του απαντήσαμε πως υπάρχουν επαγγελματίες ανάπηροι καλλιτέχνες. Τότε ο κ. Λιβαθινός ρώτησε «πού υπάρχουν αυτοί οι ανάπηροι επαγγελματίες καλλιτέχνες και ηθοποιοί». Ο Αντώνης, φανερά ενοχλημένος, του ανέφερε ότι είναι «27 χρόνια επαγγελματίας ανάπηρος σκηνοθέτης και αποτελεί τουλάχιστον απρέπεια η μη αναγνώριση της επαγγελματικής ιδιότητας μας» και στη συνέχεια υπέδειξε και τον ανάπηρο επαγγελματία ηθοποιό-σκηνοθέτη, κ. Βασίλη Οικονόμου, ο οποίος βρισκόταν ακριβώς απέναντί του.

Τότε ο κ. Λιβαθινός στράφηκε στον κ. Οικονόμου. Τον ρώτησε πού έχει εκπαιδευτεί. Ο Οικονόμου απάντησε ότι είναι Απόφοιτος της Ανώτερης Δραματικής Σχολής «Πρόβα» της Μαίρης Ραζή, έχει κάνει Μεταπτυχιακό στο Αρχαίο Ελληνικό Θέατρο του Πανεπιστημίου Πατρών και μετεκπαίδευση σε σεμινάρια στο Τορίνο και στη Μόσχα. Στο σημείο που εξηγούσε ότι εκτός από την προσωπική του μετεκπαίδευση έχει επίσης διδάξει στη Μόσχα αρχαίο θέατρο, ο κ. Λιβαθινός τον ρώτησε «πού». Τότε σηκώθηκε και αφού προσπέρασε τον κ. Αμπαζή που καθόταν δίπλα του πήγε και στάθηκε όρθιος πάνω από τον Οικονόμου.

Η απάντηση του Βασίλη ξεκίνησε ως εξής: «Στο εθνικό…» αλλά έμεινε στον αέρα, αφού ο κ. Λιβαθινός τον διέκοψε λέγοντάς του με έντονο ύφος «Είσαι ψεύτης. Δεν υπάρχει Εθνικό Θέατρο στη Μόσχα». Ο Βασίλης σαστισμένος προσπάθησε να του εξηγήσει για τη συνεργασία που έκανε η Εθνική Ακαδημία Θεάτρου “Gitis” με το συμπεριληπτικό οργανισμό για ανάπηρους νέους “KRUG”, όμως ο κ. Λιβαθινός δεν τον άφησε να πει τίποτα απ’ όλα αυτά, και του σήκωσε την παλάμη του κάνοντάς του νόημα να σταματήσει να μιλάει.

Επέστρεψε στη θέση του και άρχισε να μας εξιστορεί τις δικές του σπουδές στη Ρωσία και τόνισε για άλλη μια φορά στον Οικονόμου ότι αυτός γνωρίζει καλά τι υπάρχει και τι όχι στη Ρωσία.

Έπειτα, στράφηκε στην ανάπηρη επαγγελματία σεναριογράφο και θεατρολόγο, Απολλωνία Τσαντά, η οποία μετακινείται με ηλεκτρικό αναπηρικό αμαξίδιο και έχει περιορισμένη κινητικότητα. Παρ’ όλο που δίπλα του κάθονταν τρία άτομα στα δεξιά του και άλλα δύο στα αριστερά του, εκείνος πήρε ένα χαρτί και ένα στυλό, σηκώθηκε από την καρέκλα του, προσπέρασε όλα αυτά τα άτομα και έφτασε στην Απολλωνία όπου της ζήτησε να του γράψει το email της Κίνησης και κάθισε δίπλα της για να βλέπει (η κα. Ανδριανού είχε αποχωρήσει από την συνάντηση και χρησιμοποίησε την καρέκλα της).

Το σκηνικό έμοιαζε σαν εξέταση στα κέντρα υγειονομικής κρίσης (ΚΕΠΑ). Σαν το γιατρό που θέλει να τεστάρει την κινητικότητα των χεριών του αναπήρου. Πραγματικά, δεν μπορούμε να εξηγήσουμε για ποιο λόγο έκανε όλη αυτήν τη διαδρομή.

Η Απολλωνία, μολονότι έχει μια μικρή δυσκολία να χρησιμοποιήσει στυλό, άλλωστε τα σενάρια τα πληκτρολογεί στον υπολογιστή της, του έγραψε με καθαρά και ευανάγνωστα γράμματα αυτό που της ζήτησε. Εκείνος δεν είπε κάτι, πήρε το χαρτί εξετάζοντάς το και επέστρεψε στη θέση του.

Επικρατούσε παγωμάρα. Ο Αντώνης, κατά τη διάρκεια που ο Λιβαθινός «εξέταζε» τη συλληπτική ικανότητα της Απολλωνίας, κοιτούσε επίμονα τον Θοδωρή Αμπαζή που καθόταν απέναντι με σκυμμένο κεφάλι. Ήλπιζε σε μια παρέμβασή του σε ό,τι τραγελαφικό συνέβαινε.

Άρχισε να μας ξαναρωτάει για τις πρακτικές, του δώσαμε παραδείγματα. Αναφερθήκαμε στον κωφό που απορρίψανε, στο στάδιο της αίτησης, δίχως να του δώσουν την ευκαιρία να δοκιμαστεί στην επιτροπή. Επιμείναμε ότι θα μπορούσε κάλλιστα να σπουδάσει και για να το πετύχει θα έπρεπε απλώς να υπάρχει ταυτόχρονη διερμηνεία στην Ελληνική Νοηματική Γλώσσα, όπως δικαιούται κάθε κωφός σπουδαστής. Απόρησε! «Και τι; Θα έχουμε στις παραστάσεις όλη την ώρα κάποιον να κουνάει τα χέρια;» συνέχισε με διάφορες απορίες: «Πώς θα παρακολουθήσουν τα μαθήματα οι κωφοί; Πώς θα επικοινωνεί ένας κωφός φοιτητής με τους υπόλοιπους; Πώς θα σπουδάσει;» Μας εξήγησε ότι «ο δάσκαλος με τον φοιτητή πρέπει να έχει απευθείας σχέση και γι’ αυτό δε γίνεται να υπάρχει μεσάζοντας διερμηνέας, γιατί δεν θα έχουμε ανταλλαγή ενέργειας ανάμεσα σε δάσκαλο και μαθητή κι άλλωστε πώς θα είμαστε σίγουροι για το τι του μεταφέρει ο διερμηνέας;».

Επιχειρούσαμε να απαντήσουμε σε κάθε προσβλητική και μισαναπηρική θέση του, αλλά πολλές φορές δεν προλαβαίναμε. Ήταν καταπέλτης.

Τότε ειπώθηκαν τα εξής, τα οποία άφησαν τους περισσότερους από εμάς άφωνους.

Μας είπε ο κ. Λιβαθινός ότι «δε γίνεται… αν βάλω έναν ανάπηρο πάνω στη σκηνή και δίπλα του έναν ηθοποιό, τον καλύτερα ηθοποιό να βάλεις, όλοι θα κοιτάνε τον ανάπηρο. Πώς είναι όταν βάζεις ένα ζώο στη σκηνή»… σαστίσαμε.

Συνέχισε: «κανένας δεν κοιτάει τον ηθοποιό όσο καλός κι αν είναι, όλοι κοιτάνε το ζώο». Ήμασταν όλοι παγωμένοι. Σχεδόν κανένας μας δεν μπορούσε να αρθρώσει λέξη. Ευτυχώς μπόρεσε η Ελευθερία, σηκώθηκε όρθια και του είπε: «Με συγχωρείτε, κ. Λιβαθινέ, εμένα, αυτά που λέτε με προσβάλλουν βαθιά, όχι μόνο ως ηθοποιό, αλλά και ως άνθρωπο».

Εκείνος τότε συνέχισε κάνοντας της νεύμα να καθίσει κάτω: «Δεν με καταλάβατε, αυτό που έλεγα είναι πώς όταν βάζεις ένα ζώο, ένα άλογο για παράδειγμα ή ένα παιδί στη σκηνή κανένας δεν κοιτάει τον ηθοποιό, όσο υπέροχος κι αν είναι, όλοι κοιτάνε το άλογο». Η Ελευθερία του απάντησε πως εδώ τον διαψεύδουν οι νατουραλιστές Γερμανοί που όταν αποφάσισαν τη δεκαετία του ‘70 να ανεβάσουν τις Βάκχες και να βάλουν έναν στάβλο με άλογα επί σκηνής κανένας δεν κοιτούσε τα άλογα, όλοι κοιτούσαν τον υπέροχο Διόνυσο.

Τότε τον λόγο πήρε ο Αντώνης και είπε: «Κύριε Λιβαθινέ, αν βάλουμε επί σκηνής έναν ανάπηρο και όλοι κοιτάνε εκείνον, αυτό δεν θα είναι αποτέλεσμα που προκάλεσε η ύπαρξη του ανάπηρου ηθοποιού, αλλά το γεγονός ότι η κοινωνία μας δεν είναι εκπαιδευμένη να βλέπει ανάπηρους ηθοποιούς αφού αποκλείονται από την εκπαίδευση.

Δεν θα είναι άλλωστε ποτέ έτοιμη αν εμείς οι άνθρωποι της τέχνης δεν το τολμήσουμε. Αν έχει ένα στόχο το θέατρο και η τέχνη είναι να εκπαιδεύει την κοινωνία, συνεπώς μόνο κερδισμένο θα είναι το θέατρο, αλλά και η κοινωνία μας αν υπάρξουν ανάπηροι ηθοποιοί επί σκηνής».

Ο κ. Λιβαθινός προσπερνώντας τις απαντήσεις που δίναμε αναρωτήθηκε: «Μα δεν μου απαντάτε πώς είναι δυνατόν να επικοινωνήσει επί σκηνής ένας κωφός ηθοποιός με τόσους συντελεστές». Η Ελευθερία τον ρώτησε γιατί θεωρεί ότι ένας κωφός δεν θα μπορεί να επικοινωνήσει σε μια παράσταση και γιατί πιστεύει ότι αποκλειστικά οι κωφοί αντιμετωπίζουν πρόβλημα επικοινωνίας, τη στιγμή που υπάρχουν πολλοί ακούοντες ηθοποιοί που είναι εγωκεντρικοί και έχουν τεράστια αδυναμία να επικοινωνήσουν επί σκηνής. Ο κ. Λιβαθινός είπε: «γνωρίζω πολλούς εγωκεντρικούς ηθοποιούς που είναι εξαιρετικοί καλλιτέχνες. Οι κωφοί όμως δεν θα μπορούν να επικοινωνήσουν».

Η Ελευθερία ανταπάντησε πως κάνει λάθος και πως οι κωφοί επικοινωνούν μια χαρά. Τότε εκείνος σηκώθηκε, την πλησίασε, έσκυψε σχεδόν ολόκληρος από πάνω της φτάνοντας το πρόσωπό του κοντά στο δικό της και άρχισε να μιλάει επιθετικά στα ρωσικά. Έπειτα τη ρώτησε φωνάζοντας: «Τώρα εμείς οι δυο επικοινωνούμε; Επικοινωνούμε;» «Φυσικά και επικοινωνούμε» του απάντησε εκείνη. «Μπορεί να μην καταλαβαίνω τι λέτε, στα ρωσικά, αλλά επικοινωνούμε γιατί αντιλαμβάνομαι την επιθετική ενέργειά σας απέναντί μου.

Δεν υπήρχε κανένας λόγος να συνεχιστεί το βασανιστήριό μας.

Η όλη συζήτηση έκλεισε ζητώντας μας να τους κοινοποιήσουμε τις καλές πρακτικές που ακολουθούν τα πανεπιστήμια του εξωτερικού. Ενώ είχαμε αρχικά συμφωνήσει σε νέα συνάντηση για να τις παρουσιάσουμε, μας είπε πως δεν υπάρχει λόγος να γίνει κι άλλη συνάντηση και να τους στείλουμε το υλικό στο email.

Το υλικό δεν το στείλαμε ποτέ.

Σε μια εποχή, όπου σε όλες τις δημοκρατικές χώρες οι ανάπηροι γίνονται δεκτοί ως σπουδαστές στις καλλιτεχνικές σχολές…

Σε μια εποχή, όπου σε χώρες όπως η Αγγλία, η Αμερική αλλά και πολλές ευρωπαϊκές χώρες συνδικαλίζονται οι ανάπηροι ηθοποιοί, διεκδικούν, κερδίζουν ρόλους ΚΑΙ βραβεία τόσο στο θέατρο όσο και στον κινηματογράφο…

Σε μια εποχή που οι μεγαλύτερες διεθνείς διοργανώσεις, όπως π.χ. BAFTA και Oscar αλλάζουν τους κανονισμούς τους, προκειμένου να διασφαλίσουν την ποικιλομορφία και τη συμμετοχή όχι μόνο των αναπήρων, αλλά και όλων των μειονοτήτων σε θέσεις μπροστά και πίσω από την κάμερα, χρησιμοποιώντας την ποσόστωση…

…ο πρώην καλλιτεχνικός διευθυντής του Εθνικού, κ. Στάθης Λιβαθινός, μας έδειξε όχι μόνο ότι δε διαθέτει πνεύμα ανοιχτό και προοδευτικό, αλλά και ότι είναι προσκολλημένος σε ρατσιστικά στερεότυπα περασμένων εποχών, υποτιμώντας τις/τους ανάπηρους/ες καλλιτέχνιδες/ες με έναν βαθιά ριζωμένο μισαναπηρισμό και χωρίς καμία διάθεση για συνεργασία σε ισότιμη βάση.

Απαξίωσε την εκπαίδευσή μας, τις γνώσεις μας και υποτίμησε την ικανότητα κάθε ανάπηρου καλλιτέχνη να σταθεί ως αυτό ακριβώς που είναι, καλλιτέχνης.

Καθώς πριν ξεκινήσει η συνάντηση, έχοντας κάνει για χρόνια κοπιαστική προεργασία, είχαμε την πεποίθηση ότι ένας άνθρωπος της κουλτούρας, ένας άνθρωπος του πολιτισμού, θα ήταν πολύ πιο ανοιχτόμυαλος και πιο προοδευτικός, η στάση του κ. Λιβαθινού αποτέλεσε βαρύ πλήγμα για εμάς.

Αποχωρώντας από την αίθουσα, ήμασταν όλες και όλοι μουδιασμένοι. Κατεβήκαμε στο πάρκινγκ και αγκαλιαστήκαμε με δακρυσμένα μάτια. Το μούδιασμα δεν έλεγε να φύγει. Τελικά, το πήραμε μαζί μας και διήρκεσε πολύ πολύ καιρό.

Εκείνο το παγωμένο μεσημέρι της 27ης Δεκεμβρίου του 2017 δώσαμε μια υπόσχεση μεταξύ μας.

Η εξουσιαστική καθυπόταξη που επιχείρησε να μας επιβάλει ο καλλιτεχνικός διευθυντής του Εθνικού όφειλε να βρει απαντήσεις. Το χρωστούσαμε στους εαυτούς μας και στην κοινωνία μας.

Από την επόμενη μέρα αρχίσαμε να το μοιραζόμαστε με μη ανάπηρους συναδέλφους μας. Φτάσαμε μέχρι τον κορυφαίο Ρώσο σκηνοθέτη Anatoly Vasiliev που, δίχως να του αναφέρουμε την ιστορία μας, όταν βρέθηκε στους Δελφούς, καλεσμένος από το Ευρωπαϊκό Πολιτιστικό Κέντρο Δελφών στη διεθνή συνάντηση προς τιμήν του Θεόδωρου Τερζόπουλου, μας δήλωσε:

«Τον Ιούνιο του 1992 σκηνοθέτησα την «Μασκαράτα» του Mikhail Lermontov στο πρώτο εθνικό θέατρο της Γαλλίας, στην Comédie Française. Όταν είδα τον Jean-Luc Boutté σε αμαξίδιο, δεν σκέφτηκα στιγμή να αντικαταστήσω τον πρωταγωνιστή μου λόγω της κινητικότητάς του. Προσάρμοσα το έργο και τις σκηνικές συνθήκες στις ανάγκες που προέκυπταν από τα νέα δεδομένα. Αυτή η συνθήκη μας έδωσε μια καινούργια ματιά στο έργο του Lermontov. Δεν ξέρω αν θα διάλεγα ποτέ έναν ανάπηρο ηθοποιό να παίξει αυτό τον ρόλο, αλλά σίγουρα δεν θα τον απέρριπτα για αυτόν το λόγο. Στο θέατρο η δράση κινείται από την ενέργεια και το πνεύμα. Ο ήρωας του Lermontov στην εξέλιξη του έργου περνάει μια ψυχική και πνευματική δοκιμασία και αποδόμηση. Αυτό σκηνικά δεν προϋποθέτει ένα άρτιο σώμα. Η ψυχή του ανθρώπου είναι φτιαγμένη από το ίδιο υλικό”.

Έφτασε η στιγμή ο φόβος να αλλάξει πλευρά.

Για την Κίνηση Ανάπηρων Καλλιτεχνών

Βασίλης Οικονόμου, ηθοποιός-σκηνοθέτης, Αντώνης Ρέλλας, σκηνοθέτης, Ελευθερία Μαντζουράνη ηθοποιός, Απολλωνία Τσαντά, θεατρολόγος-σεναριογράφος.

“Ο πραγματικός καλλιτέχνης, ανάπηρος ή μη, δεν είναι εκείνος/η που κατακρεουργείται από το “κτήνος”, αλλά αυτός/η που με κόπο καταφέρνει τελικά να το δαμάσει”.

*Μισαναπηρισμός

Ο μισαναπηρισμός αποτελεί ένα σύνολο υποθέσεων, αντιλήψεων και πρακτικών που αψηφά τα δικαιώματα των αναπήρων, αντιμετωπίζει τα ανάπηρα άτομα ως κατώτερα και τα οδηγεί σε μια σειρά αποκλεισμών (Goodley, 2014).

Ο μισαναπηρισμός αξιοποιήθηκε ως όρος από τον Mike Oliver το 1990 (και η απόδοση του στα ελληνικά από την Γ. Καραγιάννη το 2009 αντί της έννοιας του αρτιμελισμού που θεώρησε ότι δεν απέδιδε το σύνολο των διαστάσεων που όριζε το κοινωνικό μοντέλο).

Ο μισαναπηρισμός όπως οι έννοιες ρατσισμός και σεξισμός αποδίδει τις διακρίσεις, την καταπίεση και τους αποκλεισμούς των αναπήρων. Στέκεται σε αντιδιαστολή με τον όρο της κανονικότητας και του φυσιολογικού. Το θεμέλιο του μισαναπηρισμού (disablism) είναι η εξιδανικευμένη κανονικότητα (ableism).

Ως εκ τούτου, ως μισαναπηρικές πρακτικές μπορούν να οριστούν οι ενέργειες, οι συμπεριφορές και οι καταστάσεις, οι οποίες οδηγούν στην περιθωριοποίηση και στον διαχωρισμό των αναπήρων σε όλες τις πτυχές της κοινωνικής, πολιτικής και οικονομικής ζωής.