Φολέγανδρος, Μήλος, Τζια, Σίφνος, Σέριφος, Μάνη

Τόποι δύσκολοι, άγονοι, κακοτράχαλοι, ανεμοδαρμένοι. Όπου και να στρέψεις το βλέμμα αντικρίζεις βράχια κοφτερά, τριγύρω παντού πέτρες και χώμα λιγοστό, πολύτιμο. Χρώματα γαιώδη, έντονα, παμπάλαια, ίδια κι απαράλλαχτα από τον καιρό του Πολύγνωτου. Χοντροκόκκινα, ώχρες, γκρίζα και λευκά και στο βάθος, φόντο, το μπλε της θάλασσας. Χρυσοκίτρινα χόρτα, κατά στρώσεις, διακόπτουν την κυριαρχία του γκρίζου, ενώ, εδώ κι εκεί, σκληροί θάμνοι, απ’ αυτούς που συναντάς σε όλα τα τοπία της νησιωτικής χώρας, συμπληρώνουν σαν σκούρες πράσινες η λαδιές πινελιές ένα τοπίο που ώρες-ώρες φαντάζει ζωγραφικός πίνακας.

Αρχέγονα μονοπάτια σε περνάνε μέσα από ιδανικά τοπία, δίπλα από σκίνα και θυμάρια και ρίγανες και φασκόμηλα με μεθυστικές μυρουδιές και οδηγούν σε μικρές παραλίες με αλμυρίκια και καλαμιές και πεντακάθαρα νερά, σε μικρές αμμουδιές και σε βότσαλα με αναρίθμητα χρώματα, που λαμπυρίζουν καθώς πέφτει πάνω τους το κύμα.

Ξερολιθιές ανεβοκατεβαίνουν ακολουθώντας πιστά τις εξάρσεις του εδάφους, σαν ρυτίδες πάνω σε ηλιοκαμένο πρόσωπο. Που και που κάποιο πέτρινο γεφύρι που άντεξε στην ορμή των χειμάρρων, ένα μικρό ασβεστωμένο ξωκλήσι, ένα ερείπιο, ένα χωράφι ή ένα ξεχασμένο αλώνι μαρτυρούν πως κάποτε σ’ αυτόν τον τόπο υπήρχαν πολλές γενιές ανθρώπων που καλλιεργούσαν τη γη και ζούσαν απ’ αυτή. Ένα παλιό εργοστάσιο που ρημάζει στην πλαγιά δίπλα σ’ ένα παρατημένο ορυχείο, αλλού ένα καμίνι που ορθώνεται ακόμη ψηλά σε πείσμα της βαρύτητας, σκουριασμένες λαμαρίνες, μισογκρεμισμένοι τοίχοι, ξύλα που σαπίζουν πιστοποιούν την αέναη ροή του χρόνου.

Η παραδοσιακή αρχιτεκτονική εντάσσεται σοφά στο μέτρο που υποδεικνύει ο τόπος. Ο τόπος μοιάζει να κρατάει καλά φυλαγμένο το μυστικό του κανόνα των ανθρώπινων επεμβάσεων, κάτι που γνώριζαν πάντα και σήμερα αγνοούμε ολοκληρωτικά. Μέσα σ’ αυτά τα «αρχιτεκτονημένα τοπία», συναντάς απέριττα κτίσματα να στέκουν μόνα τους στην ύπαιθρο ή ολόκληρους οικισμούς σκαρφαλωμένους στις απόκρημνες πλαγιές των βράχων. Το μικρό ταπεινό κτίσμα, το άχρονο, βρίσκεται παντού. Μοναχικό στο χωράφι, στο τέρμα της ξερολιθιάς, μαζί με άλλα συγκροτώντας τη γειτονιά στον οικισμό, ξεχασμένο δίπλα σε μεγαθήρια στη σύγχρονη μεγαλούπολη.

Μακριά στο βάθος πάντα μια κορυφογραμμή κι άλλη μία ακόμη μακρύτερα, που μόλις διακρίνεται, διαμορφώνουν τον ορίζοντα κι ανάλογα με το φως της μέρας μεταβάλλονται αποκτώντας όλο το φάσμα των χρωματικών εναλλαγών, ανάμεσα στο αχνό γκρι και στο ανοικτό γαλάζιο. Αργά το απόγευμα και στο δειλινό γίνονται μενεξεδιές και μαβιές μέχρι να χαθούν σιγά-σιγά οριστικά μέσα στο σκοτάδι, περιμένοντας τις πρώτες ακτίνες της ανατολής που θα τους δώσουν καινούρια χρωματική ζωή με πολλές διαβαθμίσεις, ιδίως το μεσημέρι που φτάνουν να εξαϋλώνονται από την ανελέητη και εκτυφλωτική λάμψη του ήλιου.

Και η θάλασσα μέσα από την οποία ξεπηδούν όλοι αυτοί οι συναρπαστικοί γήινοι όγκοι, μαγνητίζει το βλέμμα σου και σε τραβάει μαζί της∙ σε ταξιδεύει μέχρι τον ορίζοντα, όπου σμίγει με τον ουρανό, εκεί που τα χρώματα ξεθωριάζουν, διαχέονται και γίνονται ένα απέραντο γαλάζιο που κατά τόπους ασημίζει καθώς πέφτουν πάνω στο νερό οι ακτίνες του ήλιου. Πάνω σ’ αυτό το «φόντο» προβάλλονται σαν μονοκοντυλιές οι καλοσχηματισμένες κορυφές των λόφων και των βουνών που χαρακτηρίζουν τη γη μας και γενικότερα τα τοπία της Μεσογείου. Και το μάτι περνάει εύκολα από τη μια στην άλλη, από την πιο κοντινή σ΄εκείνη που βρίσκεται μακρύτερα, προσδιορίζοντας μ’ αυτόν τον τρόπο το μέτρο και την κλίμακα του τοπίου. ΤΑΣΗΣ ΠΑΠΑΙΩΑΝΝΟΥ

Ο Τάσης Παπαϊωάννου είναι καθηγητής των Αρχιτεκτονικών Συνθέσεων, στη Σχολή Αρχιτεκτόνων του ΕΜΠ. Έχει δημοσιεύσει σειρά άρθρων για θέματα αρχιτεκτονικής σε ελληνικά και ξένα βιβλία και περιοδικά. Συμμετείχε με έργα του σε εκθέσεις αρχιτεκτονικής στην Ελλάδα και στο εξωτερικό ενώ πολλά από αυτά παρουσιάζονται στην ελληνική και ξένη βιβλιογραφία. Επίσης οι προτάσεις του σε Πανελλήνιους αρχιτεκτονικούς διαγωνισμούς έχουν αποδώσει μεγάλο αριθμό βραβεύσεων.

Παράλληλα έχει δώσει διαλέξεις και μετέχει στο δημόσιο διάλογο που αφορά στην αρχιτεκτονική και στην πόλη δημοσιεύοντας άρθρα και σχόλια σε βιβλία, περιοδικά και εφημερίδες. Συνεργάστηκε στη συγγραφή του βιβλίου Αρχιτεκτονική. Ιδέες που συναντιούνται-Ιδέες που χάνονται (2004). Κυκλοφορούν τα βιβλία του Αρχιτεκτονική του καθημερινού (2005), Η Αρχιτεκτονική και η Πόλη (2008) και Σκέψεις για την αρχιτεκτονική σύνθεση (2015). Σε συνεργασία με το ζωγράφο Αλέκο Φασιανό παρουσίασαν τις εκθέσεις «Ζωγραφικός και Αρχιτεκτονικός Χώρος» (Αθήνα 2003 και Θεσσαλονίκη 2005) και «Το Χρώμα και το Φως στη Ζωγραφική και την Αρχιτεκτονική» (Αθήνα 2009) και έχουν συγγράψει τα βιβλία Για Μια Άναρχη Πόλη (2004) και Αρχιτεκτονική και Χρώμα (2009).