Η «Δημιουργία του Κόσμου» στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών

Στη «Δημιουργία του Κόσμου» η μουσική συναντά τον χορό. Η Κρατική Ορχήστρα Αθηνών και ο μουσικός διευθυντής Στέφανος Τσιαλής σε συνεργασία με το περίφημο Fluxum Foundation & Flux Laboratory και την Κρατική Σχολή Ορχηστρικής Τέχνης, προσκαλούν τους φίλους των δύο τεχνών να απολαύσουν τις γοητευτικότερες σελίδες, στην ιστορία, της μουσικής μπαλέτου, σε καθηλωτικές χορογραφικές δραματοποιήσεις. Στιγμές, από το καλλιτεχνικά ανήσυχο Παρίσι των αρχών του 20ού αιώνα, όπου οι δύο Τέχνες ακμάζουν και συμπορεύονται, ζωντανεύουν στη σκηνή του Μεγάρου Μουσικής.  Στο πρώτο μέρος της βραδιάς το σώμα της ορχήστρας ερμηνεύει διάσημα, πληθωρικά έργα του Μανουέλ ντε Φάγια, ενώ στο δεύτερο ζούμε την αναβίωση της εμβληματικής χορογραφίας “La création du Monde” από τους αρχαιολόγους του χορού Μίλλισεντ Χόντσον και Κέννεθ Άρτσερ που υπογράφει συνθετικά ο  Ντάριους Μιγιώ. 

Για την ιστορία

 ΜΑΝΟΥΕΛ ΝΤΕ ΦΑΓΙΑ (1876 – 1946)

Ιντερλούδιο και Ισπανικός Χορός από την όπερα «Η σύντομη ζωή»

Ο Ισπανικός Χορός είναι το πιο διάσημο κομμάτι της όπερας «Η σύντομη ζωή» (1904-1905) του Μανουέλ ντε Φάγια, και ως εκ τούτου έχει αποτελέσει κατά καιρούς αντικείμενο πολλών (ενίοτε λαμπρών) μεταγραφών. Του χορού προηγείται ένα μελαγχολικό, σχεδόν βαρύθυμο θα έλεγε κανείς, Ιντερλούδιο. Κατά την εξέλιξή του περνούν φευγαλέα μοτίβα στα ξύλινα πνευστά, τα οποία στη συνέχεια μετασχηματίζονται στο ενεργητικό, περήφανο και λαμπερό θέμα του Ισπανικού Χορού, που παρουσιάζεται αρχικά από τα βιολιά. Σύσσωμες οι δυνάμεις της ορχήστρας επιστρατεύονται με τρόπο πληθωρικό, για να εκφράσουν τη ζωντάνια αλλά και τη μεγαλοπρέπεια μίας μελωδίας, διαχρονικά γοητευτικής.

ΜΑΝΟΥΕΛ ΝΤΕ ΦΑΓΙΑ (1876 – 1946)

Το τρίκωχο καπέλο

 Σουίτα αρ.1

Εισαγωγή – Απόγευμα – Χορός της μυλωνούς (Φαντάνγκο) – Ο κυβερνήτης – Η μυλωνού – Τα σταφύλια

Σουίτα αρ.2

Ο χορός των γειτόνων (Σεγιδίγια) – Ο χορός της μυλωνούς (Φαρούκα) – Τελικός χορός (Χότα)

Το 1917 ο διάσημος ιμπρεσάριος Σεργκέι Ντιάγκιλεφ ταξίδεψε στην Ισπανία, όπου γνώρισε τον Μανουέλ ντε Φάγια, ακόμα τότε σχετικά άγνωστο εκτός της χώρας του. Στη Μαδρίτη ο Ντιάγκιλεφ και ο χορογράφος Λεονίντ Μασίν, παρακολούθησαν την πρεμιέρα μίας μονόπρακτης παντομίμας με τίτλο Ο κυβερνήτης και η μυλωνού, Ενθουσιασμένοι από την μουσική του έργου, που είχε γράψει ο ντε Φάγια για ένα μικρό ορχηστρικό σύνολο, έπεισαν τον συνθέτη να μεταμορφώσει το έργο σε μπαλέτο και τη μουσική για πλήρη συμφωνική ορχήστρα. Κάπως έτσι προέκυψε το Τρίκωχο καπέλο, η πρεμιέρα του οποίου δόθηκε στις 22 Ιουλίου 1919 στο θέατρο Αλάμπρα του Λονδίνου από τα Ρωσικά Μπαλέτα σε χορογραφία του Μασίν με τεράστια επιτυχία. Την μουσική διεύθυνση ανέλαβε ο Ερνέστ Ανσερμέ, ενώ το σχεδίασμα κοστουμιών και σκηνικών υπέγραψε ο Πάμπλο Πικάσο. Το χορευτικό στοιχείο πρυτανεύει στην εξαίσια μουσική του ντε Φάγια. Πληθώρα ισπανικών παραδοσιακών ρυθμών και μελωδιών διανθισμένων με τυπικά ισπανικά ποικίλματα διέπει το έργο, που με απαράμιλλη φαντασία, λαμπερά ορχηστρικά ηχοχρώματα αλλά και λιτότητα όπου απαιτείται, αποδίδει την ουσία της ισπανικής φολκλορικής παράδοσης.

ΝΤΑΡΙΟΥΣ ΜΙΓΙΩ (1892 – 1974)

Η Δημιουργία του κόσμου, μπαλέτο έργο 81

Το σύντομο μπαλέτο «Η Δημιουργία του κόσμου» που υπογράφει συνθετικά ο γοητευμένος από τη τζαζ Ντάριους Μιγιώ ολοκληρώθηκε το 1923 κατόπιν παραγγελίας του Ρολφ ντε Μαρέ, τότε διευθυντή των Σουηδικών Μπαλέτων. Αποτελείται από μία εισαγωγή και πέντε μέρη, ενώ η λιτή ενορχήστρωση για πνευστά (συμπεριλαμβανομένου και σαξόφωνου), κρουστά και ελάχιστα έγχορδα βρίσκεται πολύ κοντά σε αυτή μίας τζαζ μπάντας. Το σενάριο του μπαλέτου έγραψε ο ελβετικής καταγωγής ποιητής Μπλεζ Σαντράρ βασιζόμενος σε απόσπασμα από τη Νέγρικη Ανθολογία του 1919, μία συλλογή από μυθικές αφηγήσεις της Αφρικής.

Υπό μία σταθερή, διακριτική συνοδεία ένα αισθησιακό σόλο του σαξόφωνου εισάγει στο πρωταρχικό Σκοτάδι. Το Χάος πριν τη Δημιουργία αποδίδεται από μία φούγκα, το θέμα της οποίας παρουσιάζει το κοντραμπάσο ακολουθούμενο από το τρομπόνι, το σαξόφωνο και την τρομπέτα. Το τρίτο μέρος αναφέρεται στη δημιουργία του ζωικού και φυτικού βασιλείου ένα σόλο του όμποε θυμίζει το στιλ της Γαλάζιας Ραψωδίας του Γκέρσουιν (που επρόκειτο να γραφτεί την επόμενη χρονιά). Ο Άντρας και η Γυναίκα εμφανίζονται στη συνέχεια υπό τη μουσική συνοδεία δύο βιολιών, ενώ ο ερωτικός τους πόθος αποδίδεται από μία χορευτικού χαρακτήρα μουσική με πρωταγωνιστή το κλαρινέτο. Το καταληκτικό μέρος επαναφέρει θεματικές ιδέες που έχουν παρουσιαστεί νωρίτερα. Η μουσική του ξεκινά με εξωστρεφή διάθεση αλλά σταδιακά ηρεμεί, καθώς οι χορευτές αποσύρονται από τη σκηνή.

ΝΤΑΡΙΟΥΣ ΜΙΓΙΩ (1892 – 1974)

Ο άνθρωπος και η επιθυμία του, μπαλέτο έργο 48 (αποσπάσματα)

Το μπαλέτο «Ο άνθρωπος και η επιθυμία του», βασισμένο σε σενάριο του διπλωμάτη (και φίλου του νεαρού τότε Μιγιώ) Πωλ Κλωντέλ, γράφτηκε στη Βραζιλία (1917-1918) και είναι το πρώτο από τα μπαλέτα του συνθέτη. Πρόκειται για ένα αλληγορικό χορευτικό δράμα («πλαστικό ποίημα» χαρακτηρίστηκε από τους δημιουργούς του). Κεντρικό θέμα του μπαλέτου είναι η σχέση του ανθρώπου με τον εξωτερικό αλλά και τον εσωτερικό του κόσμο (οι χορευτές ενσαρκώνουν έννοιες, όπως η μνήμη, η ψευδαίσθηση ή η λαγνεία). Το μπαλέτο ανέβηκε για πρώτη φορά στο Παρίσι το 1921 από τα Σουηδικά μπαλέτα. Ενορχηστρώθηκε από τον συνθέτη για τέσσερις φωνές (που τραγουδούν χωρίς λόγια), 12 όργανα και 15 κρουστά, τα οποία κυριαρχούν όχι μόνο αριθμητικά αλλά και ουσιαστικά. Όπως είναι αναμενόμενο το ρυθμικό στοιχείο κυριαρχεί και μάλιστα με αρκετά περίπλοκο τρόπο επιτυγχάνοντας να προσδώσει στη μουσική ένα στοιχείο άγριας, εξωτικής ομορφιάς και ζωντάνιας.

 Η δημιουργία της «Δημιουργίας του κόσμου»

Η αρχική εκδοχή του μπαλέτου, το 1923, βασίστηκε στον «μύθο της καταγωγής» του ποιητή Μπλεζ Σαντράρ, απόσπασμα από τη «Νέγρικη Ανθολογία» του 1919 – μια συλλογή από μυθικές αφηγήσεις της Αφρικής των ιεραποστόλων και άλλων ταξιδευτών.

Ο Φερνάν Λεζέ, που υπέγραψε τα σκηνικά και τα κοστούμια για τη Δημιουργία, προσχώρησε καθυστερημένα στο κίνημα των Κυβιστών και τις μεθόδους χρήσης των αφρικανικών και ωκεάνιων αρχαιοτήτων, ως προτύπων του μοντερνισμού.

Οι Μίλλισεντ Χόντσον και Κέννεθ Άρτσερ, γνωστοί και ως αρχαιολόγοι του χορού, ειδικεύονται στις αναβιώσεις μπαλέτων, οι πρωτότυπες χορογραφίες των οποίων δεν έχουν διασωθεί. Αυτό ακριβώς έπραξαν το 2000 στο πλαίσιο της συνεργασίας τους με το ίδρυμα  Fluxum και με την υποστήριξη του Grand theatre της Γενεύης στον προαύλιο χώρο του Μουσείου Τέχνης και Ιστορίας της Γενεύης.Για τη Δημιουργία του κόσμου, ανακατασκεύασαν τα σκηνικά και τα κοστούμια του μοντερνιστή Φερνάν Λεζέ προσδίδοντάς τους εντονότερη γλυπτική αίσθηση, ώστε να ιδωθούν ανεξάρτητα από τις αρχικές προθέσεις του δημιουργού τους. Και βέβαια η χορογραφία η οποία βασίστηκε στο αρχικό έργο του Ζαν Μπορλίν επιτείνει το συμβολισμό του ζωικού, του ανθρώπινου και του μεταφυσικού.

Στο συγκεκριμένο μπαλέτο, οι 27 χορευτές της Κρατικής Σχολής Ορχηστικής Τέχνης, μαζί με τους μουσικούς της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών, θα έχουν την ευκαιρία να βιώσουν μια στιγμή στην ιστορία όπου η αναζήτηση των αρχαίων τρόπων και μύθων διασταυρώνεται  με την επέλαση μιας παθιασμένης μοντερνικότητας.

Το πρόγραμμα με μια ματιά

ΜΑΝΟΥΕΛ ΝΤΕ ΦΑΓΙΑ (1876 – 1946)

Ιντερλούδιο και Ισπανικός Χορός από την όπερα «Η σύντομη ζωή»

ΜΑΝΟΥΕΛ ΝΤΕ ΦΑΓΙΑ (1876 – 1946)

Το τρίκωχο καπέλο

Σουίτα αρ.1

Εισαγωγή – Απόγευμα – Χορός της μυλωνούς (Φαντάνγκο) – Ο κυβερνήτης – Η μυλωνού – Τα σταφύλια

Σουίτα αρ.2

Ο χορός των γειτόνων (Σεγιδίγια) – Ο χορός της μυλωνούς (Φαρούκα) – Τελικός χορός (Χότα)

ΝΤΑΡΙΟΥΣ ΜΙΓΙΩ (1892 – 1974)

Η Δημιουργία του κόσμου, μπαλέτο έργο 81

ΝΤΑΡΙΟΥΣ ΜΙΓΙΩ (1892 – 1974)

Ο άνθρωπος και η επιθυμία του, μπαλέτο έργο 48 (αποσπάσματα)