Επί αιώνες, οι επιστήμονες πίστευαν πως κατά τη διάρκεια του ύπνου είμαστε ψυχικά και σωματικά αδρανείς. Σε ένα δοκίμιο του 1719, με τίτλο “Vigilius” ή “The Awakener”, ο επιδραστικός τότε διανοούμενος Cotton Mather χαρακτήριζε την υπερβολική διάρκεια ύπνου «αμαρτωλή» και εξέφραζε την αντίθεσή του για τις ώρες που χάνουμε καθώς κοιμόμαστε, αντί να εργαζόμαστε. Για πολύ καιρό, ο ύπνος, ως φαινομενικά άχρηστος, διασκέδαζε ακόμη και τους επιστήμονες που τον μελετούσαν. Ο ερευνητής του Harvard, Robert Stickgold, ανέφερε τον πρώην συνεργάτη του J. Allan Hobson να αστειεύεται πως «η μόνη ωφέλιμη λειτουργία του ύπνου είναι να θεραπεύει τη νύστα».
Όμως, τα τελευταία 15 τουλάχιστον χρόνια, οι επιστήμονες έχουν ρίξει αρκετό φως στο γιατί περνάμε ένα τόσο σημαντικό μέρος της ζωής μας (φαινομενικά) αδρανείς, με τα μάτια μας κλειστά, χωρίς να κάνουμε τίποτα που να μοιάζει ιδιαίτερα χρήσιμο. Βασικό εργαλείο και επιστημονική απόδειξη της επιδραστικότητας του ύπνου στον οργανισμό μας, αποτέλεσαν όσα συμβαίνουν όταν διαταράσσεται ο ύπνος μας.
Για παράδειγμα, στη διαταραχή ύπνου κατά το στάδιο REM (REM sleep behavior disorder – RBD), η συνήθης παράλυση που κρατά υπό έλεγχο το σώμα μας όταν κοιμόμαστε παύει να υφίσταται και οι άνθρωποι βιώνουν σωματικά τα όνειρά τους. Η εν λόγω διαταραχή έχει αποδειχθεί πως αποτελεί έναν αρκετά αξιόπιστο προγνωστικό παράγοντα νευροεκφυλιστικών ασθενειών (Parkinson ή άνοια). Η σχέση μεταξύ των διαταραχών ύπνου και των νευροεκφυλιστικών ασθενειών ή άλλων μορφών γνωστικής εξασθένησης, υποδηλώνει ότι η σημασία του ύπνου είναι ζωτική για τη γνωστική συντήρηση και λειτουργία του οργανισμού.
Ήταν το 2000, όταν ο Robert Stickgold δημοσίευσε μια μελέτη στο περιοδικό Science, που αποτέλεσε μία από τις σημαντικότερες επιστημονικές αποδείξεις της σπουδαιότητας του ύπνου και των ονείρων για την ενδυνάμωση της μνήμης. Στο τριήμερο πείραμα που πραγματοποίησε, τρεις ομάδες ανθρώπων έπαιζαν στον υπολογιστή Tetris για επτά ώρες κάθε μέρα. Μερικοί, δεν είχαν παίξει ποτέ προηγουμένως αυτό το παιχνίδι, άλλοι ήταν εξοικειωμένοι με αυτό, ενώ μια τρίτη ομάδα δεν διέθετε αναμνήσεις και δεν ήξερε πώς να ενεργήσει, επειδή ήταν αμνησιακοί με εκτεταμένη βλάβη στους έσω κροταφικούς λοβούς και στον ιππόκαμπο. Η ιδιαίτερη αυτή μορφή αμνησίας, καθιστούσε αδύνατο για τους πάσχοντες τον σχηματισμό νέων επεισοδιακών αναμνήσεων.
Κάθε βράδυ, όσο οι συμμετέχοντες κοιμόντουσαν, οι βοηθοί του Stickgold τους ξυπνούσαν επανειλημμένα και τους ζητούσαν να θυμηθούν τι ονειρεύονταν – όσοι ονειρεύονταν. Αποδείχθηκε λοιπόν ότι ονειρεύονταν το παιχνίδι Tetris. Αυτό που προκάλεσε έκπληξη ήταν ότι ακόμη και οι άνθρωποι με αμνησία έβλεπαν τέτοια όνειρα. Παρόλο που δεν είχαν ιδέα τι ήταν αυτό που έβλεπαν και το επόμενο πρωί δεν θυμόντουσαν ούτε το παιχνίδι ούτε τον βοηθό που τους ξύπνησε, θυμόντουσαν τα όνειρα που είχαν δει, στα οποία πρωταγωνιστούσαν σχήματα όμοια με τα μοτίβα του Tetris.
Έκτοτε, τα στοιχεία που υποστηρίζουν ότι οι λειτουργίες του ύπνου (και ειδικότερα των ονείρων) σχετίζονται με τη μνήμη, αυξήθηκαν καταλυτικά. Το 2013, ο Stickgold δημοσίευσε μια περίληψη της έρευνας που είχε διεξάγει το 2000, εξετάζοντας επίσης τις παράλληλες προόδους άλλων ερευνητών στον τομέα. Σε αυτή, υποστήριξε ότι ο ύπνος δεν είναι ζωτικός μόνο για την εδραίωση της μνήμης, αλλά αποτελεί ταυτόχρονα έναν σπουδαίο επιλεκτικό μηχανισμό: Δεν θυμόμαστε όλα όσα μας συμβαίνουν σε μία δεδομένη μέρα. Μερικές φορές, θυμόμαστε κάτι απλώς επειδή αυτό συνδέεται με έντονα συναισθήματα, ενώ άλλες φορές εκτελούμε σύνθετες διεργασίες για να καταλάβουμε γιατί κάτι έχει σημασία για εμάς και παραμένει αποτυπωμένο στη μνήμη μας. Καθώς λοιπόν κοιμόμαστε, ο εγκέφαλός μας επαναλαμβάνει καταστάσεις που έχουμε βιώσει, τις επεξεργάζεται, μαθαίνει από αυτές και εξάγει τα δικά του νοήματα.
Η σημασία του ύπνου για τη λειτουργία του εγκεφάλου μας, έχει αποδειχθεί ανά τα χρόνια ακόμη πιο καταλυτική. Εκτός από τις λειτουργίες μνήμης και επίλυσης προβλημάτων, ο ύπνος μπορεί να βοηθήσει τον εγκέφαλό μας να παραμείνει διαυγής, νέος και υγιής. Το 2013, η νευροεπιστήμονας του Πανεπιστημίου του Rochester, Maiken Nedergaard, δημοσίευσε τα αποτελέσματα μιας πολυετούς έρευνας αναφορικά με τη λειτουργία του ύπνου. Αφού χρησιμοποίησε νέες τεχνικές για να παρατηρήσει τους εγκεφάλους των ποντικών όταν βρίσκονταν σε εγρήγορση κατά τη διάρκεια της ημέρας και όταν βρίσκονταν σε συνθήκη ύπνου αντίστοιχα, ανακάλυψε ότι ο ύπνος ήταν το σύστημα εκείνο που διατηρούσε την ισορροπία του εγκεφάλου.
Πιο συγκεκριμένα, όταν είμαστε ξύπνιοι, οι δραστηριότητές μας οδηγούν στη συσσώρευση υπολειμμάτων στον εγκέφαλο: σχηματίζουμε πολλές τοξίνες, όπως το βήτα-αμυλοειδές, μια πρωτεΐνη που σχετίζεται με τη νόσο του Αλτσχάιμερ. Αντίθετα, όταν κοιμόμαστε, συγκεκριμένα κανάλια στον εγκέφαλό μας επεκτείνονται για να επιτρέψουν στο εγκεφαλονωτιαίο υγρό να κυλήσει μέσα του και να «καθαρίσει» αυτά τα υπολείμματα. Όταν λοιπόν ο εγκέφαλός μας δεν διαθέτει αρκετό χρόνο για να ξεκουραστεί, συσσωρεύονται τοξίνες, η συσσώρευση των οποίων συνδέεται στενά με νευροεκφυλιστικές ασθένειες. Ακόμη, η διαταραχή του ύπνου αποτελεί ένα από τα πρώτα σημάδια επικείμενης άνοιας, ενώ ορισμένα από τα γονίδια που ρυθμίζουν τη διάρκεια του ύπνου, σχετίζονται επίσης με τη σχιζοφρένεια.
Πέρα όμως από τις γνωσιακές λειτουργίες, η σωματική μας υγεία φαίνεται επίσης να είναι στενά συνδεδεμένη με τον ύπνο. Σε μια μελέτη που σχεδιάστηκε για να ελέγξει τον αντίκτυπο που έχει η καρδιακή λειτουργία στον ύπνο και αντίστροφα, μια ομάδα φυσιολόγων υπέβαλε υγιείς άνδρες, χωρίς ιστορικό καρδιακών παθήσεων, σε στέρηση ύπνου. Σε διάφορα σημεία της διαδικασίας, έλεγχαν τους καρδιακούς παλμούς, την αρτηριακή τους πίεση και τα επίπεδα ορισμένων πρωτεϊνών που παραδοσιακά σχετίζονται με καρδιακά προβλήματα. Μέσα σε δύο ημέρες, σχεδόν κάθε δείκτης ήταν ανυψωμένος.
Αντίθετα, σε μια μελέτη που εξέτασε την άπνοια του ύπνου – sleep apnea (σ.σ. υφίσταται όταν η αναπνοή μας διακόπτεται καθώς κοιμόμαστε, με αποτέλεσμα το σώμα μας να ξυπνάει για λίγο ώστε να εκκινήσει εκ νέου τη διαδικασία της αναπνοής), η οποία συνδέεται στενά με την καρδιαγγειακή νόσο, η θεραπεία της άπνοιας αποδείχθηκε πως βελτιώνει την αγγειακή λειτουργία σε σύντομο χρονικό διάστημα. Όταν οι ασθενείς κατάφεραν να κοιμηθούν ήσυχοι με το πέρας της θεραπείας, η ένταση των καρδιακών τους παλμών και το αγγειακό στρες, ανακουφίστηκαν.
Με πληροφορίες από το New Yorker και το WebMD