«Η Μαργαρίτα παίρνει μεγαλύτερο μισθό και πάντα της αναθέτουν καλύτερες δουλειές». «Ο Οδυσσέας διαχειρίζεται καλύτερα τις δυσκολίες στη ζωή του». «Η Αιμιλία είναι πιο κοινωνική και έχει γύρω της έναν μεγάλο κύκλο ανθρώπων που την αγαπάει».
Λίγο πολύ, όλοι μας συνηθίζουμε να συγκρίνουμε τον εαυτό μας με άλλους ανθρώπους και τα επιτεύγματά τους. Αυτή η τάση ονομάζεται κοινωνική σύγκριση και είναι ένας φυσικός τρόπος για να αξιολογήσουμε το πού κινούμαστε. Όταν συγκρινόμαστε με άτομα που φαινομενικά βρίσκονται σε «καλύτερη» κατάσταση από εμάς, σημειώνεται αυτό που ονομάζουμε ανοδική κοινωνική σύγκριση, η οποία τείνει να μας κάνει να νιώθουμε δυσαρεστημένοι. Εάν αισθανόμαστε ότι δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτα για να βελτιώσουμε την κατάστασή μας, τότε η δυσαρέσκεια μετατρέπεται σε απογοήτευση.
Στον αντίποδα, όταν συγκρίνουμε τον εαυτό μας με ανθρώπους που βρίσκονται σε πιο μειονεκτική θέση από τη δική μας, μιλάμε για καθοδική κοινωνική σύγκριση, η οποία μπορεί να μας κάνει να νιώσουμε ικανοποίηση (ακόμα και αυταρέσκεια), ωστόσο ενδέχεται να περιορίσει το κίνητρό μας να δουλέψουμε σκληρότερα.
Όπως και να ‘χει, οι κοινωνικές συγκρίσεις, όταν φτάνουν στην υπερβολή τους, έχουν αρνητικές επιπτώσεις στη ψυχική μας υγεία. Εάν διαπιστώσεις ότι η σύγκριση με άλλους ανθρώπους σε αποδιοργανώνει και σου καλλιεργεί δυσάρεστα συναισθήματα, o Γνωσιακός-Συμπεριφορικός Ψυχοθεραπευτής Arthur Markman προτείνει τρεις βασικούς τρόπους με τους οποίους μπορούμε να τροποποιήσουμε τις σκέψεις μας:
Ένα θεμελιώδες πρόβλημα των κοινωνικών συγκρίσεων είναι ότι επιτρέπουν στις ζωές άλλων ανθρώπων να καθορίζουν τους στόχους μας. Είναι σημαντικό να συνειδητοποιήσουμε πως, σταδιακά, η εστίαση στα επιτεύγματα των άλλων μπορεί να μας κάνει να απογοητευόμαστε ακόμη με τα απλά καθημερινά πράγματα τα οποία στο παρελθόν απολαμβάναμε.
Σε μία στιγμή σαν κι αυτή, είναι σημαντικό να σκεφτούμε τι μας κάνει να νιώθουμε χαρά και ικανοποίηση, τόσο σε προσωπικό, όσο και σε επαγγελματικό επίπεδο. Στη συνέχεια, μπορούμε να καταγράψουμε τους κυριότερους στόχους που θέλουμε να υλοποιήσουμε, με γνώμονα την αυθεντικότητά μας και όχι τις πράξεις των άλλων.
Η αυτοπαρατήρηση είναι ένα από τα βασικά θεραπευτικά βήματα της Γνωσιακής-Συμπεριφορικής θεραπείας. Όταν τσακώνουμε τον εαυτό μας να παρακολουθεί τα επιτεύγματα κάποιου άλλου με ζήλια, είναι σημαντικό, να εντοπίσουμε το συναίσθημα και να προσπαθήσουμε να επαναπροσδιορίσουμε την αντίδρασή μας. Ο φθόνος είναι το συναίσθημα που βιώνουμε όταν ένας άνθρωπος έχει ή κάνει κάτι που θα θέλαμε να έχουμε ή να κάνουμε. Εάν για παράδειγμα ένας/μία συνάδελφος πάρει προαγωγή, την οποία θα θέλαμε κι εμείς, είναι λογικό να αισθανθούμε έναν βαθμό ζήλιας. Αντ’ αυτού όμως, θα μπορούσαμε να στείλουμε ένα μήνυμα στο οποίο θα τον/την συγχαρούμε, προσπαθώντας παράλληλα να χαρούμε αληθινά με την επιτυχία τους.
Όταν δυσανασχετούμε με άλλους ανθρώπους για όσα έχουν καταφέρει, είναι φυσικό να ενεργούμε με τρόπους που μας κάνουν να φαινόμαστε πικραμένοι και απότομοι. Αντιθέτως, εάν προσπαθήσουμε να τους συγχαρούμε για τις επιτυχίες τους, θα τους επιτρέψουμε να αναπτύξουν θετικά συναισθήματα για εμάς, ενώ αυτή η στάση μπορεί να παρακινήσει άλλους ανθρώπους να χαρούν με τις δικές μας επιτυχίες στο μέλλον.
Πολλές αλλαγές ξεκινούν από έξω προς τα μέσα. Ακόμη κι αν στην αρχή αισθανθούμε πως είναι ανειλικρινές να συγχαρούμε κάποιον όταν αισθανόμαστε το αντίθετο, με την πάροδο του χρόνου θα διαπιστώσουμε ότι μας γίνεται πιο εύκολο και πηγαίο να νιώσουμε αισιόδοξα συναισθήματα για τα καλά πράγματα που του συμβαίνουν, καθώς έτσι εξασκούμαστε στο να διαχωρίζουμε τα επιτεύγματά του από τα δικά μας.
Ένας από τους λόγους για τους οποίους η κοινωνική σύγκριση είναι τόσο συνηθισμένη, είναι ότι είμαστε εγγενώς κοινωνικά όντα. Το να σχετιζόμαστε, βρίσκεται στη φύση μας και πράγματι είναι δύσκολο να αγνοήσουμε απλώς όσα κάνουν οι άλλοι – ιδιαίτερα εκείνοι που έχουν κοινές ασχολίες με τις δικές μας.
Για να φτάσουμε στο σημείο να αποφεύγουμε τις συγκρίσεις με τους άλλους, είναι βοηθητικό να προσπαθήσουμε να τροποποιήσουμε τα συναισθήματά μας για εκείνους. Κάτι τέτοιο θα μπορούσε να συμβεί γράφοντας μια λίστα «ευγνωμοσύνης». Το να επικεντρωθούμε σε όσα μας κάνουν να νιώθουμε ευγνωμοσύνη είναι ιδιαίτερα ενισχυτικό, καθώς πολλά από αυτά για τα οποία είμαστε ευγνώμονες αφορούν τους ανθρώπους γύρω μας – άτομα που μας έχουν φροντίσει, μας έχουν σταθεί στα δύσκολα ή μας έχουν βοηθήσει στη δουλειά μας. Όλα αυτά καθιστούν την ευγνωμοσύνη ένα καλό αντίδοτο των αρνητικών κοινωνικών συγκρίσεων και μας υπενθυμίζουν ότι υπάρχουν άνθρωποι στη ζωή μας που συμβάλλουν ανιδιοτελώς στην εξέλιξή μας.