Η Εσθονία είναι ένα από τα πλέον πολύπαθα κράτη στη σύγχρονη Ευρωπαϊκή ιστορία. Αποτέλεσε για χρόνια το μπαλάκι σε μια παρτίδα πινγκ πονγκ μεταξύ Σοβιετικών και Γερμανών που ξεκίνησε με την ενσωμάτωσή της στην ΕΣΣΔ το 1940. Έναν χρόνο αργότερα και με τους Γερμανούς να έχουν εισβάλλει στη Σοβιετική Ένωση, οι χώρες της Βαλτικής πέρασαν στην κυριαρχία του Τρίτου Ράιχ και μαζί με τη Λευκορωσία συνέθεσαν τη “Reichskommissariat Ostland” (σαν να λέμε ανατολική επιμελητεία του Ράιχ). Οι Σοβιετικοί ανέκαμψαν, πήραν και πάλι τον έλεγχο της περιοχής το 1944 για να αποχωρήσουν 47 χρόνια αργότερα. Η Εσθονία ανεξαρτητοποιήθηκε πλήρως μόλις το 1991 έπειτα από συνολικά 51 χρόνια κατοχής.
Οι 1,3 εκατ. Εσθονοί θα μπορούσαν να παίζουν τον ρόλο του φτωχού συγγενή της Ευρώπης, να καταριούνται την τύχη τους, τους Γερμανούς και τους Ρώσους, να ζητούν πίσω τα κλεμμένα και να δανείζονται απ’ όποιον περπατά και όποιον έχει μουστάκι προκειμένου να ορθοποδήσουν. Αντ’ αυτού ωστόσο προτίμησαν να κάνουν κάτι διαφορετικό. Τι; Να στήσουν από το μηδέν το πιο προηγμένο τεχνολογικά σύστημα διακυβέρνησης στην Ευρώπη! Η δουλειά φάνηκε από το 2002, όταν η τότε κυβέρνηση έστησε ένα ελεύθερο δίκτυο Wi-Fi που κάλυπτε τις πιο πυκνοκατοικημένες περιοχές της χώρας –ναι, ναι, σαν κι αυτό που ανακοίνωσε ο Αντώνης Σαμαράς. Άλλωστε η Εσθονία είναι αρκετά αποκεντρωμένη σαν κράτος με το Ταλίν, την πρωτεύουσά της να αριθμεί λιγότερους από 450.000 κατοίκους.
Με έναν αναγνώστη PIN, σαν κι αυτούς που μοιράζουν οι τράπεζες για το e-banking και μία ταυτότητα, οι κάτοικοι της Εσθονίας μπορούν να ψηφίσουν, να ζητήσουν βεβαιώσεις, να ελέγξουν τα ιστορικά τους, να συναλλαχθούν με το Δημόσιο και να υποβάλλουν τις φορολογικές τους δηλώσεις με δύο «κλικ».
Τι έκαναν λοιπόν οι Εσθονοί; Αντί να μπλέξουν με γραφειοκρατικές διαδικασίες, χαρτούρα και ογκώδη αρχεία, αποφάσισαν να κάνουν τα πάντα ψηφιακά. Με τα δεδομένα του τελευταίου μισού αιώνα να έχουν καταστραφεί εξ άλλου, το “reboot” της Εσθονίας έγινε με τρόπο που θα ζήλευαν ακόμη και στη Σίλικον Βάλει. Άλλωστε, «τα χαρτιά μπορούν να αλλοιωθούν και να αντιγραφούν όμως οι πληροφορίες σε μία βάση δεδομένων όχι», όπως χαρακτηριστικά είχε αναφέρει μιλώντας σε συνέδριο ο Τάαβι Κότκα, ο άνθρωπος που εμπνεύστηκε το οικοδόμημα πάνω στο οποίο στήθηκε μία από τις πιο ψηφιακά προηγμένες κοινωνίες του κόσμου. Πρώην CEO της Nortal, της μεγαλύτερης εταιρείας ανάπτυξης λογισμικού στη Βαλτική, υποψήφιος διδάκτωρ στην τεχνολογία λογισμικού (κάνει το PhD του παράλληλα) και σύμβουλος του αντιπροέδρου της Κομισιόν, Άντρους Άνσιπ, σε θέματα ψηφιακών οικονομιών και ηλεκτρονικής διακυβέρνησης, ο 37χρονος Κότκα αποτελεί άνθρωπο-κλειδί για τη χώρα.
Με έναν αναγνώστη PIN, σαν κι αυτούς που μοιράζουν οι τράπεζες για το e-banking και μία ταυτότητα, οι κάτοικοι της Εσθονίας μπορούν να ψηφίσουν, να ζητήσουν βεβαιώσεις, να ελέγξουν τα ιστορικά τους, να συναλλαχθούν με το Δημόσιο και να υποβάλλουν τις φορολογικές τους δηλώσεις με δύο «κλικ». Ειδικά γι’ αυτό το τελευταίο, η διαδικασία θα μπορούσε να είχε γίνει και χωρίς κανένα «κλικ», όμως όπως εξήγησε ο Κότκα, «τους αναγκάζουμε να κάνουν αυτά τα “κλικ” για να αντιληφθούν ότι όντως πληρώνουν φόρο».
Οι Εσθονοί βέβαια έχουν να αντιμετωπίσουν σε καθημερινή βάση σωρεία κυβερνοεπιθέσεων στους σέρβερ και τις βάσεις δεδομένων τους: το 2007 ας πούμε, κρατικές ιστοσελίδες έμειναν «νεκρές» για περίπου έναν μήνα. Με τις περισσότερες επιθέσεις να προέρχονται από Κίνα και Ρωσία, οι Εσθονοί έμαθαν και πλέον αποκρούουν εκατοντάδες κάθε μέρα. Δεν μένουν όμως εκεί: βρίσκονται σε συζητήσεις με φιλικά προσκείμενες χώρες για τη δημιουργία «πρεσβειών δεδομένων», τη φιλοξενία δηλαδή σέρβερ με δεδομένα και εφαρμογές που θα μπορούσαν να παίξουν τον ρόλο του backup σε περίπτωση που οι εγχώριες υποδομές αποτύγχαναν.
Επιπρόσθετα, η κυβέρνηση της χώρας εξετάζει το ενδεχόμενο να εμπιστευτεί τεχνολογίες όπως το Amazon Cloud και το Microsoft Azure προκειμένου να κερδίσει από την τεχνογνωσία των κολοσσών του χώρου –και να διασφαλίσει ακόμα περισσότερο τα δεδομένα των πολιτών της. Με το 85% της πληροφορίας που βρίσκεται στους σέρβερ της να είναι δημόσια προσβάσιμο άλλωστε (και άρα να μη διατρέχει κίνδυνο να «διαρρεύσει»), η Εσθονία απλά φροντίζει να κρατά καλά προστατευμένο το υπόλοιπο 15% (φορολογικά και οικονομικά στοιχεία, ιατρικά ιστορικά κλπ) με τη βοήθεια του blockchain, της βάσης πάνω στην οποία «πατά» το κόνσεπτ του Bitcoin. Τι κερδίζει έτσι η χώρα; Ότι ακόμα κι αν η κυβέρνηση δεν ελέγχει τις φυσικές περιοχές της χώρας, το κράτος θα εξακολουθήσει να υφίσταται.
Τελευταία έμπνευση των Εσθονών το “e-residency” ή αν προτιμάτε η ηλεκτρονική διαμονή, βάσει της οποίας οποιοσδήποτε μπορεί να αιτηθεί online να γίνει e-κάτοικος της χώρας! Δεν παίρνει φυσικά διαβατήριο, όμως του δίνεται ταυτότητα που του επιτρέπει να ανοίξει λογαριασμό σε τράπεζα της χώρας, να ιδρύσει τη δική του εταιρεία και βέβαια να χρησιμοποιήσει τις ψηφιακές δημόσιες υπηρεσίες του κράτους! Ένα πρότζεκτ με μηδέν κόστος που όμως έχει φέρει πάνω από 13.000 e-κατοίκους και περισσότερες από 1.000 επιχειρήσεις στην Εσθονία μέσα σε έναν περίπου χρόνο εφαρμογής. Ο στόχος της κυβέρνησης είναι ως το 2025 να την έχει μετατρέψει από ένα κράτος 1,3 εκατ. κατοίκων σε μια κοινότητα 10 εκατ. μελών. Το περίφημο “e-residency” άλλωστε δεν είναι τίποτα παραπάνω από «την εύρεση των καλύτερων πελατών» για τη χώρα.
Σκεφτείτε τώρα ότι αυτοί οι «ηλεκτρονικοί κάτοικοι» εκτός από τα χρήματα που φέρνουν στη χώρα (η Εσθονία από το 2011 βρίσκεται στην Ευρωζώνη) σε μερικά χρόνια θα μπορούσαν να έχουν λόγο ακόμα και σε συγκεκριμένα θέματα που τους αφορούν –οικονομικά και φορολογικά ως επί το πλείστον. Να το συγκεκριμενοποιήσουμε λίγο; Φέρτε κατά νου όλους εκείνους τους Βρετανούς που μετά από ένα ενδεχόμενο Brexit, θα θέλουν να διατηρήσουν τις επαφές τους με την Ευρωπαϊκή Ένωση. Όταν μέσα σε έναν μήνα θα μπορούν να απολαμβάνουν προνόμια σαν και τα παραπάνω, τι λέτε, δεν θα πέσουν με τα μούτρα στην Εσθονία;