Τα τελευταία χρόνια, οι συζητήσεις γύρω από την ψυχική υγεία έχουν πολλαπλασιαστεί στα social media και ιδιαίτερα στο TikTok, όπου η μορφή της πλατφόρμας επιτρέπει την προβολή πολυάριθμων εύπεπτων, σύντομης διάρκειας και οικείων βίντεο. Ενώ αυτή η αφθονία μπορεί να συμβάλλει στη μείωση του στίγματος που σχετίζεται με την ψυχική ασθένεια, οι κίνδυνοι φαίνεται πως είναι πολλοί περισσότεροι, ιδιαίτερα όταν οι νέοι φτάνουν σε σημείο να αναζητούν τη διάγνωσή τους μέσα σε μερικούς αλγόριθμους.
Όλο και περισσότεροι έφηβοι και νεαροί ενήλικες καταλήγουν να διαγιγνώσκουν τον εαυτό τους με ψυχικές ασθένειες – συμπεριλαμβανομένων σοβαρών διαταραχών – αφού πάρουν τα πρώτα ερεθίσματα από βίντεο του TikTok και στη συνέχεια αναζητήσουν περισσότερες πληροφορίες στο διαδίκτυο, οι οποίες φυσικά δεν είναι πάντα έγκριτες.
Ανάμεσα στις ψυχικές ασθένειες που αυτοδιαγνώσκουν συχνότερα οι νέοι, παρατηρείται πως βρίσκεται ο αυτισμός, η διαταραχή ελλειμματικής προσοχής και υπερκινητικότητας (ADHD), η οριακή διαταραχή προσωπικότητας, η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή (OCD) και το σύνδρομο Tourette.
Η ταμπελοποίηση της ψυχικής μας κατάστασης με κάποια συγκεκριμένη διαταραχή αντιμετωπίζεται συχνά ως “trend” από τους εφήβους. Για παράδειγμα, κάποιος μπορεί να θέλει να λέει, «Έχω ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή», όμως, όπως επισημαίνει στην Popaganda ο Κλινικός Ψυχολόγος, Γιώργος Δίπλας, «αν σου αρέσει η λεπτομερής οργάνωση και αυτό αποτελεί δομικό χαρακτηριστικό σου ή αν σου αρέσει να λειτουργείς με έναν συγκεκριμένο τρόπο, αυτό δεν σημαίνει απαραίτητα ότι έχεις ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή. Τα άτομα που έχουν ΙΨΔ κυριεύονται από καταναγκασμούς που τους ωθούν να δρουν κατ’ αυτόν τον τρόπο».
Επίσης, είναι σημαντικό να έχουμε κατά νου πως πολλοί άνθρωποι μπορεί να εμφανίσουν κάποια στιγμή στη ζωή τους συμπτώματα που σχετίζονται με διάφορες ψυχικές διαταραχές – άλλα λιγότερο σοβαρά και άλλα πιο επίμονα, για τα οποία απαιτείται διάγνωση – όμως αυτό δεν ισοδυναμεί με την ύπαρξη της ίδιας της διαταραχής. Για παράδειγμα, πολλοί άνθρωποι βιώνουν φυσιολογικές αλλαγές στη διάθεση κατά τη διάρκεια της ημέρας τους, αλλά δεν πληρούν τα διαγνωστικά κριτήρια που απαιτούνται για τη διάγνωση διαταραχών της διάθεσης, όπως η κατάθλιψη ή η διπολική διαταραχή.
Παράλληλα, πρέπει να υπενθυμίζουμε στον εαυτό μας, πως είμαστε πολλά περισσότερα από μία διάγνωση, η οποία είναι ένα από τα πολλά μας γνωρίσματα. Τη διάγνωση οφείλουμε να την αντιμετωπίζεται ως σημείο εκκίνησης της κατανόησης του εσωτερικού μας κόσμου και όχι ως μία αμετακίνητη συνθήκη που θα μας συνοδεύει για όλη μας τη ζωή.
Τα βίντεο στο TikTok έχουν διάρκεια μικρότερη του ενός λεπτού, γεγονός που δεν αφήνει πολλά περιθώρια για να παρουσιαστούν λεπτομέρειες. Όσον αφορά τα βίντεο που σχετίζονται με ψυχικές νόσους, συνήθως σε αυτά γίνεται μια απλή καταγραφή των βασικών χαρακτηριστικών τους, χωρίς κάποια περαιτέρω εξήγηση και φυσικά χωρίς να εξατομικεύονται.
Στις περισσότερες περιπτώσεις, η υπεραπλούστευση αυτή έχει ως αποτέλεσμα τα άτομα να ετικετοποιούν εσφαλμένα την κατάσταση της ψυχικής τους υγείας και να αποφεύγουν την έγκυρη διάγνωση η οποία πρέπει πάντα να γίνεται από κάποιον ειδικό, με αποτέλεσμα συχνά να καταφεύγουν αυτοβούλως σε αναποτελεσματικές, ακατάλληλες, ακόμη και επιβλαβείς θεραπείες.
«Είναι απίστευτα εύκολο να γίνει λανθασμένη διάγνωση», τονίζει ο κ. Δίπλας. «Οι θεραπευτές και οι ψυχίατροι εξετάζουν το φάσμα των εμπειριών που έχει ένας ασθενής, τη διάρκεια παρουσίας των συμπτωμάτων, την έντασή τους και τη συχνότητά τους, καθώς και λεπτομέρειες της καθημερινότητας του ατόμου. Κάτι τέτοιο είναι αδύνατο να συμβεί μέσω του TikTok».
Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι η πρώτη γραμμή πληροφοριών για ένα πολύ μεγάλο κομμάτι του πληθυσμού. Πολλοί millennials και άτομα της Generation Z παρακολουθούν τα social media αποκλειστικά ή περισσότερο από τις ειδήσεις, γεγονός που καθιστά τις πληροφορίες που αντλούν από αυτά εξαιρετικά πολύτιμες για εκείνους.
Επίσης, τα παιδιά αλλά και οι νεαροί ενήλικες, συχνά αναζητούν καταφύγιο σε μία υποστηρικτική κοινότητα στην οποία θα βρουν ομοϊδεάτες και θα αισθανθούν πως δεν είναι μόνοι σε αυτό που περνούν, ενώ θα μπορέσουν να εξερευνήσουν τι είναι αυτό που τους κάνει να νιώθουν διαφορετικοί. Η στροφή σε αυτές τις ενέργειες συνδέεται σημαντικά και με την στάση των ενηλίκων, οι οποίοι δεν είναι εξίσου ψυχικά διαθέσιμοι με τους νέους για να μιλήσουν για ζητήματα ψυχικής υγείας. Όσο όμως το διαδίκτυο σπάει τα ταμπού των ενηλίκων και ευαισθητοποιεί, άλλο τόσο μπορεί να στρέψει τα παιδιά στην παραπληροφόρηση.
Το στίγμα σε ζητήματα ψυχικής υγείας, η έλλειψη εμπιστοσύνης προς του επαγγελματίες, η μη επαρκής πληροφόρηση, η πεποίθηση ότι τα προβλήματά τους δεν είναι αρκετά σοβαρά ώστε να δικαιολογούν την αναζήτηση βοήθειας, ακόμη και η ντροπή που μπορεί να αισθάνονται για όσα βιώνουν, είναι ορισμένοι βασικοί παράγοντες που αποθαρρύνουν τους νέους από το να αναζητήσουν βοήθεια.
Μια μελέτη που δημοσιεύθηκε τον Μάρτιο ανέλυσε 100 βίντεο στο TikTok με το hashtag #mentalhealth, τα οποία είχαν σημειώσει συνολικά περισσότερες από 1 δισεκατομμύριο προβολές. Από τα σχόλια των χρηστών κάτω από τα βίντεο, φάνηκε πως οι έφηβοι στρέφονται στο TikTok αναζητώντας μια πηγή υποστήριξης, αλλά και για να λάβουν συμβουλές από συνομήλικους. Πέρα από τις ανακριβείς πληροφορίες όμως που λαμβάνουν, υπάρχουν λογαριασμοί οι οποίοι ενθαρρύνουν μέχρι και την επιβλαβή συμπεριφορά, όπως το κόψιμο και τον αυτοτραυματισμό γενικότερα με το επιχείρημα της «ανακούφισης από τον πόνο».
Παράλληλα, η αναζήτηση μιας υποστηρικτικής και συμπεριλιπτικής κοινότητας στο διαδίκτυο αποδεικνύεται ισχυρή για εκείνους τους νέους που δυσκολεύονται να αποκτήσουν πρόσβαση σε πόρους ψυχικής υγείας. Συγκεκριμένα, μεταξύ των εφήβων που ανήκουν σε φυλετικές ή εθνοτικές μειονότητες, παράγοντες όπως το χαμηλό οικογενειακό εισόδημα, η έλλειψη ασφάλισης και πρόσβασης σε υπηρεσίες ιατρικής περίθαλψης, αλλά και οι πολιτισμικές πεποιθήσεις για την ψυχική φροντίδα, συχνά τους αποτρέπουν από την πρόσβαση στη θεραπεία, σύμφωνα με μια μελέτη που δημοσιεύτηκε τον Μάρτιο του 2021 στο Frontiers in Public Health. Ως αποτέλεσμα, διαφεύγουν στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και κυρίως στο TikTok, όπου μέσα από αυτά τα «ανάλαφρα» και εύπεπτα βίντεο προσπαθούν να αποσπάσουν πληροφορίες για τα συμπτώματά τους και επιχειρούν να πραγματοποιήσουν μια διάγνωση.