Καλώς ή κακώς, ο καπιταλισμός οδηγεί στην εμπορευματοποίηση κάθε έκφανσης της ανθρώπινης ζωής. Συχνά μάλιστα μετατρέπει σε προϊόν κάτι που μέχρι πρότινος δεν μπορούσε κανείς να φανταστεί ότι θα μπορούσε να καταστεί εμπορεύσιμο. Κάτι τέτοιο φαίνεται να συμβαίνει και στην περίπτωση νέων εφαρμογών που είναι ιδιαίτερα διαδεδομένες στις ΗΠΑ και οι οποίες σου δίνουν τη δυνατότητα να κρατήσεις τραπέζι σε εστιατόριο της αρεσκείας σου. Με το αζημίωτο, φυσικά.
Table8, ReservationHop και Killer Rezzy είναι μερικά παραδείγματα εφαρμογών με τις οποίες μπορείς – όπως αναφέρει το περιοδικό The Atlantic – να είσαι σίγουρος ότι το τραπέζι στο αγαπημένο σου εστιατόριο δε θα καταληφθεί από κάποιο τυχαίο. Το αξιοπερίεργο μάλιστα είναι ότι οι περισσότερες από αυτές εμπορεύονται τις κρατήσεις των εστιατορίων χωρίς αυτά να το γνωρίζουν.
Οι νέες εφαρμογές για την κράτηση τραπεζιού με πληρωμή είναι γεγονός. Θα καταφέρουν να επιβιώσουν παρά τις αντιδράσεις πελατών και εστιατόρων;
Το ζήτημα που τίθεται σχεδόν αβίαστα είναι το εξής: μα καλά μπορούν όλα να εμπορευματοποιούνται και στην προκείμενη περίπτωση η απλή κράτηση ενός τραπεζιού; Και κατ’επέκταση αναρωτιόμαστε: ποιον συμφέρει η εισχώρηση του χρήματος σε κάθε πλευρά της ανθρώπινης καθημερινότητας.
Όσον αφορά στις κρατήσεις εστιατορίων, η «νέα πρακτική» των start-up επιχειρήσεων που προωθούν τη λογική «για να κάτσεις θα πληρώσεις» παραβιάζουν δύο παραδοσιακές αρχές στο χώρο της εστίασης. Η πρώτη είναι ότι το γεύμα θεωρείται απλώς ένα γεύμα και τίποτα παραπάνω. Άρα η τιμή του θα πρέπει να είναι η ίδια είτε σερβίρεται Δευτέρας μεσημέρι, είτε σερβίρεται Σάββατο βράδυ. Η δεύτερη αρχή θέλει την κράτηση να αποτελεί μέρος του γεύματος, που δεν μπορεί επομένως να χρεωθεί.
Η παραβίαση αυτών των δύο «άγραφων» νόμων προκαλεί ποικίλες αντιδράσεις σε πελάτες εστιατορίων στις ΗΠΑ, οι οποίοι δεν έχουν καμία όρεξη να πληρώσουν έξτρα την κράτηση του εστιατορίου.
Νομίζω ότι η παραπάνω άποψη είναι υπερβολική και χωρίς πρακτική αξία, που οδηγεί μακροπρόθεσμα τους πελάτες να βάλουν πιο βαθιά το χέρι στην τσέπη:
1. Κανόνας προσφοράς και ζήτησης. Στον ταλαίπωρο κόσμο που ζούμε, όταν έχεις κάτι που γυαλίζει στους υπόλοιπους, ο καπιταλισμός σου δίνει τη δυνατότητα να ανεβάζεις την τιμή ανάλογα με τους μνηστήρες που ανταγωνίζονται για την απόκτησή του. Ποτέ αυτό δεν συνδέθηκε με το τι έχεις να προσφέρεις, αλλά μονάχα με το αν αυτό έλεγε κάτι στους άλλους. Επομένως, τίποτα δεν αποκλείει ακόμα και η κράτηση ενός τραπεζιού να εμπορευματοποιηθεί, εφόσον βρεθούν οι – αφελείς ή έξυπνοι δεν έχει καμία σημασία – άνθρωποι που είναι διατεθειμένοι να πληρώσουν για να εξασφαλίσουν μία ένα τραπέζι στο εστιατόριο της αρεσκείας τους.
2. Ο φασισμός του πελάτη. Ξυπνάς Τρίτη με όρεξη να βγάλεις το φίλο/φίλη/άνδρα/γυναίκα/ερωμένο/ερωμένη έξω, όμως επειδή σου κάπνισε το Σάββατο να κάτσεις σπίτι – το πιθανότερο γιατί τσακωθήκατε, πώς γίνεται αλήθεια να πλακώνεσαι πάντα λίγο πριν βγεις; – ακυρώνεις την κράτηση. Γιατί; Γιατί απλά έτσι γουστάρεις. Όμως ο μαγαζάτορας που κράτησε το τραπέζι για την αφεντιά σου έχασε πελατεία εξαιτίας σου. Αν μάλιστα λάβουμε υπόψη μας ότι οι ακυρώσεις κρατήσεων μπορεί να φτάσουν και το 20% των τραπεζιών, μιλάμε για μεγάλη χασούρα. Άρα, αφού στον μαγαζάτορα κοστίζει η ακύρωση της κράτησης, σε εμάς θα κοστίσει η κράτηση. Πρόκειται για ένα είδος προσυμβατικής ευθύνης που στη νομική και καθημερινή ζωή θεωρείται αυτονόητη. Η μάσα στο εστιατόριο είναι σύμβαση (δίνεις λεφτά, παίρνεις φαγάκι), το στάδιο της κράτησης τραπεζιού είναι προσυμβατικό και στο πλαίσιο αυτού πρέπει να φέρεσαι με καλή πίστη. Άρα, όταν ακυρώνεις την κράτηση επειδή απλώς έτσι σου ήρθε, πληρώνεις εσύ.
3. Τέρμα οι ουρές. Αν κάνεις κράτηση σε μαγαζί, δεν ψάχνεις για μέρος να φας, δεν περιμένεις σε ουρά και όλα μια χαρά, ειδικά για όποιον έχει προνοήσει να κλείσει τραπέζι.
4. Συμπίεση τιμών. Σε πρώτο χρόνο, η κράτηση θα σημαίνει οικονομική επιβάρυνση και άρα θα οδηγήσει σε αύξηση των τιμών βραχυπρόθεσμα. Μακροπρόθεσμα, ωστόσο, τα αυξημένα έσοδα των εστιατόρων θα μεταφραστούν σε περισσότερα εστιατόρια, περισσότερα τραπέζια, περισσότερες θέσεις εργασίας και μεγαλύτερο ανταγωνισμό μεταξύ των φαγάδικων. Και τι σημαίνει αύξηση του ανταγωνισμού; Συμπίεση των τιμών σε ένα βάθος χρόνου, με ταυτόχρονη βελτίωση των προσφερόμενων υπηρεσιών.
5. Υποκρισία. Σε ένα κόσμο που έχει κάνει τον έρωτα, την υγεία και την παιδεία βιομηχανία και πηγή κέρδους, μας πείραξε η εμπορευματοποίηση της κράτησης τραπεζιού; Αν ο καπιταλισμός μας έχει μάθει κάτι, είναι ότι δε χαμπαριάζει να σου πουλήσει και τη μάνα του. Και αυτό δεν φαίνεται να ενοχλεί γενικά όταν οδηγεί σε μείωση των τιμών.
Παρά τα παραπάνω, ο άνθρωπος τείνει σχεδόν αυτόματα να αντιτίθεται στην εμπορευματοποίηση οποιοδήποτε πράγματος που μέχρι πρότινος προσφερόταν δωρεάν. Αυτό οφείλεται στο ότι γενικά θεωρούμε άδικες τις νόρμες του καπιταλισμού, όπως τον κανόνα προσφοράς και ζήτησης, αν και αντιλαμβανόμαστε το ρόλο τους μέσα στην οικονομία. Με άλλα λόγια νιώθουμε ότι «μας τα παίρνουν από παντού». Αυτό υποστηρίζουν τουλάχιστον οι Τζακς Κνετς, Ρίτσαρντ Τάλερ και Ντάνιελ Κάνεμαν, μία ομάδα ψυχολόγων και οικονομολόγων που, όπως αναφέρει το Atlantic, σε πείραμά της έθεσε στην κρίση των συμμετεχόντων το εξής σενάριο: «Ένα μαγαζί πουλούσε τα φτυάρια στην τιμή των 15$, όμως μία ημέρα μετά από έντονη χιονόπτωση αύξησε την τιμή στα 20$». Οι περισσότεροι από τους συμμετέχοντες κατανοούσαν τη λογική της αλλαγής, αλλά την έβρισκαν άδικη και ίσως ηθικά μεμπτή.
Το πρόβλημα ίσως να μην έχει να κάνει τόσο με την πληρωμή ενός χαμηλού αντιτίμου για την κράτηση ενός εστιατορίου, αλλά με το γενικότερο πρόβλημα των υψηλών τιμών που υπάρχουν στην Ελλάδα.
Θα επιβιώσουν λοιπόν οι εφαρμογές κράτησης τραπεζιού; Κατά πάσα πιθανότητα ναι, καθώς η λογική της αγοράς απαιτεί οι προσφερόμενες υπηρεσίας να βελτιώνονται στο βαθμό που θα μας κάνουν να πούμε «αξίζει να πληρώσεις για να την απολεύσεις». Αυτό που μέχρι τώρα τουλάχιστον φαίνεται να γίνεται στις ΗΠΑ είναι η αποποίηση της ευθύνης. Οι εστιάτορες, θέλοντας να αποφύγουν την ταύτισή τους με πρακτικές τύπου «να τα πάρουμε από παντού», δεν δείχνουν ιδιαίτερα πρόθυμοι να συνεργαστούν με τις εταιρίες που λανσάρουν τις σχετικές εφαρμογές, αρνούμενοι μάλιστα να πάρουν τα κέρδη που τους αναλογούν. Όμως η νέα πραγματικότητα τους αρέσει, αφού γεμίζει με περισσότερη ασφάλεια τα τραπέζια τους. Άρα ετοιμαστείτε να πληρώσετε κάποτε και εδώ για κάποια κράτηση που θα κάνετε. Στον ιδιοκτήτη θα αρέσει, ακόμα και αν σας διαβεβαιώσει για το αντίθετο.