Πλησιάζοντας στην πλατεία του Κεραμεικού, διακρίνω τρεις χαμογελαστές γυναίκες να με χαιρετούν από μακριά. Η Αντιγόνη, η Πατρίτσια και η Αμαλία, έχουν την ανυπομονησία ζωγραφισμένη στα μάτια τους. Τα πρώτα κρύα του Οκτώβρη μας σπρώχνουν γρήγορα στη γωνία ενός cafe, όπου ξεκινάμε τη συζήτησή μας με αφορμή τη μικρού μήκους ταινία Handbrake που ετοιμάζονται να γυρίσουν τον Δεκέμβρη.
Καθώς η ώρα περνάει, η παρέα μεγαλώνει – μαζί της και η γυναικεία παρουσία. Η Κατερίνα, η Έλενα και η Εβελίνα, ολοκληρώνουν το team των βασικών συντελεστών του Handbrake, κεντρική πρωταγωνίστρια του οποίου είναι η Πατρίτσια Τόσκα, ένα κορίτσι με εκ γενετής αναπηρία που δράττει τη ζωή μαζί με το αμαξίδιό της από τότε που θυμάται τον εαυτό της.
Χυμοί, ζεστές σοκολάτες και καφέδες ανακατεύονται με τα άβαφα και βαμμένα σε κάθε λογής αποχρώσεις χείλη των κοριτσιών, που μιλούν με πάθος για την ανάγκη τους να αναδείξουν τη ζωή ενός ατόμου με αναπηρία στην πόλη της Αθήνας, στηρίζοντας παράλληλα τη γυναικεία εκπροσώπηση μέσα από το project τους.
Δεξιά η Αντιγόνη Καρνεσιώτη , στο κέντρο η Πατρίτσια Τόσκα και αριστερά η Έλενα Κατάκου.
H Αντιγόνη Καρνεσιώτη, σκηνοθέτις και σεναριογράφος της ταινίας και ειδική παιδαγωγός στο επάγγελμα, ξεκίνησε να ασχολείται με την αναπηρία σε ηλικία 18 ετών. «Η επαφή μου με το αναπηρικό κίνημα, ξεκίνησε από το Πανεπιστήμιο, στη Μονάδα Προσβασιμότητας του ΕΚΠΑ, όπου ήμουν εθελόντρια και είχα την ευκαιρία να έρθω σε επαφή κυρίως με άτομα με κινητικά προβλήματα. Παράλληλα, ήμουν εθελόντρια στα Special Olympics στην Ελλάδα το 2011, όπου είχα συνεργαστεί περισσότερο με άτομα με νοητική αναπηρία. Τα τελευταία 12 χρόνια, το ενδιαφέρον μου για την αναπηρία εξελίσσεται. Άρχισα να προσλαμβάνω ερεθίσματα και να παρατηρώ τι συμβαίνει γύρω μου. Ύστερα, συμμετέχοντας στον οργανισμό “GloVo” (Ethelon όπως λέγεται σήμερα), ξεκίνησα ένα παράλληλο Project, στο οποίο κάναμε recruit εθελοντές με αναπηρία. Σκοπός μας ήταν οι άνθρωποι με αναπηρία να πηγαίνουν σε διάφορα events και να απασχολούνται σε διάφορα πόστα».
Ήταν τότε που η πορεία της Αντιγόνης διασταυρώθηκε με της Πατρίτσια, η οποία συμμετείχε ως εθελόντρια στις δράσεις της GloVo. «Λίγο πριν τη γνωριμία μας, συμμετείχα σε ένα workshop ευαισθητοποίησης ανθρώπων χωρίς αναπηρία, για ανθρώπους με αναπηρία. Προσπαθούσαμε να τους εκπαιδεύσουμε σε θέματα προσβασιμότητας, μεταχείρισης, ακόμη και σε πιο πρακτικά πράγματα όπως για το πώς μπορούμε να βοηθήσουμε έναν άνθρωπο με αναπηρία στο δρόμο. Ήταν μία πολύ εμπνευστική εμπειρία».
Από το 2015, η Αντιγόνη και η Πατρίτσια είναι αχώριστες φίλες. «Ξεκινήσαμε να δραστηριοποιούμαστε μαζί. Εγώ μέχρι τότε δεν είχα φίλους ανθρώπους με αναπηρία ακριβώς επειδή στην καθημερινότητα μας και ειδικά ως παιδιά δεν συναναστρεφόμαστε μαζί τους. Έχοντας την Πατρίτσια κοντά μου, σαν φίλη, συνειδητοποίησα τις δυνατότητές της και πως αυτές οι δυνατότητες εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από το πόσο προσβάσιμο είναι το περιβάλλον γύρω της», μου εξηγεί η Αντιγόνη. «Όταν κυκλοφορούμε παρέα με την Πατρίτσια, παρατηρούμε τα βλέμματα των άλλων. Έχει τύχει να είμαστε έξω με και να μας κοιτάζουν όλοι τριγύρω. Προσπαθούν να καταλάβουν τι έχει αυτός ο άνθρωπος που βρίσκεται σε αμαξίδιο. Υπάρχει περιέργεια – με μία κουτσομπολίστικη όμως διάθεση τις περισσότερες φορές».
Ρωτώντας την Πατρίτσια εάν τα βλέμματα και τα σχόλια των ανθρώπων την έχουν κάνει να αισθανθεί αμήχανα, μου εξηγεί πως σημαντικό ρόλο στο να μην νιώσει έτσι, έχει η εκ γενετής ύπαρξη της αναπηρίας της. «Από πολύ μικρή ηλικία θυμάμαι τον εαυτό μου όπως είναι τώρα. Θεωρώ πως είναι πολύ διαφορετική η διαχείριση της ψυχολογίας σε κάτι το οποίο σου προκύπτει από κάποιο δυστύχημα ή ιατρικό λάθος (επίκτητη αναπηρία), απ’ ότι στην περίπτωση που έχεις κάτι από “πάντα”. Είναι ένα κομμάτι σου από τη στιγμή που έρχεσαι στον κόσμο».
«Προσωπικά δεν είχα να αντιμετωπίσω πολλές δυσκολίες σε ψυχολογικό επίπεδο, καθώς από πολύ μικρή ηλικία είχα συνειδητοποιήσει την κατάστασή μου. Φυσικά σε αυτό βοήθησαν πολύ και οι γονείς μου. Μου έμαθαν πώς να το επικοινωνώ σε ανθρώπους που δεν γνωρίζουν. Το οικογενειακό περιβάλλον παίζει πρωταρχικό ρόλο».
Η Πατρίτσια ήθελε από μικρή να μπορεί να εξηγεί στους ανθρώπους που την ρωτούν, γιατί δεν περπατάει. «Οι γονείς μου με παρότρυναν να απαντάω με λογική, καθώς πολλοί δεν γνωρίζουν, και όταν γεννήθηκα εγώ ήταν ακόμη πιο ανενημέρωτοι. Ο κόσμος δεν γνωρίζει επειδή τριγύρω του δεν βλέπει συχνά άτομα με αναπηρία. Αυτό πρωτίστως συμβαίνει γιατί δεν υπάρχουν οι κατάλληλες υποδομές για να βγουν προς τα έξω αυτά τα άτομα, με αυτοπεποίθηση, και να συνηθίσει ο κόσμος την επαφή μαζί τους. Έχουμε ανάγκη να ξέρουμε πως υπάρχει μία πόλη η οποία μας σέβεται στον ίδιο βαθμό που σέβεται τους υπόλοιπους πολίτες, χωρίς να υπάρχει σε κάθε στενό και από μία δυσκολία».
Η εκ γενετής κινητική αναπηρία με αμαξίδιο οφείλεται κυρίως σε κάκωση του νωτιαίου μυελού και διακρίνεται σε παραπληγία και τετραπληγία. Ανάλογα με το επίπεδο βλάβης του νωτιαίου μυελού μπορεί να προέλθει παράλυση από τα άνω άκρα και κάτω (τετραπληγία) ή από κάποιο σημείο στη μέση της σπονδυλικής στήλης και κάτω (παραπληγία), όπως συμβαίνει στην περίπτωση της Πατρίτσιας. «Οι περισσότεροι άνθρωποι που βρίσκονται σε αμαξίδιο έχουν κάκωση νωτιαίου μυελού. Υπάρχουν άνθρωποι που γεννιούνται με αναπηρία, άνθρωποι που την αποκτούν εξαιτίας τραυματισμού ή άλλοι που την αποκτούν σε μικρή ηλικία για διάφορους λόγους».
Η Πατρίτσια Τόσκα
«Ως φοιτήτρια στην Φαρμακευτική Σχολή Αθηνών, παρόλο που το κτίριο είναι προσβάσιμο, συνάντησα ορισμένες δυσκολίες. Στα κεντρικά αμφιθέατρα έπρεπε να παρακολουθώ από κάτω το μάθημα, στο σημείο που είναι η έδρα, με αποτέλεσμα να μην μπορώ να καθίσω με τους φίλους μου. Ήταν δύσκολο να μην μπορώ να επικοινωνώ με κάποιον κατά τη διάρκεια του μαθήματος, όμως στην πορεία το συνήθισα καθώς ήξερα ότι οι φίλοι μου ήταν κοντά μου και με στήριζαν».
«Το 2014 είχα παρακολουθήσει από κοντά το TeDx και τότε που γεννήθηκε η επιθυμία να συμμετάσχω εθελοντικά. Ήμουν και στην οργανωτική ομάδα του TeDx του Πανεπιστημίου μου. Ήμουν από μικρή πολύ ενεργή, κάτι με “έτρωγε” μέσα μου».
Παράλληλα, η Πατρίτσια ασχολήθηκε με το musical και την υποκριτική, παρακολουθώντας μαθήματα σε μία σχολή. Κατά τα μαθητικά της χρόνια είχε προσπαθήσει αρκετές φορές να συμμετάσχει σε κάποιο εργαστήριο υποκριτικής, χωρίς όμως να γίνει δεκτή για λόγους προσβασιμότητας – ωστόσο κατά τα φοιτητικά της χρόνια τα πράγματα ήταν πιο ελπιδοφόρα. «Πιστεύω επίσης πως λόγω άγνοιας για τα ΑμεΑ, δεν θα μπορούσαν στην πράξη να μου δείξουν και να με διδάξουν με ευκολία κάποια πράγματα».
«Μπορεί να έχω κανονίσει το πρόγραμμά μου, να έχω να πάω στη δουλειά μου ή σε ένα ραντεβού και την ώρα που βρίσκομαι στο μετρό να μαθαίνω ότι το ασανσέρ δεν λειτουργεί. Είμαι υποχρεωμένη λοιπόν για πολλοστή φορά, να αλλάξω όλο μου το πρόγραμμα. Ακούμε συχνά για το ζήτημα με τις ράμπες στα πεζοδρόμια ή για τα αυτοκίνητα που παρκάρουν μπροστά σε αυτές, όμως τα προβλήματα στην πραγματικότητα είναι πολλά περισσότερα. Η Αθήνα είναι πολύ δύσκολη για ένα άτομο με οποιαδήποτε αναπηρία. Έχω ταξιδέψει αρκετά στη ζωή μου και είναι ένα τα πιο δυσπρόσιτα μέρη. Όποιος επιβιώσει σε αυτή, μπορεί να επιβιώσει παντού!».
Το θέμα της ράμπας, όπως μου εξηγεί η Πατρίτσια, είναι αρκετά πιο σύνθετο απ’ όσο τείνουμε να πιστεύουμε. «Για να τοποθετηθεί μία ράμπα, πρέπει αυτός που θα αναλάβει τη διαδικασία να τηρήσει συγκεκριμένες προδιαγραφές, πράγμα που δεν γίνεται πάντα. Η ράμπα πρέπει να βρίσκεται σε ίσιωμα, να έχει τη σωστή κλίση, να μην έχει καθόλου ύψος, κ.α.».
«Στο Κολωνάκι για παράδειγμα, μπορείς να βρεις μία ράμπα για να ανέβεις στο πεζοδρόμιο, όμως δεν σου εγγυάται κάποιος πως θα κατέβεις κιόλας. Αναγκάζομαι συχνά να μετακινηθώ από το δρόμο. Πηγαίνω κυριολεκτικά από εκεί “που επιτρέπονται οι ρόδες”. Επίσης, στα λεωφορεία δεν υπάρχουν ειδικές ράμπες ενώ θα έπρεπε και σε όσα υπάρχουν, καμία από αυτές δεν λειτουργεί. Στην Βασιλίσσης Σοφίας δε, έχουν ζωγραφίσει στο δρόμο σήμανση με ένα καρότσι μωρού, τη στιγμή που η ράμπα η οποία βρίσκεται εκεί είναι χαλασμένη».
«Φροντίζω να κάνω αρκετές αγορές online για να αποφεύγω τις περιττές μετακινήσεις, ενώ όταν πρόκειται να συναντήσω κάποιον φροντίζω ώστε το σημείο και ο δρόμος μέχρι να φτάσω εκεί να είναι όσο το δυνατόν πιο προσβάσιμα γίνεται. Ωστόσο, αν χρειαστώ κάπου βοήθεια δεν θα ντραπώ να τη ζητήσω».
Τόσο η καθημερινότητα της Πατρίτσια, όσο η επαφή της Αντιγόνης με άτομα με αναπηρία, τις ώθησαν στην απόφαση της δημιουργίας της ταινίας. «Η ιδέα γεννήθηκε όταν εγώ ήμουν ακόμη στο εξωτερικό», μου αναφέρει η Αντιγόνη. «Η Πατρίτσια μου εξέφρασε την επιθυμία της να προβάλουμε την καθημερινότητα των ατόμων με αναπηρία στην Αθήνα. Θέλαμε μια ταινία “to the point” και παράλληλα να μην επιχειρεί να συγκινήσει. Στην Ελλάδα, η αναπαράσταση της αναπηρίας δίχως να επιχειρείται η επίκληση στο συναίσθημα του θεατή, δεν υπάρχει στο σινεμά», μοιράζεται η Αντιγόνη.
«Επιστρέφοντας στην Ελλάδα, παρακολούθησα ένα σεμινάριο Σεναριογραφίας το οποίο με παρακίνησε ακόμη περισσότερο». Μετουσίωσα λοιπόν την ιδέα της Πατρίτσιας σε σενάριο, ωστόσο σύντομα άρχισαν να εμφανίζονται διάφορα προβλήματα. Για παράδειγμα, δεν μπορούσαμε να γυρίσουμε σκηνές σε λεωφορεία καθώς χρειαζόταν να πάρουμε ειδικές άδειες από τον ΟΑΣΑ. Φτάσαμε σε ένα σημείο που δεν ξέραμε πώς να προχωρήσουμε την ιδέα».
Δεδομένων των γραφειοκρατικών δυσκολιών, αποφάσισαν τα γυρίσματα να γίνουν κυρίως σε εξωτερικούς χώρους. «Εξελίξαμε την αρχική ιδέα και αποφασίσαμε να αναδείξουμε την καθημερινότητα δύο γυναικών στην Αθήνα – μίας με αναπηρία και μίας χωρίς. Θέλαμε να εστιάσουμε στο πώς ξεκινούν την ημέρα τους φυσιολογικά και με ανεξαρτησία και πώς η μέρα αυτή μπορεί να αλλάξει για λόγους “ανωτέρας βίας” – όχι μόνο για ένα άτομο με αναπηρία αλλά και για ένα άτομο χωρίς. Η συμπρωταγωνίστρια της Πατρίτσια, είναι η Έλενα Κατάκου, που κινείται στην πόλη με το ποδήλατό της. Η ταινία θα ακολουθεί παράλληλα στην καθημερινότητα των δύο γυναικών».
Ο τίτλος της ταινίας, Handbrake, αντιπροσωπεύει κυριολεκτικά το χειρόφρενο στο αμαξίδιο της Μελίνας (Πατρίτσια Τόσκα) και στο ποδήλατο της Σήλιας (Έλενα Κατάκου). «Μεταφορικά, αντιπροσωπεύει το φρένο που καλό είναι να βάζουμε στην καθημερινότητά μας, ώστε να αφουγκραζόμαστε καλύτερα τους ανθρώπους γύρω μας και τις σχέσεις που χτίζουμε μαζί τους», μου αναφέρει η Αντιγόνη.
«Θέλουμε να πάψουμε να τρέχουμε από τη μια υποχρέωση στην επόμενη, να παρατηρούμε τι συμβαίνει γύρω μας, να διαμορφώνουμε και να συν-διαμορφώνουμε, αφού μόνο έτσι μπορούμε να φέρουμε ουσιαστικές αλλαγές και να κάνουμε μια πόλη πραγματικά προσβάσιμη για όλες, όλους και όλα».
Δεξιά η Αμαλία Κωβαίου, στο κέντρο η Κατερίνα Γεωργούδη και αριστερά η Εβελίνα Μπουρνουσούζη
Ένα ακόμη βασικό στοιχείο της ταινίας, είναι η ανάδειξη της γυναικείας εκπροσώπησης – εξ’ού και η πλειοψηφική συμμετοχή γυναικών σε αυτή. «Θέλουμε να προβάλλουμε τη γυναικεία οπτική και αλληλεγγύη», τονίζει η Αντιγόνη. «Καταρχάς, οι γυναίκες με αναπηρία είναι πολύ λιγότερο ορατές. Αντικειμενικά, έχουμε λιγότερη μυϊκή δύναμη από τους άντρες, οπότε σε πολλές περιπτώσεις οι δυσκολίες στο δρόμο είναι πολύ μεγαλύτερες για εμάς. Οι άντρες μπορούν να διαχειριστούν, για παράδειγμα, ευκολότερα μια ράμπα από μία γυναίκα που είναι σε αμαξίδιο, (αναλόγως φυσικά την αναπηρία)», συμπληρώνει η Πατρίτσια.
Η Κατερίνα Γεωργούδη, φωτογράφος και filmmaker στο επάγγελμα, συμμετέχει στην ταινία με την ιδιότητα της DOP. Όπως προσθέτει αναφορικά με την απόφασή τους να αναδείξουν τη γυναικεία εκπροσώπηση: «στο filmmaking σε μικρές παραγωγές, υπάρχουν πολύ λίγες γυναίκες, που συνήθως υποβιβάζονται. Η γυναίκα έχει μικρότερους ρόλους, είναι “βοηθητική” και αυτό είναι κάτι που έχω ζήσει από πρώτο χέρι. Θέλουμε να το ανατρέψουμε».
Η Εβελίνα Μπουρνουσούζη με τη σειρά της, έχει αναλάβει το art direction αλλά και τις χορηγίες και η Αμαλία Κωβαίου, φωτογράφος στο επάγγελμα, είναι η cinematographer του Handbrake. Και οι έξι τους, εργάζονται full time, δίχως να υπάρχει κάποια εταιρεία παραγωγής που να στηρίζει το έργο τους. Η ενασχόλησή τους με την ταινία γίνεται κατά τον ελεύθερό τους χρόνο, με μοναδικό τους σύμμαχο την αγάπη για το project.
«Θέλουμε να κάνουμε αιτήσεις σε διάφορα κινηματογραφικά φεστιβάλ», μοιράζεται η Αντιγόνη. «Προκειμένου να παρέχουμε περισσότερη ενημέρωση στον κόσμο και να ενισχύσουμε το promo της ταινίας, σκεφτήκαμε να κάνουμε μια crowdfunding εκστρατεία μέσω του Kickstarter. Οι άνθρωποι που βοηθούν λαμβάνουν ένα “reward”, ενώ όσοι έχουν προσφέρει τα υψηλότερα ποσά, θα αναφέρονται στους τίτλους της ταινίας ως παραγωγοί».
Η καμπάνια των κοριτσιών θα συνεχίσει να τρέχει μέχρι τις 15 Οκτωβρίου. Βασικός στόχος τους ήταν τα 2.000 ευρώ, ποσό το οποίο έχει ήδη ξεπεραστεί. «Είμαστε ενθουσιασμένες. Ο στόχος συνεχίζεται, θέλουμε να υπάρξει πληρωμή για όσους συμμετέχουν στην ταινία και να εξασφαλίσουμε τον απαραίτητο εξοπλισμό, ώστε να μπορέσουμε να αναδείξουμε την ιδέα μας στη μεγάλη οθόνη και να ανοίξουμε παράλληλα έναν διάλογο σχετικά με τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει ένας άνθρωπος στην πόλη μας. Όραμά μας, ο διάλογος να πυροδοτήσει τις πράξεις».
Film Crew:
Screenwriters: Αντιγόνη Καρνεσιώτη & Πατρίτσια Τόσκα
Director: Αντιγόνη Καρνεσιώτη
Director of Photography: Κατερίνα Γεωργούδη
Cinematographer: Αμαλία Κωβαίου
Camera Assistance: Έλενα Καττή
Art Directors: Κατερίνα Γεωργούδη & Εβελίνα Μπουρνουσούζη
Leading Actresses: Πατρίτσια Τόσκα & Έλενα Κατάκου
Sponsorships Manager: Εβελίνα Μπουρνουσούζη
Sound Designer: Δήμητρα Ξερούτσικου
Graphic Designer: Μαργαρίτα Παπαστεργίου
Montage: Αμαλία Κωβαίου, Κατερίνα Γεωργούδη, Αντιγόνη Καρνεσιώτη, Ιωάννης Γρηγορόπουλος
Music: Pi Zita Nak
Positively Different Short Film Festival by Inter Alia
Hermina Athens
Evan Maragkoudakis
John D. Carnessiotis
Trade SRO, Leonidas Diakonos