Το 1977 η φωτογράφος Hella Hammid αποτύπωσε με την κάμερα της την λογοτέχνιδα Deena Metzger. Η Deenna Metzger είχε υποβληθεί σε μαστεκτομή και στο στέρνο της, εκεί που κάποτε είχε στήθος, έκανε ένα τατού που απεικόνιζε ένα κλαδί δέντρου.
Η φωτογραφία είναι γνωστή και ως “Tree Poster” ή “The Warrior Poster” γιατί τη συνόδευε ένα κείμενο της Metzger που κατέληγε ως εξής: «Δεν ντρέπομαι πια να κάνω έρωτα. Η αγάπη είναι μια μάχη που μπορώ να κερδίσω. Έχω το σώμα μιας πολεμίστριας που δεν σκοτώνει, ούτε τραυματίζει. Στο βιβλίο του σώματός μου, αποτύπωσα μόνιμα ένα δέντρο».
Ένα ποσοστό 9% του συνολικού πληθυσμού των γυναικών θα προσβληθεί κάποια στιγμή στη ζωή του από καρκίνο του μαστού.
Ίσως χρειαστεί να προχωρήσει σε μαστεκτομή, ίσως όχι. Το σίγουρο είναι ότι πια ο καρκίνος του μαστού είναι ιάσιμος από τη στιγμή που υπάρχουν οι τρόποι να θεραπευτεί σε πρώιμο στάδιο. Πρώιμο στάδιο σημαίνει πλήρη ίαση αρκεί να ακολουθήσει η ασθενής σωστά τις ιατρικές οδηγίες. Πλήρης ίαση σημαίνει και δυνατότητα αισθητικής αποκατάστασης.
Ο πλαστικός χειρουργός κ. Σπύρος Γεωργόπουλος υπογραμμίζει ότι «κάθε περίπτωση είναι ξεχωριστή· η αποκατάσταση μαστού γίνεται εφόσον εγκριθεί από το ογκολογικό συμβούλιο και φυσικά όταν το επιθυμεί η γυναίκα. Το ογκολογικό συμβούλιο αποτελείται από ιατρούς διαφόρων ειδικοτήτων (μαστολόγο, παθολόγο, πλαστικό) που αποφασίζει, βάζοντας ως προτεραιότητα την υγεία της γυναίκας, το πώς θα αντιμετωπίσει την κάθε περίπτωση».
Η Χρύσα διαγνώστηκε με καρκίνο του μαστού τον Iούλιο του 2019, στα 48 της χρόνια. Χειρουργήθηκε τον Αύγουστο του ίδιου έτους. Στην περίπτωση της, ο καρκίνος δεν ήταν σε πρώιμο στάδιο καθώς αν και έκανε μαστογραφία δεν γνώριζε ότι έπρεπε παράλληλα να κάνει και υπέρηχο μαστού. Ο καρκίνος ήταν σε τέτοιο σημείο που η μαστογραφία δεν επαρκούσε για να εντοπιστεί. Όταν έγινε η διάγνωση ο γιατρός της είπε ότι υπολόγιζε ότι το πρόβλημα είχε ξεκινήσει δύο χρόνια πριν.
“Tree Poster” ή “The Warrior Poster” , η διάσημη φωτογραφία της Hella Hammid.
«Το χειρουργείο της μαστεκτομής δεν με ταλαιπώρησε καθόλου. Ήταν εξαιρετικός ο μαστολόγος μου ο κ. Σιμάτος στον “Άγιο Σάββα”, καθώς ήταν πολύ σχολαστικός και ανθρώπινος. Είχαμε κάνει συζήτηση πριν το χειρουργείο για το αν θα κάνω άμεσα αποκατάσταση. Μαζί με τον ογκόλογο μου κ. Αρδαβάνη μου πρότειναν να περιμένω γιατί πιθανόν θα χρειαζόμουν και ακτινοθεραπεία και ήταν καλύτερο να είναι ελεύθερη η περιοχή από άλλα στοιχεία. Πράγματι, έχω κάνει χημειοθεραπεία και βρίσκομαι στο τελικό στάδιο της ακτινοθεραπείας οπότε σε αποκατάσταση θα προχωρήσω αργότερα».
Συνήθως όμως η αποκατάσταση «ξεκινάει την ημέρα της μαστεκτομής, αλλά αυτό δεν είναι υποχρεωτικό. Μπορεί να μην θέλει η γυναίκα να προχωρήσει άμεσα. Αυτό βέβαια σημαίνει ότι σε δεύτερο χρόνο θα έχει την επιβάρυνση ενός δεύτερου χειρουργείου ενώ συνήθως προτιμάμε να επεκτείνουμε το πρώτο ώστε να αποφύγουμε το δεύτερο. Πάντα όμως αποφασίζει η γυναίκα, εφόσον βέβαια έχουμε την έγκριση του ογκολογικού συμβουλίου να προχωρήσουμε σε αποκατάσταση», εξηγεί ο κ. Γεωργόπουλος.
Πλέον η αποκατάσταση γίνεται με τρεις τρόπους: με ενθέματα, με κρημνούς ή με συνδυασμό των δύο. Ο κ. Γεωργόπουλος εξηγεί: «Υπάρχει η αποκατάσταση με τα ενθέματα, υπάρχει η αποκατάσταση με κρημνούς από κοιλιά ή τη ράχη της ασθενούς, υπάρχει και η αποκατάσταση με συνδυασμό ενθεμάτων και κρημνών. Τι είναι οι κρημνοί; Είναι αυτόλογοι ιστοί από το ίδιο μας το σώμα. Επειδή η κάθε περίπτωση είναι ξεχωριστή εξετάζεται ποια αποκατάσταση είναι η ιδανική για κάθε γυναίκα. Υπάρχουν περιπτώσεις που και οι τρεις επιλογές είναι εφικτές οπότε είναι ξεκάθαρα στην διακριτική ευχέρεια της γυναίκας να επιλέξει, υπάρχουν όμως περιπτώσεις που για παράδειγμα ένα ταλαιπωρημένο από την ακτινοθεραπεία δέρμα δεν επιτρέπει ενθέματα οπότε ενδείκνυνται η αποκατάσταση με τη χρήση κρημνών. Τα ενθέματα είναι ο πιο διαδεδομένος τρόπος αποκατάστασης και τον ακολουθεί το 70% των γυναικών. Η αποκατάσταση με κρημνούς συνήθως πραγματοποιείται αφότου έχει ολοκληρωθεί όλη η μεταεγχειρητική θεραπεία της γυναίκας και αφού έχει πλέον ιαθεί από ογκολογικά προβλήματα.
Επίσης όσον αφορά την έγχυση λίπους στο μαστό είναι μια τεχνική που τα τελευταία χρόνια κερδίζει όλο και περισσότερο έδαφος. Χρησιμοποιείται κυρίως σαν συμπληρωματική θεραπεία για τη βελτίωση του αισθητικού αποτελέσματος κατά τη διάρκεια του χειρουργείου της αποκατάστασης ή και μετά, καθώς και για τη βελτίωση της ποιότητας των ιστών ιδιαίτερα εάν έχει προηγηθεί ακτινοβολία∙ είναι γνωστό ότι το λίπος είναι πλούσιο σε βλαστοκύτταρα τα οποία θρέφουν τους ιστούς στους οποίους εγχύονται».
Στα δημόσια νοσοκομεία και στα ιδιωτικά η αποκατάσταση του μαστού μετά από μαστεκτομή μπορεί να γίνει με όλους τους τρόπους. Οι γυναίκες όμως οφείλουν να είναι προσεκτικές ως προς τι τους καλύπτει η ασφάλισή τους. Σε πολλές περιπτώσεις τα ιδιωτικά συμβόλαια ασφάλισης αποκλείουν τους πλαστικούς χειρουργούς ως ειδικότητα αποκλείοντας κατά συνέπεια και την κάλυψη για την αποκατάσταση μαστού. Αυτό σημαίνει ότι αντιμετωπίζουν την αποκατάσταση μετά την μαστεκτομή ως αισθητική επέμβαση με τη δικαιολογία ότι ο μαστός δεν είναι λειτουργικό όργανο όπως ένα χέρι. Σε κάθε περίπτωση όμως η μαστεκτομή είναι ακρωτηριασμός και αλλάζει τη ψυχολογία μιας καρκινοπαθούς γυναίκας.
Πώς ένιωσε η Χρύσα με τη νέα της εικόνα; «Μπορώ να μιλήσω μόνο για εμένα, που θεωρώ ότι μάλλον δεν είμαι ο μέσος όρος γιατί λόγω του ότι είμαι εικαστικός έχω μια άλλη οπτική για το σώμα, έχω μια άλλη στάση απέναντι στην εικόνα. Για εμένα το σώμα λέει και μια ιστορία, πέρα από την ομορφιά. Σίγουρα δεν μου ήταν εύκολο να συμφιλιωθώ με τη νέα μου εικόνα, για το πώς είναι πια η συγκεκριμένη περιοχή του σώματός μου αλλά ίσως να μην έμπαινα στη διαδικασία της αποκατάστασης αν ένιωθα ότι η κοινωνία είναι έτοιμη να με αποδεχτεί όπως είμαι δηλαδή εάν ήταν αλλιώς η αντιμετώπιση των άλλων, ίσως δεν προχωρούσα σε αποκατάσταση. Σκέψου ότι πέρασα από χειρουργεία, από θεραπείες, γιατί να μπω πάλι στη διαδικασία χειρουργείου; Όμως, πρέπει να παραδεχθώ ότι η όλη εμπειρία ήταν λιγότερο δύσκολη από αυτό που φανταζόμουν όταν μου ανακοίνωσαν ότι έχω καρκίνο».
Το ότι η κοινωνία δεν είναι έτοιμη να δεχτεί τη γυναίκα με μαστεκτομή η Χρύσα το έζησε από πρώτο χέρι «Η κοινωνία μας έχει αναδείξει την άρτια εικόνα σε προτεραιότητα. Νιώθω ότι σε ένα βαθμό οι γυναίκες προχωρούν σε αποκαταστάσεις λόγω της κοινωνικής προσδοκίας δηλαδή του στερεότυπου για το πώς πρέπει να είναι ένα γυναικείο σώμα. Αντιμετώπισα πρόβλημα και στην προσωπική μου ζωή. Ο τότε σύντροφος μου δεν το χειρίστηκε όπως θα ήθελα, όπως θα περίμενα. Δεν ξέρω γιατί, ίσως από φόβο, απειρία, άγνοια. Όταν ήρθε η ώρα μετά το χειρουργείο να δει την περιοχή με τον επίδεσμο και να μιλήσουμε γι αυτήν τη μεγάλη αλλαγή, γύρισε την πλάτη. Κατάλαβα ότι η ασθένεια ήταν ταμπού, ακόμη και γι’ αυτόν. Προϋπήρχαν προβλήματα στη σχέση μας, αλλά αυτή η άρνηση στάθηκε καθοριστική, του ζήτησα να χωρίσουμε. Θεωρώ ότι παίζει μεγάλο ρόλο ο σύντροφος. Αν είσαι σε μια σχέση χρόνων που εκείνος σε βλέπει γυμνή μετά την μαστεκτομή και σε δέχεται ακριβώς όπως είσαι τότε αυτό αυτομάτως σε διευκολύνει να αποδεχτείς κι εσύ τη νέα σου εικόνα. Αλλά και στην οικογένεια μου αντιμετώπισα μια κρίση. Συγγενής μου δεν ενημέρωσε τα παιδιά της ότι πάσχω από καρκίνο και ότι προχώρησα σε μαστεκτομή, γιατί θεώρησε ότι δεν θα ήταν σε θέση να το διαχειριστούν, χωρίς να υπολογίσει τις απορίες των παιδιών για το διάστημα που δεν μπορούσα να είμαι μαζί τους όπως ήμουν πριν και την επίπτωση στη σχέση μας. Από την άλλη, οι φίλοι ήταν τρομερά υποστηρικτικοί».
Ο κ. Γεωργόπουλος επιβεβαιώνει τα λεγόμενα της Χρύσας «Ακούω συχνά από γυναίκες μετά την μαστεκτομή ότι έχουν την αίσθηση ότι τις κοιτούν συνέχεια εκεί, παρότι αναλόγως το ντύσιμο μπορεί να μην είναι καν ορατή η αφαίρεση. Όπως και να το κάνουμε η μαστεκτομή είναι ακρωτηριασμός, δεν μπορούμε να το χαρακτηρίσουμε αλλιώς. Το στήθος κοινωνικά θεωρείται σύμβολο θηλυκότητας και μητρότητας. Πέρα από αυτό, είναι ένα μέλος του σώματος της γυναίκας που για ιατρικούς λόγους αφαιρείται. Κάθε αφαίρεση μέλους αλλάζει την εικόνα που είχαμε συνηθίσει να βλέπουμε στον καθρέφτη, αυτό έχει επιπτώσεις στην ψυχολογία μας.
Αυτό που ακούω από τις ίδιες τις γυναίκες είναι ότι όταν αλλάζουν ρούχα, κάνουν μπάνιο, βλέπουν το σώμα τους δεν νιώθουν άνετα, ειδικά στις περιπτώσεις που έχουμε μαστεκτομή μόνο στον έναν μαστό οπότε δημιουργείται μια δυσαρμονία. Ο ρόλος του πλαστικού χειρουργού δεν είναι να σώσει τη ζωή της γυναίκας αλλά να την καλυτερεύσει.
Οι γυναίκες συνήθως δεν ζητούν το στήθος που είχαν αλλά το στήθος που επιθυμούν. Η συζήτηση με τον πλαστικό χειρουργό πρέπει να είναι μια ευχάριστη νότα που θα βοηθήσει τις ασθενείς να φύγουν από την ψυχολογία που δημιουργεί ο καρκίνος. Ακούμε λοιπόν αυτά που μας λένε, συζητάμε μαζί τους, τις ενημερώνουμε ώστε να έχουν ξεκάθαρη εικόνα των επιλογών και του τι θα κάνουμε».
Στα τελευταία λόγια του γιατρού νομίζω ότι βρίσκεται το κλειδί. Ως γυναίκα που δεν έχω, μέχρι στιγμής, αντιμετωπίσει προβλήματα με καρκίνο σκέφτομαι ότι κατ’αρχάς θέλω και δικαιούμαι να έχω την καλύτερη δυνατή ενημέρωση για το πώς πρέπει να δράσω προληπτικά αλλά και τι επιλογές έχω αν προσβληθώ από καρκίνο. Η ενημέρωση όντως σώζει ζωές, δεν είναι κλισέ αλλά πραγματικότητα, και η συνειδητοποίηση ότι «η ασθένεια δεν θα έπρεπε να είναι ταμπού, αφού τελικά είναι κι αυτή κομμάτι της ζωής», όπως πολύ σωστά παρατηρεί η Χρύσα, μόνο ως προς όφελος της προσωπικής αλλά και συλλογικής υγείας και ψυχικής υγείας είναι.
Οι γυναίκες οφείλουμε, στον εαυτό μας πρώτα από όλα, να ζητάμε ξεκάθαρη ενημέρωση από τον γιατρό μας, να έχουμε πρόσβαση στη θεραπεία και στην αποκατάσταση και να αποφασίζουμε για το πώς θα διαχειριστούμε το σώμα μας αφού ιαθεί, γιατί κάθε περίπτωση είναι μοναδική και γιατί κάθε σώμα είναι όμορφο όπως το αγαπάμε.