Είναι ζήτημα υγείας και σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Αυτό είναι η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση. Όχι κάποιου είδους Κάμα Σούτρα όπως νομίζουν στην Ελλάδα. Στις τελευταίες τρεις προτάσεις συνοψίζεται η κουβέντα που κάναμε με την Μαργαρίτα Γερούκη.
Είναι πρώην Σχολική Σύμβουλος, συγγραφέας εκπαιδευτικού υλικού για τη Σεξουαλική Αγωγή και κάτοχος βραβείου Αριστείας και Καινοτομίας στη Σεξουαλική Αγωγή (2019), από τον Παγκόσμιο Οργανισμό για τη Σεξουαλική ΥΓΕΙΑ, για την ανάπτυξη εκπαιδευτικού υλικού.
Αφορμή για την κουβέντα μας είναι το Onassis Sexuality Education Day που διοργανώνεται την Κυριακή 15 Δεκεμβρίου στη Στέγη Ιδρύματος Ωνάση. Σχηματικά στην ημερίδα υπάρχουν τρία μέρη. Το πρώτο είναι η διεθνής εμπειρία με τρεις καλεσμένους από το εξωτερικό. Το δεύτερο μέρος έχει τέσσερις Έλληνες καλεσμένους για το παράδειγμα της χώρας μας. Στο τρίτο μέρος της ημερίδας θα γίνει μια συζήτηση στρογγυλής τραπέζης από φορείς και ΜΚΟ που ενεργοποιούνται στο χώρο της σεξουαλικής αγωγής και στο χώρο της σεξουαλικής υγείας.
Η ημερίδα είναι μια αρχή ώστε να γίνουν όλα αυτά τα πράγματα που ισχυριζόμαστε ότι κάνουμε τα τελευταία 20 χρόνια στον τομέα της σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης. Αν μπει μια ώρα στο σχολικό πρόγραμμα θα είναι μια μεγάλη επιτυχία. Γιατί;
Διαβάστε τη συνέντευξη της Μαργαρίτας Γερούκη και θα καταλάβετε.
Προσπαθώντας να ετοιμάσω ερωτήσεις για τη συνέντευξη κατάλαβα ότι είμαι 36 ετών και δεν έχω ιδέα τι είναι η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση, οπότε μπας και ξεκινήσουμε από την αρχή; Είναι το σύστημα που δεν μας δίνει την ευκαιρία να ρωτήσουμε όταν πρέπει. Μάλλον, οι Έλληνες έχουμε μια τελείως εσφαλμένη εντύπωση για το τι είναι σεξουαλική αγωγή.
Στα σχολεία ακόμα δεν έχει υπάρξει σχετικό μάθημα; Κοιτάξτε τώρα τι γίνεται. Θεωρητικά υπάρχει εδώ και 20 χρόνια. Στα χαρτιά αυτό γράφουμε. Υπάρχει στο αναλυτικό μας πρόγραμμα, υπάρχουν κάποια εγχειρίδια σχολικά και οι εκπαιδευτικοί έχουν τη δυνατότητα να κάνουν σεμινάρια για ν’ ασχοληθούν με αυτά τα προγράμματα.
Στην πράξη; Δεν γίνεται σχεδόν τίποτα. Οι εκπαιδευτικοί δεν θέλουν ν’ αναλάβουν το βάρος αυτής της ευθύνης με αποτέλεσμα να διαιωνίζεται η άγνοια και τα προβλήματα που η άγνοια αυτή δημιουργεί.
Η Μαργαρίτα Γερούκη.
Υπάρχει μια καθαρή απάντηση στο ερώτημα γιατί δεν μπήκε η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση στα σχολεία; Υπάρχει. Στην αρχή ακούγεται απλή αλλά είναι αρκετά περίπλοκη. Κανένας δεν είπε πραγματικά τι είναι η σεξουαλική αγωγή. Το ελληνικό κοινό συνήθως πιστεύει ότι η σεξουαλική αγωγή έχει να κάνει με το Κάμα Σούτρα. Δηλαδή, θα έρθει στο σχολείο κάποιος ή κάποια να μας μιλήσει για στάσεις. Σεξουαλική αγωγή είναι ένα μάθημα που έχει ως στόχο την υγεία και τις δεξιότητες. Βοηθάει τα παιδιά να μάθουν και να καλλιεργήσουν αξίες που θα τους βοηθήσει στη ζωή τους να πάρουν τις σωστές αποφάσεις. Όταν λέμε γνώσεις, εννοούμε το αναπαραγωγικό σώμα μας, την αντισύλληψη, τα σεξουαλικά μεταδιδόμενα νοσήματα, όλα αυτά ώστε να μπορεί ένας άνθρωπος να καταλάβει το τι συμβαίνει γύρω του. Δεξιότητες επίσης σημαίνει να μάθω να κάνω κάτι καλά, για παράδειγμα να μπορώ να χρησιμοποιήσω προφυλακτικό, να μπορώ να πω όχι όταν κάτι δεν μου αρέσει, να μπορώ να συζητήσω τα πράγματα που με αφορούν ως σεξουαλικό άτομο.
Από ποια ηλικία πρέπει να ξεκινήσει αυτό; Η σεξουαλικότητα είναι αναπόσπαστο κομμάτι της ανθρώπινης φύσης, αφού από τότε που γεννιόμαστε μέχρι να πεθάνουμε είμαστε σεξουαλικά ενεργοί. Το πως τη χρησιμοποιούμε έχει και σχέση και με το περιβάλλον στο οποίο ζούμε. Αλλιώς ήταν μια γυναίκα στην Ελλάδα της δεκαετίας του ‘60 και αλλιώς είναι σήμερα. Αλλιώς είναι μια γυναίκα στην Ευρώπη και διαφορετικά στη Σαουδική Αραβία. Η σεξουαλικότητα επειδή είναι βίωμα έχει να κάνει πολύ με το πλαίσιο που εξελίσσεται. Όμως, επειδή αυτή η εμπειρία ξεκινά από τότε που γεννιόμαστε, άρα και η σεξουαλική αγωγή αρχίζει από τότε που αρχίζει οποιαδήποτε άλλη αγωγή. Το να ξέρει ένα παιδί για παράδειγμα τη σωστή ονομασία των γεννητικών του οργάνων, δεν πρέπει να περιμένουμε να φτάσει δεκαπέντε χρονών για να του το πούμε. Ούτε καν δέκα χρονών, θα πρέπει να του το πούμε από τότε που μιλάμε για τα μέλη όλου του σώματός του.
Δεν χρειάζεται ο εκπαιδευτικός να διευρύνει τις γνώσεις του για να μπορέσει να παρέχει αυτές τις πληροφορίες; Έτσι κι αλλιώς, έχουμε μια μεγάλη διδακτική εμπειρία μεθοδολογίας και ψυχολογίας. Θα πρέπει να έχουν όλοι είτε είναι στο Νηπιαγωγείο είτε στο Λύκειο, οι πρακτικές γνώσεις που αφορούν την αναπτυξιακή ψυχολογία είναι προαπαιτούμενη. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, οποισοδήποτε εκπαιδευτικός είναι σαφές ότι θ’ αναπτύξει τις γνώσεις του όσον αφορά τα θέματα σεξουαλικοτητας. Ας μην ξεχνάμε ότι η πρώτη επαφή για τα παιδιά σε σχέση με τα σεξουαλικά θέματα είναι οι γονείς τους και για να είσαι γονέας δεν χρειάζεται κάποιο εγχειρίδιο απλά υπομονή, επιμονή και γνώση. Όταν δεν ξέρω κάτι, ανοίγω και το μαθαίνω ή ρωτάω κάποιον ειδικό. Το ίδιο συμβαίνει και με τους εκπαιδευτικούς. Απλά η διαφορά είναι η εξής. Οι εκπαιδευτικοί νιώθουν μεγαλύτερη ανασφάλεια διότι δεν είναι οι γονείς και ένας από τους λόγους που δεν αναλαμβάνουν είναι αυτός ακριβώς: ότι νιώθουν ανασφάλεια για το τι θα πουν και πώς θα το πουν. Εκεί έρχεται ο ρόλος της πολιτείας.
Όπου τι κάνει; Η πολιτεία όπως σε όλες τις άλλες χώρες θα πρέπει συστηματικά να δημιουργήσει το αναλυτικό πρόγραμμα μέσα στο οποίο θ΄ αναγράφεται τι πρέπει να ξέρει ο κάθε εκπαιδευτικός προκειμένου να κατευθύνει ή να βοηθήσει τους μαθητές ή τις μαθήτριες, ανάλογα με την ηλικία που είναι και το εκπαιδευτικό επίπεδό τους. Αλλά όλο βρίσκουμε δικαιολογίες…
Όπως; Η δικαιολογία των εκπαιδευτικών για να μην ακολουθήσουν προγράμματα σεξουαλικής αγωγής είναι ότι δεν έχουν κατάλληλη επιμόρφωση. Αυτό θα έλεγα ότι είναι 70% δικαιολογία και 30% πραγματικότητα.
Γιατί; Ας πάρουμε ένα άλλο επάγγελμα, αυτό του γιατρού. Αλίμονο να πιστέψουμε πως η εκπαίδευσή του τελειώνει όταν πάρει το πτυχίο. Η επιστήμη εξελίσσεται όπως και η ανάγκη. Έτσι, οι γιατροί παρακολουθούν συνέδρια, διαβάζουν συγγράμματα και προχωράνε με σκοπό να ανταποκρίνονται μ’ επαγγελματισμό στα καθήκοντά τους. Το ίδιο συμβαίνει και με τους εκπαιδευτικούς. Κάποιος που θα έχει μια καριέρα 30 χρόνια στα σχολεία, αλίμονο εάν έμενε σε αυτά που είχε μάθει τελειώνοντας τις σπουδές του. Για μένα το χειρότερο είναι όταν οι εκπαιδευτικοί σηκώνουν τα χέρια και λένε δεν ξέρουμε. Να μάθετε! Σε μια δημοκρατική χώρα, ο κάθε εκπαιδευτικός ως επαγγελματίας, οφείλει να ενημερώνεται και να προχωράει στις ανάγκες πάνω των μαθητών του.
Πείτε ότι εγώ είμαι ένας εκπαιδευτικός που θέλω να μάθω που θ΄ απευθυνθώ; Και πείτε ότι τα μάθω πολύ καλά και μπω μια μέρα στην τάξη και τα πω. Πώς είμαι σίγουρος πως κάποιο παιδάκι δεν θα τα πει στο μπαμπά του κάπως διαφορετικά και μετά θα βρω εγώ τον μπελά μου; Γιατί, δυστυχώς, ο «μπαμπάς» στην Ελλάδα έχει λόγο στη σχολική εκπαίδευση. Έχετε δίκιο και μπορεί να συμβεί αυτό, όμως, υπάρχουν δύο πράγματα ν’ απαντήσω. Πρώτον, ένας εκπαιδευτικός που κάνει καλά τη δουλειά του έχει καλλιεργήσει μια σχέση εμπιστοσύνης με τους γονείς των παιδιών. Αυτό σημαίνει ότι αν οι γονείς σ΄ εμπιστεύονται σαν επαγγελματία είναι έτοιμοι ν΄ακούσουν αυτό που θα τους πεις. Προαπαιτούμενο λοιπόν είναι να υπάρχει μια σωστή σχέση με τα παιδιά και τις οικογένειες τους. Δεύτερον, πολλές μπορεί να συμβεί, μια μικρή πλειοψηφία ανθρώπων ν’ αντιλαμβάνονται ν’ αντιλαμβάνονται διαφορετικά ορισμένα πράγματα. Η σεξουαλική αγωγή είναι ένα αξιακά φορτισμένο μάθημα και γι’ αυτό δημιουργούνται αρκετά προβλήματα. Οι αξίες όμως είναι πανανθρώπινες και η ολική σεξουαλική αγωγή που προωθείται απ’ όλους τους μεγάλους παγκόσμιους οργανισμούς βασίζεται στ’ ανθρώπινα δικαιώματα. Η αξία του σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων είναι αυτή που πρέπει να ενισχυθεί μέσα από τη σεξουαλική αγωγή. Αν θέλει ο εκπαιδευτικός να μιλήσει γι’ αυτά τα θέματα και συναντήσει κάποια αντίρρηση από τους γονείς, αυτό συμβαίνει συνήθως για ζητήματα διαφορετικότητας. Εμείς, επειδή ακριβώς σαν εκπαιδευτικοί δουλεύουμε κάτω από δύο μεγάλους οδηγούς. Ο πρώτος μας είναι η επιστήμη μας και ο δεύτερος είναι ο νόμος. Αν εγώ λοιπόν μέσα στο πλαίσιο του νόμου αναφέρω ότι υπάρχουν οικογένειες, Ουράνιο Τόξο, δηλαδή με γονείς του ιδίου φύλου, εάν κάποιος γονιός έχει αντίρρηση με αυτό, εγώ σαν εκπαιδευτικός έχω το νόμο μαζί μου. Διότι ο νόμος του κράτους με υποχρεώνει να συμπεριλάβω τις διαφορετικές οικογένειες στο μάθημα μου. Αν κάποιος γονιός διαφωνεί αυτό έχει να κάνει με τις δικές του αντιλήψεις και όχι με το μάθημα της σεξουαλικής αγωγής.
Ισχύει ότι υπάρχει κοινοτική οδηγία να υπάρχει το μάθημα της σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης στα σχολεία και εμείς υποκρινόμαστε ότι το κάνουμε; Ισχύει.
Καλά δεν έχουν καταλάβει ότι δεν το κάνουμε; Στην Ευρώπη, οι άνθρωποι κοιτάνε χαρτιά. Ρωτάνε τι συμβαίνει με τη σεξουαλική αγωγή και εμείς απαντάμε πως υπάρχει στο πρόγραμμά μας. Τους λέμε ότι έχουμε σχολικά εγχειρίδια. Ισχύει; Ισχύει. Το γεγονός ότι έχουμε εκτυπώσει αυτά τα βιβλία αλλά δεν τα έχουμε πάει στα σχολεία, είναι κάτι που αποκρύπτουμε.
Ελληνική πατέντα. Τα Greek Statistics δεν ήταν μόνο για την οικονομία.
Παρατηρούμε να συμβαίνουν σεξουαλικά εγκλήματα. Και στην επαρχία αρκετά. Θα μπορούσαν να είχαν αποφευχθεί ορισμένα αν υπήρχε σεξουαλική αγωγή στα σχολεία; Ασφαλώς. Όλα τα ερευνητικά στοιχεία λένε πως αν τα παιδιά συζητούν για τα θέματα σεξουαλικότητας μαθαίνουν τι σημαίνει σεβασμός, μαθαίνουν τι σημαίνει προστασία, τι σημαίνει επικοινωνία, με αποτέλεσμα να έχουμε καλύτερους δείκτες υγείας. Και η σεξουαλική κακοποίηση είναι κάτι που μπορούμε ν’ αποφύγουμε όταν έχουμε σωστή σεξουαλική αγωγή. Να δώσω ένα παράδειγμα.
Πείτε. Είναι πολύ σημαντικό να μάθουν στην εφηβεία τι σημαίνει συναίνεση. Είναι πάρα πολλά παιδιά που πιστεύουν ότι το όχι, μπορεί να είναι και ναι. Αν αυτά τα παιδιά δεν μπορούν να διαχειριστούν μέσα σ’ ένα πλαίσιο εκπαιδευτικό, τι σημαίνει συναίνεση, τι σημαίνει θέλω και τι δεν θέλω. Δεν μπορεί όλα να τα μαθαίνουν από τις προσλαμβάνουσες που έχουν από πορνογραφικό υλικό.
Τ’ αγόρια έχουν μεγαλύτερο πρόβλημα να μιλήσουν; Μου δίνετε εδώ μια καλή πληροφορία. Στην ημερίδα που οργανώνει το Ίδρυμα Ωνάση, ένας από τους διεθνής ομιλητές έρχεται από τη Φιλανδία, και θα μιλήσει λίγο για την εκεί προσέγγιση στη σεξουαλική αγωγή. Αλλά το σημαντικό είναι ότι έχουν κάνει και μια μεγάλη έρευνα για τ’ αγόρια όπου βγήκε ότι χρειάζονται μια διαρθρωτική προσέγγιση όσον αφορά τα θέματα της σεξουαλικής αγωγής αφού φαίνεται ότι ο τρόπος που μεγαλώνουν και πως αντιλαμβάνονται την πίεση από το τι περιμένει η κοινωνία από αυτά, έχει ένα αρνητικό αποτέλεσμα πάνω σε αυτά.
Τώρα πώς θα γίνει να μη λέμε ψέματα δεξιά και αριστερά και να μπει στο σχολείο; Στο γυμνάσιο είναι η τετάρτη χρονιά που εφαρμόζεται πιλοτικά πρόγραμμα σεξουαλικής αγωγής στο Πειραματικό Γυμνάσιο Ρεθύμνου. Έχει δώσει το Υπουργείο, ειδική άδεια και έχουμε πάρει μια ώρα επιπλέον και έχει πολύ θετικά αποτελέσματα. Θα μπορούσε στη δευτεροβάθμια να μπει ως επιπλέον ώρα στο πλαίσιο κάποιου ήδη υπάρχοντος μαθήματος. Θα μπορούσε να είναι ένα εντελώς διαφορετικό μάθημα όπως συμβαίνει σε άλλες χώρες. Στην πρωτοβάθμια θα μπορούσε να είναι μέσω της υποχρεωτικής επιλογής προγραμμάτων. Δηλαδή, κάθε χρόνο περίπου δεκαπέντε ώρες που συζητούν τα θέματα της σεξουαλικής αγωγής ανάλογα με το θέμα και την ομάδα. Δεν είναι κάτι δύσκολο γιατί έχουμε και εγχειρίδια και χρόνο. Τώρα όσον αφορά τους ίδιους τους εκπαιδευτικούς το να δημιουργηθούν ομάδες επιμόρφωσης, ακόμα και διαδικτυακής. Όταν είχε γίνει το μεγάλο μπαμ με το μπούλινγκ, δημιουργήθηκαν ομάδες διαδικτυακής επιμόρφωσης των εκπαιδευτικών, οπότε και αυτό εύκολο είναι.