Θεσσαλονίκη, Πέμπτη απόγευμα, αρχές Ιουλίου. Στην οδό Αγίου Δημητρίου η πόλη δίνει την εντύπωση ότι έχει εγκαταλειφθεί μαζικά υπό το βάρος των 35 βαθμών Κελσίου. Διασχίζοντας το δρόμο, οι μόνοι «ορατοί» κάτοικοι είναι μια παρέα από αδέσποτα σκυλιά που ξεκουράζονται νωχελικά στο οδόστρωμα, υπνωτισμένα από τον καύσωνα. Κοιτάζοντας όμως προσεκτικά από το κιγκλίδωμα, στο μικρό γήπεδο ποδοσφαίρου Χορτατζήδων -«μεσοτοιχεία» με το Ιβανόφειο- διακρίνεις μια ασυνήθιστη κίνηση.
Πλησιάζοντας, βλέπεις ένα τσούρμο νεαρών αγοριών μαζεμένο γύρω από έναν άντρα με μούσι, ο οποίος δίνει προπονητικές οδηγίες και παίρνει «παρουσίες». Ένα αγόρι αλλάζει βιαστικά τι σερτ, κάποιο άλλο δένει κορδόνια, ο προπονητής σφυρίζει τελικά και όλοι μαζί ορμούν στο τερέν.
Όπως κάθε Τρίτη και Πέμπτη την ίδια ώρα, νέοι άνω των 15 ετών –«παιδιά», δηλαδή, όπως ορίζονται από τη Σύμβαση του ΟΗΕ- διαφορετικής εθνικότητας, κουλτούρας και θρησκείας, ξεκινούν από διάφορα σημεία της πόλης, παίρνουν το λεωφορείο κι έρχονται στο γήπεδο που έχει ευγενικά παραχωρηθεί από το Αθλητικό Σωματείο του Ηρακλή, για να πάρουν μέρος στις προπονήσεις ποδοσφαίρου που οργανώνει η ελληνική οργάνωση παιδικής προστασίας Terre des hommes Ηellas (Γη των Ανθρώπων/ Tdh).
Ο Φαρχάντ, κάθεται στον πάγκο και περιμένει υπομονετικά τη σειρά του για να παίξει. Είναι 16 ετών, από το Αφγανιστάν. Όπως και άλλοι συμπαίκτες του διαμένει σε ένα από τα “safezones”, τις ειδικές περιοχές διαμονής για ανήλικα που βρίσκονται μέσα στους καταυλισμούς αιτούντων άσυλο και πριν έρθει στη Θεσσαλονίκη πέρασε κάποιους μήνες στον αντίστοιχο χώρο της Λέσβου.
«Στη Μόρια έπαιζα λίγο βόλεϊ, αλλά εντός του καταυλισμού, δεν είχα πού αλλού να πάω. Το ωραίο στη Θεσσαλονίκη είναι ότι μπορείς για λίγο να βγεις από το καμπ, να ξεμουδιάσεις, να νιώσεις μέρος της πόλης και της καθημερινότητάς της, να θυμηθείς πώς ήταν η ζωή στην πόλη σου πριν γίνεις μετανάστης. Όσο για το ποδόσφαιρο; Ούτε στο όνειρό μου ότι θα έβρισκα την ευκαιρία να παίξω σε μια αληθινή ομάδα, σε ένα «κανονικό» γήπεδο. Στη χώρα μου, παίζαμε στο δρόμο μέσα στις λάσπες, τις λίγες φορές που νιώθαμε ασφαλείς να βγούμε έξω από το σπίτι».
Καθώς η ώρα περνά, το «ματς» αποκτά και θεατές, ντόπιους που έχουν τελειώσει την προπόνησή τους στο παρακείμενο γήπεδο του κρίκετ ή το στίβο. Έχω μετρήσει ήδη 9 διαφορετικές εθνικότητες, υπάρχουν παιδιά από το Ιράκ, το Ιράν, τη Συρία, την Ακτή του Ελεφαντοστού, το Κονγκό, την Ελλάδα, την Αλβανία, τη Σερβία, το Μαρόκο έτσι που το γήπεδο μοιάζει με χωνευτήρι ανθρώπινων φυλών.
Η προπόνηση έχει μια συγκεκριμένη δομή και «ρουτίνα» που τηρείται απαρεγκλίτως. Ο προπονητής τους, ο Thomas Farines, γαλλικής και βραζιλιάνικης καταγωγής, μου εξηγεί ότι αυτό συμβαίνει για να εξασφαλίζεται για τα παιδιά η αίσθηση μιας ασφάλειας που λείπει από την καθημερινότητά τους στον καταυλισμό και γενικότερα από τη ζωή τους ως ανθρώπων σε μετακίνηση, καθώς οι περισσότεροι έρχονται από χώρες με ασταθείς συνθήκες διαβίωσης ή βρίσκονται σε επισφαλή κατάσταση στην Ελλάδα.
Κι εκείνος πώς βρέθηκε να προπονεί πρόσφυγες στη Θεσσαλονίκη; «Όπως πολλά παιδιά σε όλο τον κόσμο, άρχισα να παίζω ποδόσφαιρο από νεαρή ηλικία και έβλεπα “μακριά”. Αν και το όνειρο να γίνω μεγάλος και τρανός ποδοσφαιριστής δεν ευοδώθηκε, δεν έπαψα ποτέ να αντλώ μεγάλη ευχαρίστηση απ’ αυτό, ιδιαίτερα από το να μελετώ τη σχέση του με την πολιτική. Σπούδασα στην Αγγλία Πολιτικές Επιστήμες Μέσης Ανατολής και Μεσογείου και έκανα πρακτική άσκηση στο Γραφείο των Ηνωμένων Εθνών για τον Αθλητισμό, την Ανάπτυξη και την Ειρήνη θέλοντας να επεκτείνω τις γνώσεις μου γύρω από το πώς ο αθλητισμός μπορεί να αποτελέσει πολύτιμο εργαλείο στη βελτίωση της κοινωνίας».
Στη Θεσσαλονίκη, ο Τομάς έφτασε τον Μάρτιο του 2017 για να εργαστεί σε ένα μικρό κοινοτικό έργο έξω από τον καταυλισμό προσφύγων των Βασιλικών. Στην πορεία, «έτρεξε» διάφορα προγράμματα για την προώθηση της κοινωνικής ένταξης και της ψυχοκοινωνικής υποστήριξης μέσω του ποδοσφαίρου. Έως τώρα, έχει προπονήσει πάνω από 30 διαφορετικές εθνικότητες, από αφρικανικές, ασιατικές και ευρωπαϊκές χώρες.
Κάποια παιδιά έρχονται από χώρες με ένοπλες συγκρούσεις, για παράδειγμα, τη Συρία, το Ιράκ και το Κονγκό. Κάποια άλλα, από χώρες για τις οποίες αγνοούμε ότι βρίσκονται σε πόλεμο, όπως η Γουϊνέα και το Καμερούν. Άσχετα από πού έρχονται, ποια η θρησκεία τους, το φύλο τους ή η ηλικία τους, μοιράζονται ένα κοινό πάθος πέρα από το όνειρό τους να φτάσουν στην Ευρώπη και να φτιάξουν τη ζωή τους: Το πάθος για το ποδόσφαιρο. Η πλειοψηφία τους δεν διατρέχει (ακόμη) τον κίνδυνο να βρεθεί στο δρόμο, τα περισσότερα παιδιά έχουν βρει στέγη είτε σε καταυλισμό προσφύγων, είτε σε ξενώνες για ασυνόδευτα παιδιά είτε σε κάποιο διαμέρισμα.
Ο προπονητής Thomas Farines.
Στο γήπεδο έχει σημάνει ημίχρονο και στο τσούρμο των θεατών έχουν τώρα προστεθεί μια παρέα από έφηβες που φοράνε μαντήλα. Η Kίσι είναι 18 ετών από την Αφρική και διαμένει σε «προστατευόμενο» διαμέρισμα του προγράμματος ΕSTIA της Ύπατης μαζί με τη μητέρα της και τα τρία της αδέλφια. Παίζει κι εκείνη ποδόσφαιρο, κάθε Δευτέρα και Τετάρτη την ίδια ώρα, στις προπονήσεις που οργανώνονται ειδικά για τα κορίτσια. «Έπαιζα ποδόσφαιρο και στην πατρίδα μου, αλλά δεν με έπαιρναν στα σοβαρά. Εδώ είναι αλλιώς, νιώθω πλέον πολύ…πώς να το πω.. εμψυχωμένη!», λέει χαμογελώντας. Η φίλη της εξηγεί ότι παρέχονται διάφορα προγράμματα ψυχαγωγίας και ανάπτυξης δεξιοτήτων στους πρόσφυγες, ωστόσο, λίγα ξεφεύγουν από τον κανόνα που είναι προδιαγεγραμμένος για τα κορίτσια, δηλαδή μαθήματα μαγειρικής, ραπτικής και ούτω καθεξής. “Για μας τα κορίτσια είναι επίσης πολύ σημαντικό να έχουμε καλή φυσική κατάσταση” λένε και οι δυo τους.
Το σφύριγμα για το δεύτερο ημίχρονο έχει δοθεί και οι παίκτες ορμάνε ξανά στο τερέν. Ο προπονητής τους μένει πίσω και παρατηρεί το παιχνίδι απ’ έξω. Κάποια στιγμή οι τόνοι ανεβαίνουν και το ματς διακόπτεται, ωστόσο ο ίδιος δεν σπεύδει να παρέμβει. «Ο ρόλος μας εδώ είναι να εμψυχώνουμε τα παιδιά, δίνοντάς τους κίνητρο να «ηγούνται», να νιώθουν ότι το παιχνίδι και η προπόνηση είναι δική τους υπόθεση. Ο Φαρχάντ, ο Αχμέτ από τη Συρία, ο αφρικανός Κουάσι και τα υπόλοιπα αγόρια είναι ελεύθερα να αποφασίζουν για την έκβαση του παιχνιδιού. «Ακόμη κι όταν προκύπτουν διαφωνίες», εξηγεί «κάτι αναμενόμενο, αν σκεφτείς πόσες γλώσσες και διαφορετικές νοοτροπίες συναγωνίζονται στο τερέν, είναι τα ίδια τα παιδιά που διαμεσολαβούν ώστε να βρεθεί λύση και να ηρεμήσουν τα πνεύματα». Και πράγματι, δεν περνούν τρία λεπτά, και οι παίκτες συνάπτουν ειρήνη και ρίχνονται στο παιχνίδι.
«Ο αθλητισμός έχει τη δύναμη να ενώνει ανθρώπους γύρω από ένα ειρηνικό ιδανικό, με τρόπο που ελάχιστες άλλες δραστηριότητες μπορούν να το κάνουν μέσα σε μια κοινωνία» λέει η διευθύντρια της Terre des hommes Hellas, Γεζέρτσα Τιγκάνι, που είναι επίσης επικεφαλής της οργάνωσης σε όλη τη Νοτιοανατολική Ευρώπη, προσθέτοντας: «Ως οργάνωση, χρησιμοποιούμε εδώ και πολλά χρόνια τα σπορ ως “εργαλεία” ένταξης και ψυχοκοινωνικής υποστήριξης για την προώθηση της ευημερίας ολόκληρης της κοινωνίας, ειδικά των ευάλωτων, εκτοπισμένων ανθρώπων που μεταναστεύουν και μάλιστα των παιδιών. Θέλουμε να δίνουμε στα παιδιά την ευκαιρία να παίξουν ποδόσφαιρο μέσα σε ένα ασφαλές περιβάλλον. Επίσης, την ευκαιρία προγύμνασης σε άτομα που ενδιαφέρονται να εκπαιδευτούν στη μεθοδολογία του Αθλητισμού για την προστασία ευάλωτων ομάδων, η οποία περιλαμβάνει ακόμη την κοινωνική ένταξη, την κοινωνική συνοχή και την ψυχοκοινωνική υποστήριξη. Αυτή η μεθοδολογία απευθύνεται σε καθηγητές φυσικής αγωγής, προπονητές ποδοσφαίρου ή ανθρώπους που απλώς θέλουν να βοηθήσουν ευάλωτα παιδιά».
Έχει αρχίσει να σουρουπώνει και σε λίγο το παιχνίδι θα τελειώσει, τα παιδιά θα πάρουν ξανά το λεωφορείο για να φτάσουν στους καταυλισμούς, στα «προστατευόμενα διαμερίσματα» ή τους ξενώνες τους. Κάθε ένα από αυτά, μια ιστορία, μερικές φορές κι ένα τραύμα. Φεύγοντας, ο Τομάς μου λέει πως κατά κάποιο τρόπο, εκτός από προπονητής τους, είναι και ο «έμπιστος» τους. «Προσπαθώ να είμαι ανοιχτός, να ακούω τις ιστορίες τους, αλλά κάνοντάς τα να αντιληφθούν ότι είμαι και άνθρωπος και ότι έχω τα όριά μου. Το μήνυμα που θέλω να τους δίνω είναι ότι ανεξάρτητα από το τι τους συνέβη πίσω στη χώρα τους και μέχρι να φτάσουν στην Ελλάδα, ανεξάρτητα και από τις δυσκολίες στην καθημερινή τους ζωή, μπορούν να πάρουν από τον αθλητισμό μια θετική στάση και μπόλικη ανθεκτικότητα στην προσπάθειά τους για μια καλύτερη ζωή».
Όλα τα ονόματα των παιδιών σ’ αυτήν την ιστορία έχουν αλλαχθεί.