Το πρωί της 19ης ημέρας του Ιουλίου, μαζί με τον φωτογραφικό φακό της Popaganda και του Γεράσιμου Δομένικου, πήραμε τον δρόμο για τη Βαρυμπόμπη και το Τατόι, περνώντας πρώτα από το Κρυονέρι. Οι καμένοι ορεινοί όγκοι της Πάρνηθας που μας συντρόφευαν στη διαδρομή, προμήνυαν τις δυστοπικές εικόνες που λίγο αργότερα θα αντικρίζαμε από κοντά, φτάνοντας στη Βαρυμπόμπη.
Έναν χρόνο μετά τις καταστροφικές πυρκαγιές του 2021, τα ερωτήματα που αναδύονται είναι πολλά: Ποια είναι η εικόνα των κατοικιών και των επιχειρήσεων που επλήγησαν από τη φωτιά; Σε ποιο στάδιο βρίσκεται η διαδικασία των αποζημιώσεων; Πώς έχει διαμορφωθεί η καθημερινότητα των κατοίκων που είδαν τις περιουσίες τους να τυλίγονται στις φλόγες; Αρχίζουν να υπάρχουν εικόνες φυσικής αναγέννησης στα δάση;
Το καμένο δάσος της Πάρνηθας
Για το 2021, η συνολική έκταση της καμένης γης στην Ελλάδα υπολογίζεται πως ξεπερνά τα 1.300.000 στρέμματα, προσεγγίζοντας το άθροισμα των καμένων εκτάσεων ολόκληρης της οκταετίας 2013-2020. Τα 68.000 από τα συνολικά 84.540 στρέμματα δάσους που αποψίλωσε στην Αττική η πύρινη λαίλαπα ήταν στην Βαρυμπόμπη, σύμφωνα με το EFFIS, περιοχή στην οποία, σύμφωνα με την υπηρεσία Copernicus, καταστράφηκαν περισσότερες από 80 κατοικίες και περισσότερες από 20 υπέστησαν μερικές καταστροφές.
Πυρόπληκτη κατοικία στο συνοικισμό της Βαρυμπόμπης
Πρώτη μας στάση, η Πλατεία Βαρυμπόμπης. Εκεί, ανάμεσα στα καμένα και άδεια κτίρια, υπάρχει ανοιχτός μόνο ένας φούρνος στον οποίο καθόμαστε για λίγο. Γύρω μας όλα είναι ερειπωμένα και γκρίζα και οι περισσότερες επιχειρήσεις κλειστές εξαιτίας των ζημιών που έχουν υποστεί.
Το περασμένο καλοκαίρι εκτιμήθηκαν περίπου 77 ζημιωμένες επιχειρήσεις στην Αττική, εκ των των οποίων οι 22 έχουν καταστραφεί ολοσχερώς, ενώ οι 29 δεν μπορούν να λειτουργήσουν μέχρι σήμερα καθώς έχουν υποστεί μεγάλες ζημιές. Οι επιχειρήσεις που υπέστησαν ζημιές εντοπίστηκαν σε πυρόπληκτες περιοχές της Ανατολικής Αττικής (Κρυονέρι, Βαρυμπόμπη, Ωρωπός, Αχαρνές, Καπανδρίτι, Αφίδνες κ.α.). Σχετικά με τις αποζημιώσεις, με διαδικασίες που εκκίνησε το υπουργείο οικονομικών, έχουν δοθεί 8.000 ευρώ σε επιχειρήσεις που οι εγκαταστάσεις έχουν καταστραφεί ολοσχερώς, 4.000 ευρώ σε επιχειρήσεις που οι εγκαταστάσεις δεν έχουν καταστραφεί ολοσχερώς αλλά έχουν υποστεί σοβαρές ζημίες που καθιστούν προσωρινά μη δυνατή την άσκηση επιχειρηματικής δραστηριότητας και 2.000 ευρώ σε λοιπές επιχειρήσεις που έχουν υποστεί σοβαρές ζημιές σε εξοπλισμό, πρώτες ύλες, εμπορεύματα ή οχήματα, αλλά είναι λειτουργικές.
Ο 75χρονος ιδιοκτήτης του φούρνου στον οποίο έχουμε καθίσει, μας πλησιάζει: «Τι κοιτάτε, τον καμένο τόπο μας;», μας λέει. Του εξηγούμε πως βρισκόμαστε εκεί για ένα σχετικό ρεπορτάζ και πως πράγματι, αυτό κοιτάμε, με αρκετή αμηχανία. Μας λέει συγκινημένος πως έχει ζήσει δεκάδες φωτιές στον τόπο του τα τελευταία 60 χρόνια, ωστόσο καμία από αυτές δεν υπήρξε τόσο σαρωτική και καταστροφική όσο εκείνη του περασμένου Αυγούστου. «Μας άφησαν αβοήθητους. Και μέχρι σήμερα, η πλατεία είναι αφημένη στη μοίρα της όπως βλέπεις», τονίζει. «Ακόμη δεν μπορώ να καταλάβω πώς, με τόσα λίγα μποφόρ, εξαπλώθηκε η φωτιά με πρωτοφανή ταχύτητα και τα σάρωσε όλα, χωρίς να προλάβουμε να κάνουμε κάτι. Η παρουσία της πυροσβεστικής στην πλατεία και στους οικισμούς ήταν ανύπαρκτη. Ήμασταν μόνοι».
Μιλώντας μας στη συνέχεια για τις αποζημιώσεις, διευκρινίζει ότι «στους πληγέντες της Βαρυμπόμπης, των οποίων οι κατοικίες κάηκαν ολοσχερώς, δίνεται σε τρεις δόσεις, μετά από υποβολή σχετικής αίτησης στην πλατφόρμα arogi.gov.gr, το ποσό των 20.000 ευρώ, εκ των οποίων 14.000 ευρώ είναι η προκαταβολή για τη Στεγαστική Συνδρομή και 6.000 ευρώ η αποζημίωση για την οικοσκευή».
Σύμφωνα με το υπουργείο οικονομικών, για κατοικίες που δεν έχουν καταστραφεί ολοσχερώς αλλά έχουν υποστεί σοβαρές ζημίες που τις καθιστούν προσωρινά μη κατοικήσιμες, δίνεται το ποσό των 12.000 ευρώ, εκ των οποίων 8.000 ευρώ είναι η προκαταβολή για τη Στεγαστική Συνδρομή και 4.000 ευρώ η αποζημίωση για την οικοσκευή. Τέλος για κατοικίες που έχουν υποστεί σοβαρές ζημιές αλλά είναι κατοικήσιμες, δίνεται το 5.000 ευρώ, εκ των οποίων 3.000 ευρώ είναι η προκαταβολή για τη Στεγαστική Συνδρομή και 2.000 ευρώ η αποζημίωση για την οικοσκευή.
Όσον αφορά την έγκριση και χορήγηση άδειας για ανακατασκευή, αυτή την περίοδο, οι πληγέντες υποβάλλουν την σχετική αίτηση στην αρμόδια υπηρεσία, συνοδευόμενη από τα απαραίτητα δικαιολογητικά. Μετά τον έλεγχο των δικαιολογητικών θα ακολουθήσει η έκδοση, από την αρμόδια υπηρεσία, η Έγκριση Σ.Σ. για Ανακατασκευή -Χορήγηση Α’ δόσης Σ.Σ., ενώ θα χορηγηθεί η πρώτη δόση της εγκεκριμένης Σ.Σ.
Αποχαιρετώντας τον ιδιοκτήτη του φούρνου, φτάνουμε λίγο αργότερα στον συνοικισμό της Βαρυμπόμπης, και ερχόμαστε σ’ επαφή με ένα αλλόκοτο θέαμα. Ανάμεσα στα ολοσχερώς καμένα παλιά σπίτια, υπάρχουν αρκετά νεόδμητα, που είναι άθικτα και όμορφα, σαν να ξεπήδησαν από κάποιο άλλο σκηνικό. Από τις ερειπωμένες κατοικίες, μπορείς να διακρίνεις στο εσωτερικό τους οικιακές συσκευές, ντουλάπια, βάσεις κρεβατιών. Όλα μυρίζουν εγκατάλειψη. Η γη στην περιοχή του οικισμού είναι ολοσχερώς καμένη.
Στο εξωτερικό των καμένων σπιτιών υπάρχει γραμμένο με σπρέι ένα «Χ», που υποδηλώνει την ακαταλληλότητα και την ολική καταστροφή τους. Στην περιοχή, η μόνη παρουσία ζώων είναι εκείνη των τζιτζικιών και των σκύλων στις αυλές των σπιτιών που δεν καταστράφηκαν, ενώ η θερμοκρασία είναι αρκετά πιο υψηλή από τα συνηθισμένα της επίπεδα, εξαιτίας της απουσίας πράσινου.
Στη Βαρυμπόμπη, ο θάνατος συναντά τη ζωή
Βγαίνοντας στον κεντρικό της Τατοϊου, από τη μεριά του δάσους, βλέπουμε όλα τα δέντρα να είναι καμένα. Το ατελείωτο μαύρο ρουφάει το βλέμμα μας – μαζί και το οξυγόνο μας. Παρόλο που το μέγεθος της οικολογικής καταστροφής στην περιοχή παραμένει πολύ μεγάλο, η φύση πάντα παλεύει για τη ζωή της – όπως φανερώνουν τα πρώτα σημάδια φυσικής αναγέννησης, με τα πεύκα να κάνουν δειλά δειλά την εμφάνισή τους σε αρκετά σημεία του δάσους.
Φτάνοντας στα βασιλικά κτήματα Τατοϊου
Συνεχίζοντας τη διαδρομή μας προς το βασιλικά κτήματα στο Τατόι, το θέαμα που αντικρίζουμε είναι αποκαρδιωτικό. Το κάποτε πλούσιο, καταπράσινο πευκοδάσος που αποτελούσε μία όαση για τους κατοίκους της Αθήνας, έχει δώσει τη θέση του σε ξερά χόρτα, καμένα δέντρα και πεσμένους κορμούς. Η δροσερή φυσική σκιά των δέντρων, κάτω από τα οποία χάζευα άλλοτε ερωτευμένους ανθρώπους να απολαμβάνουν στιγμές στη φύση μαζί με τα σκυλιά τους, έχει δώσει τη θέση της στην κάψα και τη ξηρασία.
Η καμένη γη στο Τατόι
Μονοπάτια κάποτε σκιερά, που ακολουθούσαν περιπατητές και ποδηλάτες τα Σαββατοκύριακα, εκτείνονται πλέον απογυμνωμένα από τους ίσκιους των φύλλων που τα σκέπαζαν μέχρι την ημέρα που εξαϋλώθηκαν στην πυρκαγιά. Η όαση του Τατοϊου έχει μετατραπεί σε σκηνικό δυστοπίας με το μεγαλύτερο μέρος από τα 42.000 στρέμματα του κτήματος να είναι πλέον καμένο.
Αν και η φωτιά έφτασε μια ανάσα μακριά από τα βασιλικά ανάκτορα, δίχως να τα αγγίξει, το κτίριο του Προσωπικού, το Διευθυντήριο, το κτίριο των Τηλεπικοινωνιών, η οικία Στουρμ και η οικία Φροντιστή τυλίχτηκαν στις φλόγες. Πάνω που η κυβέρνηση ετοιμαζόταν να θέσει σε εφαρμογή το «πρότζεκτ Τατόι», το οποίο θα περιλάμβανε την ανάπτυξη των βασιλικών κτημάτων σε δυο ενότητες – τη δασική και την ενότητα του κεντρικού πυρήνα του κτήματος με τα ανάκτορα, τα βοηθητικά κτήρια, τον χώρο αγροτικής και κτηνοτροφικής παραγωγής – τώρα, η φυσική αναγέννηση της περιοχής τίθεται σε προτεραιότητα.
Αναχωρώντας από τα βασιλικά κτήματα
Τόσο στην περιοχή του Τατοϊου, όσο και της Βαρυμπόμπης τις οποίες επισκεφτήκαμε, αλλά και σε κάθε πυρόπληκτη περιοχή της Αττικής, ο σεβασμός στη διαδικασία της φυσικής αναγέννησης οφείλει να αποτελεί προτεραιότητα. Στα βασιλικά κτήματα και στο δάσος της Βαρυμπόμπης, όπως φανερώνουν και οι φωτογραφίες, οι κορμοί των καμένων δέντρων έχουν αξιοποιηθεί και τοποθετηθεί κατάλληλα: Η υλοτομία των δέντρων, η αξιοποίηση του ξύλου και η κατάλληλη διευθέτηση των υπολειμμάτων υλοτομίας για την προστασία του εδάφους και των οικισμών, μέσω της υλοποίησης αντιδιαβρωτικών και αντιπλημμυρικών έργων, αποτελούν αναγκαίες ενέργειες για τη διαδικασία της φυσικής αναγέννησης.
Εικόνες φυσικής αναγέννησης
Έχουμε περάσει περισσότερες από τέσσερις ώρες στην καμένη γη περιοχών της Αττικής, που επλήγησαν από τις καταστροφικές πυρκαγιές του 2021. Επιστρέφοντας στην Αθήνα, η είδηση της μεγάλης πυρκαγιάς στην Πεντέλη, φτάνει στ’ αυτιά μας, προτού καλά-καλά προλάβουμε να συνέλθουμε από τις δυστοπικές εικόνες που λίγο πριν αντικρίσαμε.
Για μία ακόμη φορά, ό,τι όμορφο μας περιβάλλει, επιμένουμε να το καταστρέφουμε. Για μία ακόμη φορά, η φύση που μας φιλοξενεί, πονάει και ασφυκτιά.