Οι παράταιρες κακοτεχνίες στο μέχρι τότε ψευδεπίγραφα αψεγάδιαστο χαμόγελο του Χόλιγουντ είχαν αρχίσει πια να αποκαλύπτονται. Ήταν το 2017, και το κίνημα #MeToo που μόλις είχε ξεκινήσει έμελλε να αποτελέσει φεμινιστικό ορόσημο. Ωστόσο, όσο κι αν ήταν οι εκθαμβωτικές πρωταγωνίστριες του αμερικανικού σινεμά που οδήγησαν σε οίστρο τις δημοσιογραφικές πένες, βροντερά #MeToo σαλπίζουν εκατομμύρια γυναίκες απ’ άκρη σ’ άκρη του πλανήτη. Από την Ιαπωνία και την Κίνα, μέχρι τη Νιγηρία, την Αργεντινή και τη Μέση Ανατολή. Με αδιαμφισβήτητα αποτελέσματα. Όπως και συνέπειες.
Οι τρομερές Αγγλίδες σουφραζέτες το είχαν συνειδητοποιήσει ήδη από τα τέλη του 19ου αιώνα. Πράγματι, επικεφαλής του κινήματος ήταν ευκατάστατες, ανώτερης κοινωνικής τάξης γυναίκες όπως η Έμιλι Πάνκχερστ. Όμως αν ξεκολλήσουμε απαλά τις παλιοκαιρισμένες, λιγότερο διαβασμένες σελίδες της ιστορίας, θα ξεχυθούν ορμητικά χιλιάδες πρόσωπα Αγγλίδων εργατριών στη βιομηχανία και τα ορυχεία, βιοπαλαιστριών των παραγκουπόλεων, που έγραψαν ιστορία στο κίνημα των σουφραζετών. Έπρεπε να αλλάξει η ζωή της γυναίκας. Και γι’ αυτό έπρεπε να κερδηθεί η ψήφος για όλες, όχι μόνο για την ελίτ.
Κάτι παρόμοιο συμβαίνει και σήμερα. Το #MeToo ξεκίνησε το 2006 στις ΗΠΑ, από την Αμερικανή ακτιβίστρια Tarana Burke που το χρησιμοποίησε σε πλατφόρμα για παροχή βοήθειας σε θύματα σεξουαλικής βίας. Και μπορεί να καθιερώθηκε διεθνώς το 2017 όταν χρησιμοποιήθηκε από πλούσιες και διάσημες γυναίκες, με πρώτη τη χολιγουντιανή ηθοποιό Alyssa Milano, όμως ως πλαίσιο φεμινιστικών διεκδικήσεων και viral hashtag το #MeToo έχει εμφανιστεί σε τουλάχιστον 85 χώρες παγκοσμίως.
Ας ανατρέξουμε σε μερικές από αυτές.
Στην ανεπτυγμένη αυτή χώρα με τους τόσους μοναχικούς ανθρώπους, το πρώτο #MeToo ήταν μοναχικό. Όταν το 2015, στα 26 της, η θαρραλέα δημοσιογράφος Shiori Ito μήνυσε τον τηλεοπτικό μεγαλοδημοσιογράφο με τις υψηλές διασυνδέσεις Noriyuki Yamaguchi για βιασμό, βρέθηκε να αντιμετωπίζει τεράστια κοινωνική κατακραυγή. Αποκορύφωμα, ένα βίντεο που έγινε viral. Σε αυτό, κάποιες γυναίκες -η μία, πολιτικός- «λίντσαραν» λεκτικά την Ito: «Τα ήθελε» γιατί ήταν μεθυσμένη, είπαν. Έκανε σεξ για να ανελιχθεί επαγγελματικά, είπαν. Η Ito τελικά δικαιώθηκε και της επιδικάστηκε αποζημίωση 3 εκατ. γεν (περίπου 24.000 ευρώ), με τον θύτη να γλιτώνει την ποινική δίωξη. Ωστόσο, λόγω της διαπόμπευσης, η δημοσιογράφος αναγκάστηκε να αυτοεξοριστεί στο Λονδίνο.
Κι όμως, από τη «μοναχική» αυτή υπόθεση, άνθισε τελικά ένα κίνημα στην Ιαπωνία: το «Flower Demonstration» (Διαδήλωση Λουλουδιών), ένα γνήσιο #MeToo που ανέδειξε υποθέσεις σεξουαλικής βίας και αγωνίζεται να αλλάξει το απαρχαιωμένο ιαπωνικό νομοθετικό πλαίσιο για τα σεξουαλικά εγκλήματα: Οι γυναίκες συγκεντρώνονται κρατώντας λουλούδια και εξομολογούνται τις δικές τους ιστορίες σεξουαλικής βίας. Κάπως έτσι, η Ito αναδείχθηκε στο πρόσωπο του ιαπωνικού #MeToo και μπήκε στη λίστα του Time με τους 100 πιο επιδραστικούς ανθρώπους του 2020.
Η Ιαπωνία, αν και «δυτικότροπη» οικονομικά, κατατρύχεται από καταπιεστικές παραδόσεις αιώνων. Το 2019, κατρακύλησε 11 θέσεις στην ετήσια κατάταξη του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ για την ισότητα των δύο φύλων, για να έρθει 121η και καταϊδρωμένη, σε σύνολο 153 κρατών. Είναι η μόνη χώρα στον κόσμο που δεν επιτρέπει επίσημα στους συζύγους να διατηρούν διαφορετικό επίθετο. Την περίοδο 2005-2009, το 43,9% των γυναικών παραιτήθηκαν από τις δουλειές τους όταν έκαναν παιδί. Χαρακτηριστικό είναι και ότι το 2019 αποδείχθηκε ότι τουλάχιστον εννιά ιατρικές σχολές της χώρας νόθευαν τα αποτελέσματα των εισαγωγικών εξετάσεων υπέρ των αντρών. Ίσως γιατί ακόμα πιστεύουν ότι οι γυναίκες θα εγκαταλείψουν την ιατρική όταν παντρευτούν ή κάνουν παιδιά.
Το 2019, η ακτιβίστρια και συγγραφέας Yumi Ishikawa ξεκίνησε το κίνημα #KuToo (λογοπαίγνιο των λέξεων παπούτσι / kutsu και πόνος / “kutsū”) , για να μην υποχρεώνουν οι εργοδότες τις γυναίκες να φοράνε ψηλά τακούνια στη δουλειά. Όταν παρέδωσε στον υπουργό Υγείας το ψήφισμα με τις 30.000 υπογραφές, εκείνος απάντησε ότι τα τακούνια «είναι απαραίτητα και κατάλληλα» για την εργασία.
Ωστόσο, τον Μάρτιο του 2020 ο πρωθυπουργός δήλωσε ότι οι γυναίκες δεν πρέπει να υποχρεώνονται σε άβολο κώδικα ενδυμασίας. Μια μικρή νίκη για το ιαπωνικό #MeToo, μαζί με εκείνη του Ιουνίου 2020, όταν η χώρα ψήφισε επιτέλους νόμο που απαγορεύει τη σεξουαλική παρενόχληση στον εργασιακό χώρο και ανακοίνωσε τριετές σχέδιο για τη μείωση της σεξουαλικής βίας. Δεν το λες και λίγο.
Όταν τον Απρίλιο του 2018, η 23χρονη φοιτήτρια Monica Osagie δέχθηκε τελεσίγραφο πως ή θα έκανε σεξ με τον καθηγητή της ή θα κοβόταν στο μάθημα, ήξερε ότι ήταν πιο πιθανό να κερδίσει το λαχείο παρά να δικαιωθεί αν κινούνταν δικαστικά. Εξάλλου από την ανεξαρτητοποίησή της το 1960 και μέχρι το 2015, στη Νιγηρία υπήρχαν μόνο 18 καταδικαστικές αποφάσεις για βιασμό, παρά τις αμέτρητες καταγγελίες. Ωστόσο, κάτι τέτοιο δεν αποτελεί έκπληξη στη χώρα με τον μεγαλύτερο απόλυτο αριθμό κλειτοριδεκτομών στον κόσμο. Το 25% από τα 115-130 εκατ. γυναίκες που έχουν υποστεί τέτοιον ακρωτηριασμό παγκοσμίως είναι Νιγηριανές (στοιχεία του 2012). Πιστεύεται ότι έτσι θα εξαναγκάσουν τα κορίτσια σε παρθενία μέχρι τον γάμο και στο να μείνουν πιστές μετά. Τα τελευταία 30 χρόνια, οι κλειτοριδεκτομές στη χώρα έχουν μειωθεί και το 2015 ψηφίστηκε νόμος που τις απαγορεύει. Ωστόσο, συνεχίζουν να γίνονται.
Σε αυτή τη χώρα, λοιπόν, η Osagie τόλμησε να ηχογραφήσει τη συνομιλία της με τον καθηγητή και την κατέθεσε ως αδιάσειστο πλέον αποδεικτικό στοιχείο στις πρυτανικές αρχές. Ο καθηγητής τέθηκε σε διαθεσιμότητα και η ηχογράφηση έγινε viral. Είχε δημιουργηθεί προηγούμενο. Όταν, όμως, το πανεπιστήμιο δημοσιοποίησε το όνομά της, η Osagie διαπομπεύτηκε ευρέως. «Ήρθε ένας τύπος ενώ ήμουν στην τράπεζα και μου είπε “Δεν είσαι αυτή που παρενόχλησες τον καθηγητή;” Και με αποκάλεσε πουτάνα».
Η ηθική δικαίωση θα ερχόταν το 2019, όταν το BBC-Afrika Eye θα έστελνε ρεπόρτερ υποδυόμενες τις φοιτήτριες σε δύο πανεπιστήμια στη Νιγηρία και την Γκάνα. «Οι γυναίκες ρεπόρτερ παρενοχλήθηκαν σεξουαλικά, τους έγιναν ανήθικες προτάσεις και δέχθηκαν πίεση από ανώτερους εκπαιδευτικούς στα ιδρύματα – και όλα αυτά ενώ έφεραν κρυφές κάμερες». Και τότε οι γυναίκες στη Νιγηρία -και όχι μόνο- ξεσηκώθηκαν σε ένα γενναίο #MeToo. Μετά το ρεπορτάζ, το hashtag #Sex4Grades (Σεξ για Βαθμούς) έγινε viral και ξεκίνησε μια δημόσια συζήτηση με γυναίκες και κορίτσια σε όλη την Αφρική να μοιράζονται τις ιστορίες τους. Η επικεφαλής ρεπόρτερ του BBC Kiki Mordi, που είχε αναγκαστεί να παρατήσει τις σπουδές της στη Νιγηρία εξαιτίας σεξουαλικής παρενόχλησης, μάλλον θα κοιμόταν πια καλύτερα τις νύχτες.
Με το #Sex4Grades, άνθρωποι που ένιωθαν ότι βρίσκονταν στο απυρόβλητο, υπέστησαν για πρώτη φορά συνέπειες. Τον Ιούλιο του 2020, η Νιγηρία ψήφισε νόμο για τη σεξουαλική παρενόχληση. Οι διεργασίες γι’ αυτό είχαν ξεκινήσει από την καταγγελία της Osagie.
Και κάτι τελευταίο. Οι γυναίκες της Νιγηρίας έχουν δει πολύ τρόμο με τα μάτια τους. Ουσιαστικά το πρώτο #MeToo ξεκίνησε τον Απρίλιο του 2014, λίγες ημέρες μετά την απαγωγή 276 μαθητριών από τους τζιχαντιστές τρομοκράτες της Μπόκο Χάραμ. Ήταν η καμπάνια #BringBackOurGirls. Σε ένα χωριό όπου λιγότερα από τα μισά κορίτσια πάνε σχολείο, οι μαθήτριες αυτές (Γυμνασίου-Λυκείου) απήχθησαν όταν η κυβέρνηση άνοιξε το σχολείο για τις τελικές εξετάσεις, ενώ οι τζιχαντιστές τα είχαν κλείσει όλα. Μέχρι σήμερα, 112 από αυτά τα κορίτσια εξακολουθούν να αγνοούνται.
Η νύχτα έπεφτε έξω από το δικαστήριο μαζί με τη θερμοκρασία, όταν άρχισαν να καταφθάνουν παραγγελίες με τσάι, φαγητό, αντισηπτικά, ακόμα και χρήματα για ταξί. «Ποιος είναι ο φίλος της Xianzi;» «Όλοι είμαστε», απάντησαν οι περίπου 100 συγκεντρωμένοι. Όλοι αυτοί (πολλοί για ένα καθεστώς που απεχθάνεται τις μαζικές διαμαρτυρίες) ήταν εκεί τον Δεκέμβριο του 2020 για να στηρίξουν μια γυναίκα σε δίκη για σεξουαλική παρενόχληση.
Η Xianzi έκανε την πρακτική της στην κρατική τηλεόραση το 2014, όταν ο παρουσιαστής Zhu Jun την άρπαξε και τη φίλησε ενώ είχε πάει να του πάρει συνέντευξη. Παρά την παρότρυνση της αστυνομίας να αποφύγει τη μήνυση για να μην πληγεί η εικόνα του Κομμουνιστικού Κόμματος, η Xiangi κατήγγειλε δημόσια τον Zhu, κι έγινε το πρόσωπο του κινεζικού #MeToo. Εκείνος αρνήθηκε την κατηγορία και τη μήνυσε για δυσφήμιση. Η Xiangi τον αντι-μήνυσε, διεκδικώντας μια συγγνώμη και 50.000 γουάν αποζημίωση.
Στην κινεζική πλατφόρμα κοινωνικής δικτύωσης Weibo οι αναρτήσεις με hashtag σχετικό με τη δίκη έγιναν πολύ δημοφιλείς. Η Xianzi είπε ότι δέχθηκε χιλιάδες μηνύματα από γυναίκες με παρόμοιες εμπειρίες. Το κινεζικό #MeToo, που είχε αναδείξει τουλάχιστον 50 μαρτυρίες για σεξουαλική βία το 2018, δεν έχει πεθάνει, όπως πολλοί φοβούνταν μετά την περίπτωση της Liu Jingyao.
H Liu, φοιτήτρια του Πανεπιστημίου της Μινσεότα, είχε μηνύσει τον Απρίλιο του 2019 σε δικαστήριο της Μινεσότα τον πανίσχυρο Κινέζο δισεκατομμυριούχο Liu Qiangdong για βιασμό. Τον Δεκέμβριο του 2019 θα μιλούσε στους New York Times για το τι αντιμετώπισε – «για το πώς είναι να δέχεσαι slut-shaming από 800 εκατομμύρια ανθρώπους» (όσοι οι χρήστες του Internet στην Κίνα). Εκείνη την περίοδο ξεκίνησαν και οι μηνύσεις για δυσφήμιση από άντρες που είχαν στοχοποιηθεί από το κινεζικό #MeToo.
Στην Κίνα της ασφυκτικής ηλεκτρονικής παρακολούθησης και του ελέγχου των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, οι αναρτήσεις τύπου #MeToo ήταν ένα από τα πλέον λογοκριμένα θέματα το 2018, σύμφωνα με έρευνα του Πανεπιστημίου του Χονγκ Κονγκ. Τα hashtags #MeToo και #Woyeshi (στα μανδαρινικά) με αναφορά στην Κίνα μπλοκάρονταν, ενώ λογαριασμοί WeChat που στήριζαν τη Liu καταργούνταν.
Το 2019, οι κινεζικές αρχές συνέλαβαν και φυλάκισαν για τρεις μήνες τη δημοσιογράφο και κεντρική φυσιογνωμία του κινεζικού #MeToo Huang Xueqin, γιατί «προκάλεσε προβλήματα». Η Xuqin είχε επίσης καλύψει τις διαδηλώσεις στο Χονγκ Κονγκ και επικρίνει την έλλειψη ελευθερίας λόγου. Το 2018, μια άλλη ηχηρή φωνή του #MeToo, η Yue Xin, κατηγόρησε το Πανεπιστήμιο του Πεκίνου ότι προσπαθεί να τη φιμώσει επειδή διεκδικούσε διαφάνεια για παλαιότερο καταγγελλόμενο βιασμό. Το 2019, η αστυνομία εισέβαλε στο διαμέρισμα της Yue Xin. Λίγο αργότερα κυκλοφόρησαν περίεργα βίντεο με τη Xin να αποκηρύττει τη μαρξιστική και φεμινιστική της δράση. Έκτοτε, η φωνή της δεν ξανακούστηκε.
Η Κίνα έχει κατρακυλήσει στην 106η θέση της λίστας του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ για την ισότητα, από την 69η το 2012. Οι γυναίκες που καταφεύγουν στο δικαστήριο για περιπτώσεις σεξουαλικής βίας έχουν να αντιμετωπίσουν εκτός από το υψηλό οικονομικό κόστος και την απειρία των δικηγόρων σε τέτοια θέματα.
Κι όμως, το κινεζικό #MeToo σημείωσε ήδη μια μικρή νίκη. Τον Ιούνιο του 2020, η Κίνα ψήφισε νόμο που ορίζει τη σεξουαλική παρενόχληση, αν και δεν όρισε τρόπους εφαρμογής της νομοθεσίας.
Θύελλα αντιδράσεων ξεσηκώθηκε στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης στην Αργεντινή το 2018, όταν η ηθοποιός Thelma Fardin κατηγόρησε δημόσια τον κατά πολύ μεγαλύτερο συνάδελφό της Juan Darthes ότι τη βίασε το 2009. Τότε εκείνη ήταν 16 κι αυτός 45. Το hashtag #MiraComoNosPonemos (#Δείτε Τι Μας Κάνετε), εμπνευσμένο από φράση που κατά τη Fardin χρησιμοποίησε ο φερόμενος ως βιαστής της, ανέδειξε χιλιάδες παρόμοιες μαρτυρίες.
Ωστόσο, το έδαφος για το #MiraComoNosPonemos είχε στρωθεί από πολύ νωρίτερα. Για την ακρίβεια από το 2015, όταν ανακαλύφθηκε το πτώμα της 14χρονης Chiara Paez θαμμένο στον κήπο τους 16χρονου αγοριού της. Η Chiara ήταν έγκυος. Την είχε χτυπήσει μέχρι θανάτου το αγόρι της με τη βοήθεια της μητέρας του, αφού την είχαν πρώτα υποχρεώσει να πάρει φάρμακο για να αποβάλει. «Μας σκοτώνουν. Δεν θα κάνουμε κάτι;» αναρωτήθηκε η δημοσιογράφος Marcela Ojeda στο twitter. Αυτό ήταν. Με σύνθημα και hashtag #NiUnaMenos (#Ούτε Μία Λιγότερη), ποτάμια γυναικών κατέκλυσαν τους δρόμους του Μπουένος Άιρες, καταφθάνοντας ακόμα και από άλλες περιοχές με φωτογραφίες αδικοχαμένων κοριτσιών τους.
Η λίστα των γυναικοκτονιών στην Αργεντινή είναι μεγάλη. Ελλείψει επίσημων στοιχείων, ΜΚΟ έχουν υπολογίσει ότι μεταξύ 2008-2015 είχαν δολοφονηθεί 1.800 γυναίκες. Μάλιστα, τα τελευταία χρόνια οι δολοφονίες έχουν επεκταθεί σε δημόσιους χώρους. Σύμφωνα με έρευνα της UNICEF το 2018, το 45% από 2.750 φοιτήτριες είχαν υποστεί φυσική ή ψυχολογική κακοποίηση και το 9%, σεξουαλική. Κατά τη διάρκεια του λοκντάουν Απριλίου 2020, σημειώθηκε αύξηση κατά 70% των τηλεφωνημάτων στη γραμμή βοήθειας για την οικογενειακή βία.
Το αργεντίνικο φεμινιστικό κίνημα, όμως, έχει αποφασίσει να εξαλείψει από τη ρίζα της τη γυναικεία κακοδαιμονία. Έτσι, στις 16 Οκτωβρίου του 2016, το Ni Una Menos οργάνωσε την πρώτη Εθνική Απεργία Γυναικών. Και το 2019, οι Αργεντινές θα έβγαιναν και πάλι μαζικά στους δρόμους να διεκδικήσουν το δικαίωμα στην άμβλωση και στην οικονομική ασφάλεια. Το κίνημα εναντιώνεται στο νέο χρέος που δημιούργησε η κυβέρνηση Macri και την συνεπακόλουθη λιτότητα, η οποία επέφερε περικοπή κοινωνικών προγραμμάτων και αύξηση του ιδιωτικού χρέους, εξήγησε στο Al Jazeera μια οργανώτρια, η Cecilia Palmeiro. Το χρέος βλάπτει τις γυναίκες, καθώς τις αναγκάζει να μένουν σε κακοποιητικές σχέσεις ή να αναλαμβάνουν δουλειές που δεν θέλουν, συμπλήρωσε.
Στις 30 Δεκεμβρίου του 2020, το φεμινιστικό κίνημα στην Αργεντινή πέτυχε μια συγκλονιστική νίκη: το κοινοβούλιο νομιμοποίησε την έκτρωση από επιλογή. Πρόκειται για γεγονός-ορόσημο, αφού η Αργεντινή είναι μόλις η τρίτη (και η μεγαλύτερη) χώρα στη Λατινική Αμερική που νομιμοποιεί την έκτρωση μετά την Ουρουγουάη και τη Γουιάνα.
Κι εδώ, αξίζει να μνημονεύσουμε και τις Μητέρες της Πλατείας του Μαΐου. Που στην προσπάθειά να βρουν τα «εξαφανισμένα» από τη χούντα του Βιντέλα παιδιά τους, ήταν οι μόνες που αποτόλμησαν δημόσια διαμαρτυρία εκείνη την αιμοσταγή περίοδο. Αυτές, οι στην πλειοψηφία τους απλές νοικοκυρές. Και παρόλο που δεν αμφισβήτησαν ευθέως την πατριαρχία, περνώντας στην ανδροκρατούμενη σφαίρα της δημόσιας διαμαρτυρίας, άνοιξαν διάπλατα τον δρόμο για την ισότιμη συμμετοχή και εκπροσώπηση των γυναικών στα κέντρα λήψης αποφάσεων.
Είναι χώρες πολλές και διαφορετικές. Ωστόσο, υπάρχει ένα κοινό #MeToo για το μουσουλμανικό κομμάτι της Μέσης Ανατολής. Τον Φεβρουάριο του 2018 η Αμερικανοαιγύπτια συγγραφέας Mona Eltahawy ξεκίνησε το hashtag #MosqueMeToo (#Στο Τζαμί Συνέβη Και Σ’ Εμένα) για να σπάσουν οι μουσουλμάνες τη σιωπή τους για τη σεξουαλική βία που υφίστανται στα ιερά μέρη του Ισλάμ. Ένα τρομερό, δηλαδή, ταμπού. Η ίδια η Eltahawy είχε υποστεί σεξουαλική βία το 1982, σε ηλικία 15 ετών, κατά τη διάρκεια προσκυνήματος στη Σαουδική Αραβία.
Μια παρένθεση: Δεν ξέρω αν υπάρχει χειρότερη χώρα για να γεννηθείς γυναίκα από τη Σαουδική Αραβία, όπου χρειάζεσαι την έγκριση του άντρα-κηδεμόνα σου ή τη συνοδεία του για τα πάντα. Δεν μπορείς να ταξιδέψεις μόνη, δεν έχεις διαβατήριο, μέχρι το 2018 δεν δικαιούσουν να οδηγήσεις, δεν διαλέγεις τον σύζυγό σου, δεν υπάρχει μίνιμουμ ηλικία γάμου, υπάρχουν τρομακτικές διακρίσεις στην εργασία, την υγειονομική περίθαλψη, το διαζύγιο, την επιμέλεια των παιδιών, τα κληρονομικά και τόσα ακόμα.
Όταν η Eltahawy υπέστην παρενόχληση, το σώμα της ήταν καλυμμένο πλήρως. «Θα έπαιρνε κι άλλα χρόνια και περισσότερο φεμινισμό –και αρκετές ακόμα φορές που με χούφτωσαν, με τσίμπησαν, με άγγιξαν χωρίς τη συναίνεσή μου στα εννιά χρόνια που φορούσα μαντήλα- για να καταλάβω ότι η σεξουαλική επίθεση δεν έχει καμία σχέση με το πώς ντύνεσαι», έγραψε η Eltahawy στην «Washington Post».
Τελικά, η συγγραφέας εξομολογήθηκε την εμπειρία της στο twitter, δημιουργώντας το σχετικό hashtag. «Μέσα σε δύο μέρες, η ανάρτησή μου είχε επικροτηθεί και κοινοποιηθεί χιλιάδες φορές – στα ινδονησιακά, τα αραβικά, τα τουρκικά, τα γαλλικά, τα γερμανικά, τα ισπανικά και τα φαρσί. Δεν είχα ξαναδεί τέτοια ανταπόκριση», έγραψε.
Βέβαια, όταν σε χώρες όπως η Σαουδική Αραβία τολμηρές γυναίκες ακτιβίστριες που διεκδικούν την κατάργηση του άνδρα-κηδεμόνα συλλαμβάνονται, βασανίζονται και βρίσκονται αντιμέτωπες με πολυετή φυλάκιση, το #MeToo και δύσκολο είναι και ακουμπά μόνο την κορυφή του παγόβουνου. Ωστόσο, καλλιεργεί διεθνώς την αλλαγή μιας ολόκληρης νοοτροπίας, δημιουργεί νομικά προηγούμενα και πιέζει για θεσμικές αλλαγές.
Στην Αίγυπτο, για παράδειγμα, δεν ήταν μόνο ότι έγινε viral το βίντεο μιας 23χρονης γυναίκας, της Rania Fahmy, που κυνήγησε με την τσάντα της τον άντρα που την παρενόχλησε. Γιατί η Fahmy έγινε από τις πρώτες Αιγύπτιες που κέρδισαν δίκη για σεξουαλική παρενόχληση. Και αυτό σε μια χώρα που έχει συλλάβει και φυλακίσει γυναίκες για αναρτήσεις-καταγγελίες για σεξουαλική παρενόχληση και βιασμό.
Και στο Μαρόκο, το 2018 η κυβέρνηση, πιεσμένη από κραυγαλέα περιστατικά σεξουαλικής βίας το 2017, ψήφισε νόμο που ποινικοποιεί τη βία εναντίον των γυναικών – και τη σεξουαλική παρενόχληση. Το 20% των Μαροκινών γυναικών έχει δεχθεί σεξουαλική βία τουλάχιστον μία φορά στη ζωή του και το 75% σεξουαλική παρενόχληση σε δημόσιο χώρο. Το μαροκινό #MeToo, το #Masaktach (#Δεν Θα Σιωπήσω) γεννήθηκε επίσης το 2018 μετά από ένα συγκλονιστικό viral βίντεο στο οποίο η 17χρονη Khadija εξηγούσε πώς απήχθη, βιαζόταν και βασανιζόταν για δύο μήνες από συμμορία, ενώ της έκαναν και τατουάζ σβάστικες. Και, όταν ο Μαροκινός σταρ Saad Lamjarred προφυλακίστηκε στη Γαλλία, διωκόμενος τρίτη φορά για βιασμό, το κίνημα ανέλαβε ξανά δράση, απαιτώντας από τους ραδιοφωνικούς σταθμούς να μην παίζουν τα τραγούδια του. Και δύο από αυτούς τον «έκοψαν».
Οι γυναίκες μιλάνε. Και στη Μέση Ανατολή.
Όταν δυο χρόνια μετά το αμερικανικό #MeToo, το Harvard Business Review δημοσίευσε έρευνα για τον αντίκτυπό του, θα προέκυπτε μια δυσάρεστη έκπληξη. Στις αρχές του 2019, το 19% των αντρών δήλωνε διστακτικό να προσλάβει όμορφες γυναίκες, το 21% διστακτικό να προσλάβει γυναίκες σε θέσεις που περιλαμβάνουν στενή επαφή με άντρες (π.χ. ταξίδια), ενώ το 27% ότι απέφευγε τετ-α-τετ συσκέψεις με γυναίκες συναδέλφους. Οι συμπεριφορές θύμιζαν τον «κανόνα του Μάικ Πενς»: ο τέως Αμερικανός αντιπρόεδρος δεν δειπνούσε ποτέ με γυναίκες συναδέλφους χωρίς την παρουσία της συζύγου του.
Καταγραφόταν αναμφισβήτητα οπισθοδρόμηση. Αναμενόμενη, ωστόσο. Όταν το status quo νιώθει ότι απειλείται, αναδιπλώνεται κι αντεπιτίθεται. Ο κόσμος, όμως, αλλάζει. Αργά, αλλά αλλάζει. Νίκες του #MeToo έχουν σημειωθεί και «κοντά μας». Στη Γαλλία, το 2018 ψηφίστηκε ακόμα πιο λεπτομερές νομοσχέδιο για τη σεξουαλική παρενόχληση μετά τη θυελλώδη συμμετοχή στο γαλλικό #MeToo, το #BalanceTonPorc (#Ξεσκέπασε το Γουρούνι σου). Στη Σουηδία, το #MeToo οδήγησε στην ακύρωση του Νόμπελ Λογοτεχνίας για το 2018, αφού ανέδειξε ένα τεράστιο σκάνδαλο κατά συρροήν σεξουαλικής βίας από σύζυγο μέλους της Ακαδημίας, που συνδέθηκε και με οικονομικές ατασθαλίες.
Οι νίκες καταγράφονται και σε επίπεδο διεθνών οργανισμών: Το 2018 ο ΟΗΕ δήλωσε ότι «σηκώνει τα μανίκια» να εργαστεί ενάντια στη σεξουαλική παρενόχληση και τον Νοέμβριο του 2018 η Γενική Συνέλευση υιοθέτησε το πρώτο ψήφισμα ενάντια στη σεξουαλική παρενόχληση. Τον Ιούνιο του 2019, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εργασίας ψήφισε Σύμβαση και Οδηγία για το δικαίωμα όλων σε εργασία χωρίς βία και παρενόχληση.
Μην ξεχνάμε εξάλλου ότι πήρε δεκαετίες στις Αγγλίδες σουφραζέτες να κερδίσουν το δικαίωμα ψήφου, που το 1918 δόθηκε μόνο στις γυναίκες άνω των 30 με περιουσία και το 1928 σε όλες. Κι όπως αποδεικνύεται, το σημερινό #MeToo έχει το εξής κοινό με τις σουφραζέτες: μπορεί να προβάλλονται μόνο οι πιο αναγνωρίσιμες εκπρόσωποί του, αλλά τον αγώνα δίνουν εκατομμύρια.
Στο «Νησί Κάτω από τη Θάλασσα» της Ιζαμπέλ Αλιέντε όταν ρωτούν τη σκλάβα θεία Ρόζα γιατί δεν το σκάει ενώ μπορεί, εκείνη απαντά: «Δεν έχει σημασία να είμαι εγώ ελεύθερη ενώ άλλοι είναι σκλάβοι». Στο βιβλίο, η Αλιέντε πραγματεύεται τον αγώνα για την κατάργηση της δουλείας. Σε συνέντευξη που μου είχε παραχωρήσει το 2015, η ίδια θα εξηγούσε: «Η θεία Ρόζα δεν το σκάει, γιατί λέει “ποιο είναι το νόημα να είμαι εγώ ελεύθερη όταν οι άλλοι είναι σκλάβοι”… Και νομίζω ότι έτσι νιώθω κι εγώ ως γυναίκα… Η ελευθερία μου είναι εξαιρετικά εύθραυστη, ουσιαστικά δεν υπάρχει, όσο άλλες γυναίκες ζουν υποταγμένες, κακοποιούνται ή γίνονται αντικείμενο εκμετάλλευσης. Οπότε, πώς μπορώ εγώ να είμαι ελεύθερη;»
Κι αυτή είναι η σημασία ενός παγκόσμιου #MeToo.