Οδοιπορικό στην Πάρνηθα

Η 28η Ιουνίου του 2007 είναι η τελευταία φορά που η Αθήνα βίωσε μια καταστροφή που είχε άμεσες επιπτώσεις στη μορφολογία της, άλλαξε την εικόνα της πρωτεύουσας, την έκανε περισσότερο μαύρη και λιγότερο πράσινη. 36.338,13 στρέμματα του εθνικού δρυμού της Πάρνηθας έγιναν στάχτη. Η φωτιά ξεκίνησε από τα Δερβενοχώρια και έφτασε στο βουνό έχοντας ήδη πάρει μεγάλη έκταση και, σε συνδυασμό με τους έντονους ανέμους που έπνεαν στην περιοχή, ήταν πολύ δύσκολο να την περιορίσουν άμεσα.  Η εικόνα τις επόμενες μέρες ήταν φρικιαστική με τους Αθηναίους να έχουν μείνει αντιμέτωποι με το μαύρο βουνό, το κράτος να στέκεται ανήμπορο και τις οργανώσεις να προβαίνουν στις περίφημες σιωπηλές διαμαρτυρίες.

Οι συνέπειες της καταστροφής είναι μεγάλες. Πέρα από τη χαμένη φυσική ομορφιά, οι ειδικοί υποστηρίζουν ότι αυξήθηκε η θερμοκρασία της πόλης, μειώθηκε το προσδόκιμο της ζωής των Αθηναίων και εξαφανίστηκε ένα σημαντικό μέρος της χλωρίδας και της πανίδας. Επτά χρόνια μετά η Πάρνηθα έχει αλλάξει. Οι αναδασώσεις και ο χρόνος έχουν βοηθήσει το πράσινο να επιστρέψει στην περιοχή. Το βουνό δεν θα είναι όπως ήταν αλλά θα είναι κάτι καινούριο.  Η Popaganda, με την βοήθεια του Ανέστη Σαμπανίδη, δασοπόνου του Φορέα Διαχείρισης Εθνικού Δρυμού Πάρνηθας, έκανε τον γύρο του βουνού, μια έκταση δεκαέξι χιλιομέτρων, για να διαπιστώσει από κοντά αν η Αθήνα αποκτά και πάλι το βουνό της.

Οι «πράσινοι» εθελοντές

Το 2010 ήταν ξανά η σειρά των εθελοντών να στηρίξουν τον πνεύμονα της Αττικής μιας και ο Φορέας Διαχείρησης Εθνικού Δρυμού Πάρνηθας ξεκίνησε ένα πιλοτικό πρόγραμμα εθελοντικών αναδασωτικών εργασιών σε συνεργασία με την διεύθυνση αναδασώσεων Αττικής, το δασαρχείο Πάρνηθας, το WWF HELLAS και τον Σκάι. Μέσα από τη σελίδα parnitha.wwf.gr μπορούσε όποιος ήθελε να μπει και να δηλώσει συμμετοχή. Λόγω του μεγάλου αριθμού ενδιαφερομένων δημιουργήθηκε ένα όριο, περίπου στα 150 άτομα κάθε φορά, ώστε να μπορεί ο φορέας  να τους διαχειριστεί. Όλα αυτά βέβαια όσο διαρκούσε η προβολή της ενέργειας από τα ΜΜΕ γιατί μόλις σταμάτησε, ο αριθμός των συμμετεχόντων έπεσε στα 30 άτομα σε κάθε ημέρα. Κάποιες φορές έτυχε να συμμετέχουν εθελοντές βλέποντάς το σαν ευκαιρία να μιλήσουν στην κάμερα και να φύγουν, ενώ αρκετές ήταν οι περιπτώσεις επωνύμων που συμμετείχαν μόνο και μόνο για να βγάλουν μια φωτογραφία με την τσάπα!«Βέβαια, αν το καλοσκεφτείς, όλο αυτό βοήθησε στο να γίνει ένα ξεσκαρτάρισμα και να παραμείνουν μόνο εκείνοι που το θέλουν πραγματικά και τους γεμίζει» δήλωσε ο Ανέστης. Επίσης, υπάρχουν εθελοντικές οργανώσεις για πυροφύλαξη καθ’ όλη την αντιπυρική περίοδο, παρόλο που έχει παρατηρηθεί  ότι από την στιγμή που η πυροσβεστική βλέπει ότι έχει καλύψει κάποια κομμάτια με εθελοντές, δύσκολα προχωράει σε ενδυνάμωση του προσωπικού της με νέες προσλήψεις.

Τι γίνεται το χειμώνα 

Οι εργασίες φύτευσης γίνονται από τον Νοέμβρη μέχρι τον Ιανουάριο, αποκλειστικά με το δέντρο που προϋπήρχε, την Κεφαλληνιακή ελάτη. Κύριο μέλημα των υπευθύνων είναι να διατηρήσουν το περιβάλλον όπως ήταν, χωρίς την προσθήκη κάποιου νέου είδους που θα μπορούσε να το αλλοιώσει. Κάθε εθελοντής παίρνει τρία φυτά, αλλά φυτεύει όσα θέλει. Συνήθως όμως, επειδή πλέον έχουν μάθει την εργασία, φυτεύουν 6-8. Δηλαδή, συνολικά μιλάμε  για διακόσια δέντρα σε μια ημέρα.

Η Κεφαλληνιακή ελάτη είναι απαιτητικό φυτό. Για να αναπτυχθεί  χρειάζεται να έχει λίγο από τον ίσκιο της μητέρας του. Το πρόβλημα είναι ότι στα καμένα είναι κρανίου τόπος. Έτσι λοιπόν, οι άνθρωποι του δρυμού πρέπει να δημιουργήσουν ένα προ-δάσος ώστε να του δώσει την σκιά που χρειάζεται.  Αυτό, συνήθως το πετυχαίνουν με Μαύρη Πεύκη που αναπτύσσεται γρηγορότερα. «Σε βόρειες και υγρές περιοχές καταφέραμε να φυτέψουμε έλατο χωρίς προ-δάσος, θεωρώντας ότι θα ήμασταν ευχαριστημένοι με ένα ποσοστό επιτυχίας 50%. Αυτή τη στιγμή, είμαστε σε πολύ καλύτερα επίπεδα, φτάνοντας στο 65%» σύμφωνα με τον άνθρωπο του δρυμού.

Οι δενδροφυτεύσεις ξεκινήσανε σχεδόν αμέσως μετά τη φωτιά, ενώ παράλληλα έγιναν αντιδιαβρωτικά και αντιπλημμυρικά έργα. Υλοτόμοι απ’ όλη την χώρα ήρθαν στο βουνό για να κόψουν τα καμένα και να τα τοποθετήσουν προς την μεριά της πλαγιάς, με τέτοιον τρόπο έτσι ώστε να συγκρατούν το χώμα. Κάτι που έπρεπε να γίνει άμεσα, πριν ξεκινήσουν οι πρώτες βροχές. Αν δεν είχαν προχωρήσει σε αυτά τα έργα, θα κατέβαινε όλο το χώμα κάτω και επάνω θα έμενε μόνο ο βράχος αφού δεν είχαν μείνει ούτε λίγα χόρτα για να το συγκρατήσουν.

Η προεργασία στο φυτώριο

Τον Οκτώβριο μαζεύουν τα κουκουνάρια από την κορυφή των ελάτων και τα πηγαίνουν στο εκκοκκιστήριο για να γίνει η διαλογή του σπόρου. Αμέσως μετά φυτεύονται σε φυτώριο συνολικής έκτασης 8 στρεμμάτων, χώρος αρκετός για 300.000 φυτά! Εκεί θα παραμείνουν  για τρία χρόνια. Είναι αδύνατο να βγουν νωρίτερα στη φύση γιατί δεν έχει πιάσει καλά το ριζικό τους σύστημα, ενώ είναι αξιοσημείωτο ότι στα  100 σποράκια πιάνουν τα 7!

Στο φυτώριο που βρίσκεται σε υψόμετρο 1.000 μέτρων υπήρχαν διάφορες ηλικίες δέντρων που προορίζονταν για φύτευση. Τα περισσότερα είναι 1-3 ετών. Κάποια από αυτά δεν είχανε πιάσει. Ο δασοπόνος τα έβγαλε και ξαναφύτεψε άλλα, σε νέα σακουλάκια. Ενδιάμεσά τους υπήρχαν χόρτα κάτι που αναγκάζει τους υπευθύνους  να κάνουν συχνά ξεβοτάνισμα έτσι ώστε να μπορεί το φυτό να αναπτυχθεί. Μια αντίστοιχη εργασία γίνεται και από τους εθελοντές. Πριν το φύτεμα, καθαρίζουν τον χώρο, γύρω από το φυτό, από χόρτα και δημιουργούν μια μικρή λεκάνη απορροής για να μαζεύεται το λιγοστό νερό που θα πέσει το καλοκαίρι. Από την πρώτη χρονιά της φύτευσης απλώνονται λάστιχα-μια πολύ δύσκολη εργασία γιατί μπλέκονται συνεχώς μέσα στα καμένα- με σκοπό να ποτιστούν τα νεοφύτευτα. Το πρώτο καλοκαίρι γίνονται περίπου οκτώ ποτίσματα, την δεύτερη χρονιά πάμε στα 4-5 και την τρίτη χρονιά ποτίζονται 1-2 φορές. Η τακτική αυτή βοηθάει στο να μην συνηθίσει το φυτό στην φροντίδα των ανθρώπων του δρυμού και ζητάει συνεχώς πότισμα. Πρέπει κι αυτά να ανεξαρτητοποιηθούν.

Στην αρχή οι εργασίες γίνονταν εξ ολοκλήρου από εξειδικευμένα συνεργεία, αλλά από το 2010 ξεκίνησαν και οι εθελοντές. «Μπορεί να μην είναι μεγάλη η ποσότητα εργασίας των εθελοντών, αλλά έχει πάει πολύ καλά. Ο κόσμος άφησε τον καναπέ και τον καφέ του και ήρθε εδώ. Άρα, φαίνεται ότι αυτό το έκανε με αγάπη. Από την άλλη, το καλό των συνεργασιών με τους εργολάβους είναι ότι έχει συμφωνηθεί να τους αφήσουν ζωντανά το 95% των φυτών. Σε περίπτωση που δεν τα καταφέρουν, είναι υποχρεωμένοι να συνεχίσουν την δενδροφύτευση με δικά τους έξοδα».

Το βασικό ερώτημα είναι πόσο σύντομα θα επανερχόταν το τοπίο στην αρχική του κατάσταση αν δεν γίνονταν αναδασώσεις;  «Ακόμα και με τις αναδασώσεις, εμείς και τα παιδιά μας, δεν πρόκειται να προλάβουμε  το βουνό όπως ήταν πριν. Αν όμως το αφήναμε στη μοίρα του, δεν θα γινότανε ποτέ πράσινο. Κάποια σημεία των καμένων έχουν  ήδη ξαναπρασινίσει με μικρούς θάμνους. Όταν ανέβηκα στο βουνό μετά τη φωτιά ήταν όλα μαύρα. Ακόμα και οι πέτρες» λέει ο Ανέστης Σαμπανίδης.

Πού και πού θα βρεις και μερικά κυπαρισσάκια που δεν υπήρχαν πριν τη φωτιά γιατί τα είχε καταπνίξει το ελατοδάσος. Υπήρχε μόνο ο σπόρος τους, ο οποίος έσκασε με την φωτιά, άνοιξε και φύτρωσε! Ακόμα και στις πιο δύσκολες συνθήκες, η φύση γεννάει ζωή.

Από το Το Πάρκο των Ψυχών στη βίλα του δικτάτορα Παπαδόπουλου 

Λίγα χιλιόμετρα πιο πέρα ήταν και το παλιό Ξενία, το σανατόριο όπου ανάρρωναν οι φυματικοί, την εποχή που η συγκεκριμένη αρρώστια είχε μετατραπεί σε μάστιγα. Το ελατοδάσος και το κλίμα του βουνού τους βοηθούσαν σημαντικά. Το σανατόριο ήταν για λίγους εκείνη την εποχή. Οι μισθοί μπορεί να κυμαίνονταν από 5 έως 10 δραχμές και για νοσηλεία να πληρώνανε 300 δραχμές, λόγω της επικινδυνότητας της ασθένειας.

Ακριβώς απέναντι από το σανατόριο βρίσκεται «Το πάρκο των Ψυχών», έργο τέχνης  από τον γλύπτη Σπύρο Ντασιώτη προς τιμήν αυτών που πέρασαν από εκεί. Ένας από αυτούς ήταν και ο Ρίτσος. Σε μια πλάκα υπάρχουν γραμμένα λόγια του από την Εαρινή Συμφωνία. Οι κορμοί με τους οποίους έγινε το έργο είναι όλοι από την Πάρνηθα.

Ανάμεσα στα γλυπτά υπάρχει και ένα παράθυρο (εικόνα) που κάποτε ανήκε στα παράθυρα  του σανατορίου. Ο γλύπτης προσπάθησε να αναπαραστήσει τι βλέπανε οι τρόφιμοι από το παράθυρό τους, αν και τότε-ευτυχώς- δεν βλέπανε τα καμένα. Τα γλυπτά της εξωτερικής πλευράς συμβολίζουν τον κόσμο που ήταν υγιής και πέρναγε απ’ έξω.

Από μακριά δεσπόζει η βίλα του πρώην δικτάτορα Παπαδόπουλου με την απεριόριστη θέα προς την Αθήνα! Προφανώς θα χτίστηκε την  ίδια περίοδο που σχεδίαζαν την τουριστική ανάπτυξη του βουνού μέσω του ξενοδοχείου Μοντ Παρνές (πριν ακόμα μετατραπεί αποκλειστικά σε καζίνο).

Στον φορέα διαχείρισης της Πάρνηθας γίνονται ξεναγήσεις σε σχολεία για να αγαπήσουν τα παιδιά το βουνό, μέσα από παιχνίδια και  δραστηριότητες. Είναι σημαντικό να μάθουν για τον πλούτο που κρύβει η φύση λίγα χιλιόμετρα από το σπίτι τους. Να μάθουν για την Καμπανούλα και το αγριογαρύφαλλο,  ενδημικά λουλούδια που φύονται αποκλειστικά στην Πάρνηθα και σε κανένα άλλο μέρος του κόσμου, ενώ οι επισκέπτες συναντούν και σπάνια προστατευόμενα είδη, όπως η Μαύρη Φριτιλάρια!

Η πανίδα της Πάρνηθας 

Εκτός από κρι-κρι, αετούς και αλεπούδες, στην πανίδα της Πάρνηθας βρίσκονται και τα αξιαγάπητα ελάφια της. «Έχουν εξοικειωθεί με τον κόσμο, αν και είναι κάτι που δεν το θέλουμε γιατί δεν έχουν όλοι τις ίδιες προθέσεις» είναι τα πρώτα λόγια του Ανέστη.  Παράλληλα, μπορεί να βρεις αδέσποτα σκυλιά που έρχονται από τις ταβέρνες της Λ. Πάρνηθος καθώς τα ελκύει η μυρωδιά από τα ελάφια του βουνού. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα, τα αδέσποτα να ανεβαίνουν στο βουνό, να μην βρίσκουν τροφή και να μαζεύονται σε αγέλες με σκοπό να κυνηγήσουν ελάφια.

Ο πληθυσμός των ελαφιών πριν την φωτιά ήταν περίπου 600 ζώα. Καήκανε περίπου 14, ενώ πέθαναν 33 από διάφορες αιτίες, όπως αναπνευστικά, μη πόσιμο νερό, έλλειψη τροφής κ.ά. Σήμερα, σύμφωνα με τελευταίες μετρήσεις, έχουν καταγραφεί πάνω από χίλια. Το πρόβλημα με το ελάφι είναι ότι πηγαίνει συνεχώς στο ίδιο μέρος για τροφή. Αυτό σημαίνει ότι μετά την φωτιά επέστρεφε στα καμένα για να φάει. Έτσι, στις αρχές, οι άνθρωποι του δρυμού έπρεπε να τοποθετούν σε διάφορα σημεία των καμένων τροφή και νερό. Το ελάφι είναι σαν μια μεγάλη αγελάδα, τρώει τα πάντα. Όταν δεν βρίσκουν τι να φάνε και, παρόλο που στις διατροφικές τους συνήθειες δεν εντάσσονται  η ελάτη και η πεύκη, φτάνουν στο σημείο να τρώνε τον επικόρυφο από τα δέντρα!

Υπάρχει μια σκέψη από τους υπευθύνους κάποια από αυτά να μεταφερθούν προληπτικά σε άλλο μέρος, για την αποφυγή ασθενειών που θα μπορούσαν να μεταδοθούν σε όλο τον πληθυσμό.  Το πρόβλημα είναι το πού; Ένα από τα επικρατέστερα μέρη είναι η Ροδόπη, χωρίς να είναι ακόμα οριστικό. Βασικά, αυτό που τους ενδιαφέρει είναι να μην γίνουν θηράματα γιατί, όπως και να το κάνουμε, όποιο ζώο φεύγει από τον δρυμό κινδυνεύει. Κλασικό παράδειγμα είναι τα ζώα που βγαίνουν από την πίσω πλευρά του δρυμού, προς την Χασιά. Όλα σκοτώνονται, παρόλο που οι κυνηγοί γνωρίζουν ότι κινδυνεύουν με δεκαετή φυλάκιση σε περίπτωση που συλληφθούν. Λες και το έχουν  τόσο μεγάλο καημό να κυνηγήσουν ένα ελάφι.

Όπως και με την πανίδα, έτσι απαγορεύεται οποιαδήποτε καταστροφή της χλωρίδας. Αυτός είναι και ο λόγος που ο άνθρωπος του δρυμού έκανε ευγενικές παρατηρήσεις σε δύο περιπτώσεις επισκεπτών που μάζευαν χόρτα. «Ακόμα και αυτό απαγορεύεται γιατί θα μπορούσε να τα φάει κάποιο ζώο ή να γίνουν λίπασμα» εξηγεί. Πόσο μάλλον η παράνομη υλοτομία που έχει παρατηρηθεί κάποιες φορές και έχουν υποβληθεί οι αντίστοιχες μηνύσεις. Επίσης, την ώρα που κόβουν τα χόρτα όλο και θα πατήσουν λουλούδια που θα βρουν μπροστά τους, κάποια από τα οποία μπορεί να ανήκουν στα ενδημικά ή τα σπάνια που αναφέραμε παραπάνω!

Λίγα μέτρα πιο πέρα βρέθηκε μια μεγάλη δεξαμενή που τροφοδοτεί το καζίνο. Την υπερχείλισή της την εκμεταλλεύεται ο Φορέας Διαχείρισης Πάρνηθας για το πότισμα των φυτών. Επίσης, το καζίνο βοηθάει οικονομικά, βάσει νόμου, μια φορά τον χρόνο. Ο νόμος λέει ότι οφείλει να συνεισφέρει με ένα ορισμένο ποσό για να γίνουν έργα βελτίωσης του τόπου.

Η βόλτα στο μεγαλύτερο βουνό της Αττικής τελειώνει σιγά σιγά έχοντας αφήσει πίσω τα καμένα. Φτάνοντας στην μπροστινή πλευρά του βουνού είναι αισθητή η απαράμιλλη ομορφιά του ελατοδάσους. Βλέπεις, όταν ζεις καθημερινά στην πόλη, μόνο με μια τέτοια βόλτα μπορείς να αντιληφθείς πραγματικά τον αντίκτυπο της πυρκαγιάς σε βάθος χρόνου. Όμως, το πιο σημαντικό είναι η δουλειά των εθελοντών. Η παλιά φράση «Φύτεψε κι εσύ ένα δέντρο, μπορείς» πήρε ζωή από τα χέρια χιλιάδων ανθρώπων που δεν είχαν κανένα υλικό όφελος, μόνο τον αέρα που αναπνέουν και αναπνέουμε.

Όλες οι φωτογραφίες του ρεπορτάζ εδώ και σε fullscreen.