H Aλέξια στο Ηρώδειο. Κάποτε η είδηση θα ήτανε ανέκδοτο, τρολιά. Σήμερα είναι μια κανονικότητα, είναι η πεζή καθημερινότητα του ρωμαϊκού ωδείου. Τι συνέβη και η ναυαρχίδα του φεστιβάλ εξελίχθηκε σε μια βαθιά χοάνη, η οποία χωρίς κριτήριο καταπίνει τα πάντα και τους πάντες; Από τη Μονσερά Καμπαγέ και τον Άνταμ Κοέν μέχρι Αριστοφανειάδες, τσιγγάνικα βιολιά, ρεμπέτικα μυστήρια αλλά και την ερμηνεύτρια του light άσματος «Τα κορίτσια ξενυχτάνε μόνα ή δυο δυο»;
Ξεκινώντας με καθαρό στίγμα, τις μετακλήσεις κυρίως μεγάλων ξένων ορχηστρών και μπαλέτων, το Ηρώδειο, το θερινό σπίτι της Εθνικής Λυρικής Σκηνής ήδη από την έναρξη λειτουργίας της το ‘40, (μάλιστα, από το 1955, που δημιουργήθηκε το Φεστιβάλ Αθηνών, η Λυρική εγκαινιάζει πάντα το καλλιτεχνικό πρόγραμμά του) εξώκυλε βαθμηδόν, αλληθωρίζοντας στο ταμείο, σε μια κοινή εποχική σκηνή χωρίς αποσαφηνισμένα ποιοτικά κριτήρια, χωρίς θεματικές, χωρίς ταυτότητα ή καλλιτεχνική ραχοκοκκαλιά, εμφανίζοντας ένα πρόγραμμα patchwork με εκδηλώσεις ατάκτως ερριμμένες, που δεν διαφέρει ιδιαίτερα από τα γνωστά ετερόκλητα ποτ πουρί που προσφέρουν στο κοινό τα θέατρα Βράχων και Πέτρας και γενικά τα φεστιβάλ της επικράτειας.
Σε λίγες μέρες μια παράσταση πολυμέσων, από αυτές που φιλοξενούνται συνήθως στο Γυάλινο Μουσικό Θέατρο ή στο Badminton (Piaf.The show!), συναυλίες της έντεχνης σκηνής, αλλά και παραστάσεις του καλοκαιριού που περιόδευσαν και θέλουν να κάνουν μια πιο κεντρική και κλασάτη στάση, συνωστίζονται μαζί με ό,τι καλό, κακό ή μέτριο ξεβραστεί στον προγραμματισμό του εξωφεστιβαλικού προγράμματος του Σεπτεμβρίου, μετά από την χαλαρή σε κριτήρια έγκριση του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου (μεταξύ άλλων, θα εμφανιστούν ο Sivert Hoyem των Madrugada, η Μπιούικα, o μονιμάς Φραγκούλης, ο Σπανουδάκης και θα δοθεί μια παράσταση με τίτλο “Μικρασία Φύγαμε”).
Πριν αναλάβει o Γιώργοs Λούκοs, που όσο υπήρχανε λεφτά ετοίμαζε και κάποιες παραστάσεις ειδικά σχεδιασμένες για το χώρο, η κατρακύλα του Φεστιβάλ άνοιξε τις πόρτες του Ηρωδείου και σε ΔΗΠΕΘΕ με ημιερασιτεχνικές δουλειές. Αλλά ακόμη και τότε το μνημείο παρέμενε το φεστιβαλικό σημείο αναφοράς, με κλασικό χορό και μουσική κυρίως. Από όσο μπορώ να θυμηθώ, και αρκετά παλαιότερα, όταν ένα μεγάλος ξένος σταρ ερχόταν στην Ελλάδα, όπως ο Στινγκ το ‘96, το Ηρώδειο προκρινόταν για την εμφάνισή του αντί του ακόμη μάχιμου μουσικά Λυκαβηττού.
Επί Λούκου, το ενδιαφέρον μετατοπίστηκε στην Πειραιώς, και το Ηρώδειο, ενώ ξεκίνησε δυνατά και πιο επιλεκτικά με συναυλίες της Νόρα Τζόουνς, του ‘Ελβις Κοστέλο και μεγάλων ορχηστρών, γιατί ακόμη υπήρχε κάτι στα ταμεία του Ελληνικού Φεστιβάλ, τελικά έκανε ένα τεράστιο άνοιγμα στο έντεχνο τραγούδι κυρίως, στο εγχώριο θέατρο, σε όσες συναυλίες θα φιλοξενούσε, αν υπήρχε ο Λυκαβηττός, και σε όσα δεν μπορούσε να σηκώσει, από πολλές απόψεις, η Πειραιώς 260.
Ο Αντώνης Καφετζόπουλος δήλωσε ότι η Επίδαυρος πρέπει να κλείσει και να πάψουν να παίζονται πλέον σε αυτή παραστάσεις. Το ίδιο έχει διατυπωθεί και για το Ηρώδειο. “Δεν είναι ίδιος ο πήχυς στα δυο θέατρα-μνημεία. Αλλά όντως ο έλεγχος έχει χαθεί στο Ηρώδειο”, παραδέχεται ο ηθοποιός. “’Ομως, ποιος θα τραβήξει την κόκκινη γραμμή; Και μετά τι; Θα λέμε, για παράδειγμα, ο Νταλάρας καλύπτει τα κριτήρια, ενώ ο ‘Ακης Πάνου, επειδή είναι κατάδικος, όχι;”.
Η συζήτηση για το χαμένο προσανατολισμό του μνημείου αναζωπυρώθηκε μετά την ανακοίνωση της εμφάνισης της Αλέξιας. Συμβολικά, όλα τα οχυρά κατέρρευσαν. Τα ερωτήματα που προκύπτουν είναι πολλά. Πρέπει το μνημείο, που παραμένει κλειστό μόνο το χειμώνα, οπότε συντηρείται κομματάκι κομματάκι, πρώτα να αντιμετωπιστεί ως μνημείο ή ως χώρος παραστάσεων και συναυλιών, ή και τα δυο, και με ποιο τρόπο; Τι έφταιξε για το σημερινό πρόγραμμα που εμφανίζει ακόμη και συναυλίες που θα ταίριαζαν σε beach bar και κλασικά νυχτομάγαζα; Τι ακριβώς σημαίνει για μας, για την πόλη, ο χώρος και τι πρέπει να σημαίνει μεγάλο θέαμα στο Ηρώδειο;
Τις απαντήσεις τους μας δίνουν η υπεύθυνη του Ηρωδείου Καίτη Βαβαλέα, η γ.γ. του υπουργείου Πολιτισμού Μαρία Βλαζάκη, ο καλλιτεχνικός διευθυντής της Λυρικής Σκηνής Μύρων Μιχαηλίδης, ο Γιώργος Κουρουπός,ο τέως διευθυντής του Μεγάρου Μουσικής και συνθέτης Γιώργος Κουρουπός και ο καλλιτεχνικός διευθυντής του Δημοτικού Θεάτρου Πειραιά και σκηνοθέτης Νίκος Διαμαντής.
Τι συνέβη και η ναυαρχίδα του φεστιβάλ, που η καναδέζικη εφημερίδα «Globe and Mail» κατατάσσει στη δεύτερη παγκοσμίως θέση των κορυφαίων θεάτρων για ζωντανές παραστάσεις, εξελίχθηκε στη χοάνη, η οποία χωρίς κριτήριο καταπίνει τα πάντα και τους πάντες;
“Πλέον φτάσαμε να εμφανίζεται στο Ηρώδειο και η κουτσή Μαρία. Είναι μεγάλο πρόβλημα οι εκτός φεστιβάλ εγκρίσεις του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου (ΚΑΣ), γιατί δεν έχουν καλλιτεχνικά κριτήρια. Πώς αποφασίζεις να δώσεις την άδεια στην Αλέξια; Ξέρεις ποια είναι η Αλέξια; ”, αναρωτιέται η Καίτη Βαβαλέα, που θεωρεί ότι το Ηρώδειο δεν πρέπει να αντιμετωπιστεί ούτε ως σκηνή ούτε ως μνημείο μεμονωμένα, γιατί είναι και τα δυο μαζί.
Το οξύμωρο είναι ότι οι προστάτες του μνημείου, οι αρχαιολόγοι, είναι αυτοί που δίνουν το πράσινο φως για την καταπόνησή του: “Κατά τη διάρκεια του Φεστιβάλ, που δεν υπάρχει καμία εμπλοκή του ΚΑΣ, δεν έχουμε καθημερινά εκδηλώσεις, είναι γύρω στις 15, αλλά απλωμένες με αέρα στο χρονικό διάστημα των 2 μηνών. Στις εξωφεστιβαλικές παραχωρήσεις του Σεπτέμβρη από το ΚΑΣ, που συχνά ειβάλλουν και μέσα στον Οκτώβρη, έχουμε ακόμη και 32 εκδηλώσεις και παραστάσεις σε καθημερινή βάση. Αυτό καταπονεί αφάνταστα το κτίσμα”.
Ο λόγος που το μνημείο έχει τόση ζήτηση είναι καθαρά οικονομικός, υποστηρίζει: “Το Ηρώδειο ξεπουλάει, αυτό το ξέρουν όσοι κάνουν αίτηση για να τους παραχωρηθεί εκτός φεστιβάλ –και συνήθως είναι οι ίδιοι που ξέρουν τον τρόπο για να τους δοθεί. Ξέρουν πως θα βγάλουν πολλά λεφτά που θα μπουν στην τσέπη τους αμέσως. Ποιος άλλος χώρος έχει 4500 θέσεις και την αίγλη του Ηρωδείου; Γιατί το Ηρώδειο ό,τι κι αν έχει γίνει, τη διατηρεί την αίγλη του. Κανένας!”.
Η σχέση των Αθηναίων μαζί του δεν είναι η αναμενόμενη:”Δεν το σέβονται το Ηρώδειο. Υπάρχει πρόβλημα”, συνοψίζει η Καίτη Βαβαλέα.
Φωτογραφία: Παναγιώτης Τζάμαρος / FOSPHOTOS
“Βεβαίως, το Ηρώδειο πρέπει πρωτίστως να αντιμετωπιστεί ως μνημείο, δεν το συζητάμε”, διαφωνεί η Μαρία Βλαζάκη, προσθέτοντας ότι τα σκηνικά στο χώρο είναι περιττά: “Το ίδιο το μνημείο είναι από μόνο του φυσικό σκηνικό. Δεν πρέπει να έχει σκηνικά”. Ως προς το ποιοτικό σκέλος “σαφώς, πρέπει να μπουν πιο αυστηρά κριτήρια στις εκδηλώσεις”, επισημαίνει.
“Είναι αναγκαία η επαναξιολόγηση των προτεραιοτήτων από όλους μας, προκειμένου το Ωδείο Ηρώδου Αττικού να αποκτήσει ένα πολύ σαφές στίγμα και μια σοβαρή καλλιτεχνική ταυτότητα. Γιατί, δυστυχώς, τις τελευταίες δεκαετίες το ρωμαϊκό ωδείο απώλεσε την καλλιτεχνική ταυτότητα με την οποία η φήμη του έφθασε στα πέρατα του κόσμου. Οι παραγωγές κλασικής μουσικής και μπαλέτου συρρικνώθηκαν δραματικά, ανοίγοντας τον δρόμο σε θεάματα άλλου είδους. Οι υπέρμαχοι αυτής της λογικής θεωρούν ότι η κλασική μουσική “δεν πουλάει” και δεν ενδιαφέρει το ευρύ κοινό. Τα sold out επί σειρά ετών στις παραγωγές όπερας της Λυρικης Σκηνής δείχνουν ότι αυτό το επιχείρημα δεν έχει καμία σοβαρή βάση”, υπογραμμίζει ο Μύρων Μιχαηλίδης.
Κατά τις δεκαετίες 60′ και 70′, μας θυμίζει ο Μύρων Μιχαηλίδης, “δεν θα ήταν υπερβολή να πούμε ότι στο Ωδείο Ηρώδου του Αττικού εμφανίζονταν παγκοσμίως τα μεγαλύτερα ονόματα στην κλασική μουσική, την όπερα και το μπαλέτο. Στη σκιά της Ακρόπολης το αθηναϊκό κοινό είχε την ευκαιρία να θαυμάσει καλλιτέχνες διεθνούς διαμετρήματος, η αναφορά των ονομάτων των οποίων, μοιάζει σαν ψέμα σήμερα. Πόσοι από εμάς γνωρίζουμε ότι από το Ηρώδειο έχουν περάσει η Φιλαρμονική της Νέας Υόρκης, του Βερολίνου, της Βιέννης; Τα Μπαλέτα του Λονδίνου, των Παρισίων, της Βιέννης, τα Μπολσόι, τα Κίροφ; Η Μαρία Κάλλας, η Αγνή Μπάλτσα, ο Τζον Βίκερς, ο Τίτο Γκόμπι, ο Δημήτρης Μητρόπουλος, ο Κάραγιαν, ο Στραβίνσκι, ο Ρίχτερ, ο Νουρέγεφ, η Φοντέιν και δεκάδες άλλοι σπουδαίοι καλλιτέχνες της μουσικής, του λυρικού θεάτρου και του μπαλέτου;”. Περασμένα μεγαλεία.
Σε μια παράλληλη φθίνουσα πορεία όλων των μεγάλων φορέων, Μεγάρου Μουσικής Αθηνών, Ηρωδείου κ.ο.κ. κατά την οποία, για καθαρά οικονομικούς λόγους, νερώθηκε αρκετά το κρασί των κριτηρίων, αναφέρεται ο Νίκος Κουρουπός. “Τα συμπτώματα της πολιτιστικής κρίσης είναι γενικευμένα, τουλάχιστον τα 4-5 τελευταία χρόνια, παρά τις προσπάθειες και την παρουσία πολλών νέων, που είναι και το θετικό στοιχείο της όλης υπόθεσης”. Στα τρία χρόνια θητείας του στο Μέγαρο “παρά το πολύ αξιοπρεπές πρόγραμμα, το οποίο προσφέραμε, είχαμε αναγκαστεί εκ των πραγμάτων να κάνουμε αρκετούς συμβιβασμούς και υποχωρήσεις, λόγω της ανάγκης ισοσκελισμού εσόδων εξόδων του προγραμματισμού. Το πρόγραμμα δεν είχε προϋπολογισμό. Νομίζω, γενικότερα, πως όλοι οι μεγάλοι οργανισμοί, συμπεριλαμβανομένου του Ηρωδείου, είχαν μια ανάλογη πορεία”. Το κρίσιμο ερώτημα είναι ποιος θα σηκώσει το βάρος μιας νέας πορείας;
Στα λάθη που γίνονται εστιάζει ο Νίκος Διαμαντής, για τον οποίο “το πιο σημαντικό πράγμα για κάθε θέατρο, μικρό ή μεγάλο,μνημείο ή όχι είναι η καλλιτεχνική ταυτότητα που θα του δώσει η διεύθυνση. Δεν πιστεύω ότι το Ηρώδειο πρέπει να εξαιρείται. Είναι ένα μαζικό θέατρο 4500 θέσεων, που ζητά μαζικές εκδηλώσεις αλλά και μια καλλιτεχνική ταυτότητα πολύ υψηλή. Σήμερα βλέπουμε να γίνονται σε αυτό πολλά λάθη. Πρέπει να διορθωθούν”.