Κι αν δεν θέλουμε να ξαναβγούμε;

«Πώς ζουν οι Έλληνες στην Πανδημία;». Στην τελευταία της δημοσίευση, η διαΝΕΟσις συνεργάστηκε με τη Metron Analysis για τη διεξαγωγή μιας τηλεφωνικής έρευνας με πανελλαδικό δείγμα 1.250 ατόμων.

Η έρευνα, που διεξήχθη από τις 8 έως τις 15 Απριλίου του 2020, περιλαμβάνει 22 ερωτήσεις που χαρτογραφούν τον τρόπο που ζούμε και το τι σκεφτόμαστε σε αυτή τη χρονική περίοδο της κρίσης. 

Το 86% των ερωτηθέντων πιστεύει ότι τα πράγματα στη χώρα κινούνται προς τη σωστή κατεύθυνση, το 40% δηλώνει ότι αισθάνεται αισιοδοξία, το 26% ότι αισθάνεται σιγουριά, ενώ το 31% δηλώνει ότι αισθάνεται ανασφάλεια (από 38% πέντε μήνες πριν). 

Παρά την παραπάνω θετική αντιμετώπιση που καταγράφεται απέναντι σε αυτή την πρωτόγνωρη για όλους μας κατάσταση πανδημίας, το 62% δηλώνει πως έχει κοντινούς ανθρώπους που θεωρεί ότι κινδυνεύουν από τον κορωνοϊό ενώ μόλις το 24% δηλώνει ότι φοβάται πολύ ή αρκετά πως κινδυνεύει. Το 21% πίστεψε ότι κάποια στιγμή έχει μολυνθεί. Δύο στους τρεις είχαν βγει από το σπίτι τους 24 ώρες πριν από τη συνέντευξη (60% για ψώνια, 38% για σωματική άσκηση, 24% για να πάνε στη δουλειά τους). 

Μέρες σαν αυτές, εν αναμονή των ανακοινώσεων για τη σταδιακή άρση των περιοριστικών μέτρων, έπεσα πάνω στο παρακάτω meme…

Το βρήκα αστείο και το «μοίρασα». Έπειτα αναρώτηθηκα αν θα ήταν περίεργο το να μη νιώθουμε τόσο άνετα τελικά να βγούμε έξω μετά από τόσες μέρες εγκλεισμού, αν οι κανόνες θα αντιστραφούν και το να είσαι πλέον σπίτι μετά την 4η Μαϊού θα μοιάζει στους γύρω σύμπτωμα υποχονδρίασης ή ηθελημένης αποξένωσης. Μπορεί ένας άνθρωπος και μια σκέψη να μην αποτελούν δείγμα στατιστικής, αν κοιτάξουμε όμως στην προανερθείσα έρευνα, το 38% δηλώνει ότι αισθάνεται αγχωμένο. Μάλιστα, το 37,7% των ερωτηθέντων είναι  πολύ αγχωμένο, με το ποσοστό αυτό να τοποθετεί τον εαυτό του από το 7 (στα δέκα) και άνω στην κλίμακα άγχους που νιώθει. Το ερώτημα που τίθεται λοιπόν είναι: Θα θέλουμε να ξαναβγούμε έξω; 

«Με την πλειονότητα του κόσμου σε υποχρεωτική καραντίνα εξαιτίας της πανδημίας του κορωνοϊού, πολλοί άνθρωποι έχουν έρθει αντιμέτωποι με μια απότομη και αναπάντεχη διαφορά στην καθημερινότητα τους, είτε αυτό αφορά τη δυνατότητα τους να δουν αγαπημένους τους ανθρώπους, να προσέλθουν στον εργασιακό τους χώρο ή απλά να συμμετάσχουν σε διάφορες δραστηριότητες εκτός του σπιτιού τους που έχουν συνηθίσει. Όπως έχει χαρακτηριστεί από τους ειδικούς, ο κορωνοϊός είναι ένας αόρατος εχθρός, με άγνωστο βαθμό εξάπλωσης και διάρκειας. Λαμβάνοντας υπόψη όλα αυτά για πολλούς ανθρώπους αυτή η περιοριστική αλλά και αβέβαιη κατάσταση μπορεί να προκαλέσει κάποια αρνητικά συμπτώματα», αναφέρει η ψυχολόγος Ελεονώρα Τάγη. 

Το επιστημονικό-ιατρικό περιοδικό Lancet δημοσίευσε ακόμα μια ερευνά η οποία- εξετάζοντας την μετέπειτα επιρροή της καραντίνας άλλων σημαντικών επιδημιών όπως SARS, MERS και Ebola– ανέδειξε ως ερεθίσματα που συμβάλλουν στη δημιουργία ψυχολογικών προβλημάτων την διάρκεια της καραντίνας, τον φόβο μόλυνσης, το αίσθημα της ματαίωσης και βαρεμάρας, την έλλειψη επαρκών προμηθειών, τις ανεπαρκείς πληροφορίες, την οικονομική δυσκολία και το στίγμα. 

Αναλύοντας τα συμπτώματα του γενικού πληθυσμού, η ερευνά κάνει αναφορά σε μακράς διάρκειας αποτελέσματα με υψηλή υπερίσχυση συμπτωμάτων ψυχολογικής δυσφορίας και διαταραχής. Περαιτέρω έρευνες κάνουν αναφορά για συναισθηματικές διαταραχές, κατάθλιψη, στρες, μειωμένη διάθεση, ευερεθιστότητα, αϋπνία, μετά-τραυματικό στρες, θυμό και συναισθηματική εξάντληση.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΑΚΟΜΑ

«Όπως φανερώνουν οι προηγούμενες έρευνες είναι δύσκολο να βγούμε αβλαβής από μια κρίση τέτοιου βεληνεκούς που εγκλείει τόσες πτυχές της καθημερινής μας ζωής. Σε ένα προσαρμοστικό επίπεδο, αυτό που μπορεί να παρατηρηθεί για κάποιους μήνες μετά το τέρμα του εγκλεισμού και των περιοριστικών μέτρων είναι κάποιες συμπεριφορές αποφυγής, όπως την αποφυγή ανθρώπων που μπορεί να παρουσιάζουν συμπτώματα του βήχα και του φτερνίσματος, χαρακτηριστικά της Covid-19, την προσπάθεια ελαχιστοποίησης άμεσης επαφής με άλλους ανθρώπους, προσεκτικό πλύσιμο των χεριών, αποφυγή συνωστισμένων χώρων ή γενικότερα δημοσίους χώρους». 

Η οικονομική απώλεια και το στίγμα είναι οι δύο πτυχές στις οποίες είναι σημαντικό να δοθεί έμφαση κατά την ψυχολόγο. Η αδυναμία ένας ανθρώπου να ασκήσει το επάγγελμα του χωρίς προηγούμενο σχεδιασμό, παρουσιάζει μακροχρόνια επίδραση στην ψυχολογία του. «Ιστορικά, αποτελέσματα παρουσιάζουν έναν σύνδεσμο αναμεσά στην οικονομική απώλεια, την κατάθλιψη και το μετά-τραυματικό στρες αλλά και την δημιουργία κίνδυνου ανάπτυξης ψυχολογικών διαταραχών που σχετίζονται με τον θυμό και το άγχος». 

Το στίγμα αφορά τόσο ανθρώπους που μπορεί να νόσησαν από τον ιό όσο και ανθρώπους άμεσα εμπλεκομένους, δηλαδή το νοσηλευτικό και ιατρικό προσωπικό. «Σε αυτήν την περίπτωση ενδέχεται να παρατηρηθούν συναισθήματα απόρριψης και αποξένωσης από ανθρώπους που μέχρι τότε συναναστρεφόντουσαν και τώρα μπορεί να τους αποφεύγουν, ακυρώνοντας κοινωνικά καλέσματα, με το να τους συμπεριφέρονται με φόβο και καχυποψία ή να τους κάνουν κριτικά σχόλια». 

Οι ψυχολογικές συνέπειες της καραντίνας είναι ευρείες, σημαντικές και έχουν τη δύναμη να διαρκέσουν για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα κατά την Ελεωνόρα Τάγη. Αυτό δεν σημαίνει όμως ότι η καραντίνα δεν θα έπρεπε να χρησιμοποιηθεί σαν μέσο προλήψης, επειδή τα αποτελέσματα της μη χρήσης της θα μπορούσαν να είναι πολύ χειροτέρα, καταλήγει η ψυχολόγος . «Για να εξασφαλιστεί η καλύτερη δυνατή συναισθηματική κατάσταση για τους ανθρώπους είναι σημαντική η σωστή ενημέρωση, δηλαδή τι γίνεται και γιατί, πόσο θα διαρκέσει, η εξασφάλιση βασικών προμηθειών όπως τα φάρμακα και τα προφυλακτικά μέσα. Είναι σημαντική και η ενίσχυση του αισθήματος του αλτρουισμού, καθώς οι εμπειρίες και τα συναισθήματα των ανθρώπων είναι και βάσιμα και δικαιολογημένα». 

Όπως είναι λογικό, ο ψυχολόγος-ψυχοθεραπευτής Στέφανος Γκογκόρνας βάζει το εμβόλιο στη συζήτηση, ως μια πολύ σημαντική παράμετρο που θα διαμορφώσει τα συναισθήμάτα μας για τη ζωή μετά την καραντίνα. «Μέχρι να βρεθεί το εμβόλιο, ο κορωνοϊός με τον ένα ή τον άλλο τρόπο θα είναι στη ζωή μας. Αν αυτό είναι διαθέσιμο σε 12 -18 μήνες από τώρα, μάλλον η περίοδος που θα ακολουθήσει θα είναι επίσης περίεργη, αφού η οικονομική κρίση φαίνεται ότι θα είναι μεγαλύτερη από αυτή του 2008».

Και συνεχίζει. «Όταν χαλαρώσουν τα μέτρα αλλά ακόμα πεθαίνει κόσμος σε άλλες χώρες ενώ σε εμάς υπάρχουν έστω και λίγα  κρούσματα, φυσικά και θα είμαστε όλοι λίγο – πολύ σφιγμένοι. Άλλωστε οι ρυθμοί μας δεν πρόκειται να επανέλθουν γρήγορα στο πώς ήταν πριν, για παράδειγμα, αν δεν έχει εξαφανιστεί ιός, πώς θα γίνουν συναυλίες; Αν από την άλλη, όταν όλο αυτό θα έχει τελειώσει και δεν θα διατρέχει κανένας κίνδυνο, νομίζω πως δεν θα υπάρχει συστολή. Όλοι μας θα βγούμε τρέχοντας ξανά έξω, θα πίνουμε καφέδες και ποτά, θα χαιρετιόμαστε και θα φιλιόμαστε με αγνώστους». Στην έρευνα της διαΝΕΟσις, 7 στους 10 πιστεύουν ότι θα επανέλθουμε «σε κάποια φυσιολογική κανονικότητα» μέχρι τον Σεπτέμβρη, 4 στους 10 πως θα επιστρέψουμε στην κανονικότητα το επόμενο δίμηνο. Το 24% δήλωσε ότι θα επέστρεφε στις καθημερινές του συνήθειες σήμερα, αν δεν υπήρχαν τα μέτρα ενώ το 25% θα επέστρεφε μόνο όταν βρεθεί εμβόλιο για τον ιό. 

Σε περίπτωση που διαβάζετε ξένα μέσα ενημέρωσης, είναι πολύ πιθανό έχετε συναντήσει άρθρα περί cabin fever. 

Η προέλευση του όρου είναι ασαφής, πιθανότατα χρονολογείται στις αρχές της δεκαετίας του 1900 στη Βόρεια Αμερική, όταν μπορεί να αναφερόταν σε ανθρώπους απομονωμένους σε μια απομακρυσμένη περιοχή ή καλύβα, ειδικά κατά τη διάρκεια του χειμώνα όταν ήταν απαραίτητο να μείνουν μέσα για μέρες. Μια άλλη εκδοχή για την προέλευσή του φτάνει στις αρχές του 1800, όταν η φράση θα μπορούσε να αναφέρεται στα σπίτια που συνδέθηκαν με τον πυρετό του τυφού.

Ο «πυρετός της καμπίνας» δεν είναι μια ψυχολογική διαταραχή κατά τους ειδικούς, δεν πρόκειται για επίσημο όρο. Όμως, παρότι μπορεί να μην είναι μια πραγματική κατάσταση, τα αρνητικά συναισθήματα που σχετίζονται με την περιορισμένη κίνηση, η ευερεθιστότητα, η πλήξη, η ανησυχία και η δυσκολία συγκέντρωσης, υπάρχουν. Η προσωπικότητά μας και η ιδιοσυγκρασία μας είναι σημαντικοί παράγοντες για το πόσο γρήγορα αναπτύσσονται αυτά μέσα μας. Δηλαδή, οι πιο εξωστρεφείς, εκείνοι που δεν συνήθιζαν να μένουν σπίτι, πιθανότατα να είναι πιο επιρρεπείς στα παραπάνω συναισθήματα.

Καθώς στην Ελλάδα η διασπορά του ιού είναι σε χαμηλά επιπεδα μέχρι σήμερα, το πώς θα αντιμετωπισουμε τη ζωή έξω από το σπίτι μας μοιάζει με ζήτημα προτεραιτήτων, κατά τον Στέφανο Γκογκόρνα. «Το πόσο θα φοβόμαστε μάλλον θα εξαρτάται και από τον κάθε άνθρωπο, τον χαρακτήρα του και τη σκέψη του, δηλαδή, από το προς τα πού γέρνει η δική του εσωτερική ζυγαριά μεταξύ του ρίσκου να κολλήσει και της επιθυμίας του για επαφή, μια ζυγαριά που θα έχει να κάνει με τις πιθανότητες του ρίσκου και το πώς κανείς τις υπολογίζει αλλά και με το τι θεωρεί πιο σημαντικό. Το ότι όλοι θα αλλάξουμε είναι το μόνο σίγουρο γιατί ήδη (και μάλλον υπάρχει μέλλον) έχουν αναιρεθεί πολλές σταθερές της ζωής μας, πολλά πράγματα που ήταν απόλυτα δεδομένα. Όπως και οτιδήποτε άλλο όμως, έτσι και αυτό εξαρτάται από το πώς θα το δει ο καθένας. Δεν μας ταράζουν τα ίδια τα πράγματα αλλά οι ιδέες που έχουμε για αυτά». 

Ο ψυχολόγος μοιράστηκε μαζί μας έναν οδηγό για διαχείριση της αγωνίας και του άγχους κατά την περιόδο της καραντίνας που σύντομα λήγει. Ωστόσο, επειδή η επιστροφή μας στην καθημερινότητα θα είναι σταδιακή, «η προσαρμοστικότητα, η δυνατότητα ελιγμών/αλλαγών/εξέλιξης στον τρόπο που σκεφτόμαστε και υπάρχουμε είναι το κλειδί για όσο το δυνατόν καλύτερη ψυχική ισορροπία», όπως επισημαίνει. 

Εκτός λοιπόν από τις δραστηριότητες που μας κάνουν να αισθανόμαστε χαρούμενους και εκείνες που κάθε μέρα μας δίνουν την αίσθηση της ικανοποίησης/επίτευξης, από τις feel – good ταινίες μέχρι το να τραγούδησουμε το αγαπημένο μας τραγούδι, από την κηπουρική μέχρι την αποπληρωμή ενός λογαριασμού, σταθήκαμε σε ένα σημείο του οδηγού που αφορά την εγγύτητα και τη σύνδεση μας με τους γύρω μας, ένα κομμάτι που στερήθηκαμε τις μέρες της καραντίνας αλλά φαίνεται ότι θα καθορίσει πολύ τη ζωή μας και τα συναίσθηματά μας από εδώ και πέρα.

«Είμαστε κοινωνικά όντα, έτσι και από τη φύση μας λαχταράμε την εγγύτητα και τη σύνδεση με τους άλλους ανθρώπους. Δεδομένης της παρούσας κατάστασης κρίσης στην υγεία, πολλοί από εμάς μάλλον είναι φυσικά απομονωμένοι ή απομακρυσμένοι από τους άλλους, γι’ αυτό είναι σημαντικό να σκεφτούμε δημιουργικούς τρόπους να συνδεθούμε, έτσι ώστε να μην βρεθούμε και κοινωνικά απομονωμένοι και μοναχικοί. Πώς θα μπορούσατε να συνεχίσετε να είστε συνδεδεμένοι με την οικογένεια και τους φίλους σας και να έχετε κοινωνικό χρόνο με εικονικό τρόπο; Ίσως με τη χρήση των κοινωνικών δικτύων, το τηλέφωνο και τις βιντεοκλήσεις θα μπορούσατε να προγραμματίσετε κοινές διαδικτυακές δραστηριότητες π.χ. ψηφιακό βιβλίο ή μια ομάδα κινηματογράφου. Θα μπορούσατε, επίσης, να εξερευνήσετε τοπικές διαδικτυακές ομάδες της γειτονιάς σας και να δείτε αν υπάρχουν τρόποι να συμμετέχετε στη βοήθεια της τοπικής σας κοινότητας». Σκεφτείτε ότι μόλις επιστρέψουμε στον φυσικό χώρο της εργασίας μας, θα μπορούμε να συναντήσουμε δικούς μας ανθρώπους για μια βόλτα στον δρόμο, να δώσουμε ραντεβού σε ένα μπαλκόνι, σε μια πλατεία μετά τη δουλειά, τουλάχιστον μέχρι να ανεβάσει ρολά η εστιάση. 

«Η ανισορροπία μεταξύ ευχαρίστησης, ικανοποίησης/επίτευξης και εγγύτητας μπορεί να επηρεάσει τη διάθεσή σας. Για παράδειγμα, αν περνάτε τον περισσότερο χρόνο δουλεύοντας, χωρίς να αφιερώσετε χρόνο για ευχαρίστηση ή κοινωνική εγγύτητα, τότε μπορεί να αρχίσετε να νιώθετε πεσμένος/η και απομονωμένος/η. Αντιστρόφως, αν περνάτε το περισσότερο χρόνο σας, χαλαρώνοντας για ευχαρίστηση και δεν κάνετε άλλα πράγματα που είναι σημαντικά για εσάς, τότε κι αυτό επίσης μπορεί να επηρεάσει τη διάθεσή σας. Στο τέλος κάθε ημέρας μπορείτε να κάνετε έναν έλεγχο στον εαυτό σας και να αναστοχαστείτε “τι έκανα σήμερα που μου έδωσε ικανοποίηση; Ευχαρίστηση; Εγγύτητα με τους άλλους; Είχα μια καλή ισορροπία ή τι θα μπορούσα να κάνω διαφορετικό αύριο;”».