Στο Ιράν, το να μοιράζεσαι ένα γεύμα μπορεί να αποτελέσει μια επαναστατική πράξη. Τις τελευταίες μέρες έχουν κάνει τον γύρο των μέσων κοινωνικής δικτύωσης βίντεο στα οποία φοιτητές και φοιτήτριες απεικονίζονται σε πανεπιστημιουπόλεις να τρώνε μαζί έξω από τις τραπεζαρίες των πανεπιστημίων, οι οποίες αποτελούν εδώ και δεκαετίες χώρους διαχωρισμού φύλου. Οι αίθουσες στις οποίες έτρωγαν μεμονωμένα τα αγόρια και τα κορίτσια σφραγίστηκαν από την αστυνομία, ύστερα από την επιχείρηση των φοιτητών να γκρεμίσουν τους τοίχους και να γευματίσουν μαζί, σε μία συμβολική κίνηση διεκδίκησης ισότητας. Ως αντίδραση στη βαρβαρότητα των αρχών και των ηγετών της Ισλαμικής Δημοκρατίας, οι φοιτητές και οι φοιτήτριες συγκεντρώνονται πλέον στα προαύλια στήνοντας «πικνίκ διαμαρτυρίας».
Οι «εξεγέρσεις της καφετέριας» αποτελούν μόνο μία από τις πράξεις αντίστασης του φοιτητικού κινήματος στο Ιράν, που αποκτά όλο και μεγαλύτερη ισχύ ύστερα από τη δολοφονία της Mahsa Amini από την αποκαλούμενη αστυνομία ηθών. Η συγκεκριμένη κίνηση αλληλεγγύης έρχεται να προστεθεί στον παλμό των μακροβιότερων αντικυβερνητικών διαδηλώσεων που συνεχίζονται εδώ και μήνες στο Ιράν.
Μέχρι στιγμής, σύμφωνα με δημοσιεύματα των τοπικών ΜΜΕ, περίπου 300 φοιτητές έχουν τεθεί υπό κράτηση από τις αρχές, ενώ ομάδες παρακολούθησης εκτός της χώρας έχουν τεκμηριώσει την κράτηση τουλάχιστον 200 φοιτητών μόνο τον περασμένο μήνα – αν και πιστεύουν ότι ο πραγματικός αριθμός είναι πολύ μεγαλύτερος.
«Ο πυρήνας και η κινητήρια δύναμη πίσω από τις διαμαρτυρίες είναι πλέον τα πανεπιστήμια, τα οποία παρέχουν το “καύσιμο” για την επιβίωση του αντιστασιακού κινήματος», δήλωσε ο πολιτικός αναλυτής Ali Afshari με έδρα την Ουάσιγκτον, που φυλακίστηκε στο Ιράν για τον ακτιβισμό του. Στην Τεχεράνη συγκεκριμένα, πολλοί φοιτητές αρνήθηκαν να παρακολουθήσουν τα μαθήματα, ενώ φώναζαν «γυναίκα, ζωή, ελευθερία» και «θάνατος στον δικτάτορα» κατά τη διάρκεια των συγκεντρώσεών τους, με αρκετές φοιτήτριες να έχουν σθεναρά αφαιρέσει και κάψει τις μαντίλες τους.
Οι δυνάμεις ασφαλείας συνεχίζουν να θέτουν σε εφαρμογή τη βίαιη καταστολή των διαδηλωτών σε όλη τη χώρα, σκοτώνοντας δεκάδες, τραυματίζοντας εκατοντάδες και φυλακίζοντας χιλιάδες ακόμη. Οι διαμαρτυρόμενοι όμως στις πανεπιστημιουπόλεις φαίνεται να μην πτοούνται από την καταστολή των διαδηλώσεων από την κυβέρνηση. «Ένας φοιτητής μπορεί να πεθάνει, αλλά δεν θα δεχτεί την ταπείνωση», φώναζαν χαρακτηριστικά οι φοιτητές στο Πανεπιστήμιο Shahid Chamran του Ahvaz, στη νοτιοδυτική επαρχία Khuzestan.
Οι φοιτητές έχουν ζητήσει επανειλημμένα από τις αρχές να σταματήσουν την καταστολή εναντίον τους και να σεβαστούν την αυτονομία της ακαδημαϊκής ζωής. «Απελευθερώστε τους συμφοιτητές μας, σταματήστε τα γελοία σχέδια όπως η απαγόρευση εισόδου φοιτητών στο πανεπιστήμιο, απομακρύνετε τις ένστολες δυνάμεις, επιτρέψτε την ύπαρξη ενός χώρου για τους ακαδημαϊκούς να εκφράσουν τις απόψεις τους», αναφέρουν.
Πέρα από τις επιθέσεις που δέχονται οι φοιτητές, στο στόχαστρο των αρχών βρίσκονται και οι μαθητές που διαδηλώνουν. Στην Τεχεράνη, για παράδειγμα, στο Επαγγελματικό Σχολείο Θηλέων Shahid Sadr, μαθήτριες ξυλοκοπήθηκαν επειδή συμμετείχαν στις διαδηλώσεις, σύμφωνα με ακτιβιστές. «Μαθήτριες από το Λύκειο Sadr στην Τεχεράνη δέχθηκαν επίθεση, ελέγχθηκαν και ξυλοκοπήθηκαν», ανέφερε συγκεκριμένα η ακτιβιστική ομάδα 1500tasvir. Το υπουργείο Παιδείας του Ιράν από την άλλη, διέψευσε τις πληροφορίες που ήθελαν μια φοιτήτρια να έχει σκοτωθεί κατά τη διάρκεια των συγκρούσεων, σύμφωνα με το πρακτορείο ειδήσεων ISNA.
Ανατρέχοντας στο παρελθόν της δράσης των φοιτητικών κινημάτων, θα δούμε πως αυτή δεν είναι η πρώτη φορά που οι φοιτητές εξεγείρονται. Από την Ισλαμική Επανάσταση του 1979, οι Ιρανοί φοιτητές έχουν έρθει αντιμέτωποι με πολλές πιέσεις εκ μέρους του μουσουλμανικού κλήρου. Όταν ανατράπηκε ο τότε Σάχης Mohammad Reza Pahlavi, κάποιες ομάδες φοιτητών – προσκείμενες είτε στον ισλαμισμό είτε στον σοσιαλισμό, στάθηκαν αρχικά στο πλευρό του επαναστάτη ηγέτη Αγιατολάχ Χομεϊνί που τον διαδέχτηκε. Όμως, αμέσως μετά την εγκαθίδρυση του νέου ισλαμικού καθεστώτος και του φανατισμού που αυτό έσπειρε, οι δύο πλευρές αποξενώθηκαν και ανέπτυξαν εχθρικά αισθήματα.
Όσοι φοιτητές καταδίδονταν επειδή διαφωνούσαν με τη νέα ηγεσία, απήχθησαν ή δολοφονήθηκαν από τις δυνάμεις ασφαλείας του καθεστώτος. Η αντιπαράθεση μεταξύ των δύο πλευρών ήταν τόσο μεγάλη που το Επαναστατικό Συμβούλιο έκλεισε όλα τα πανεπιστήμια της χώρας τον Ιούνιο του 1980, επικυρώνοντας τη δυσπιστία του Χομεϊνί προς τους φοιτητές και τους καθηγητές. «Δεν φοβόμαστε τις στρατιωτικές επιθέσεις», έλεγε τότε. «Φοβόμαστε τα αποικιακά πανεπιστήμια». Εκείνη την εποχή, το καθεστώς θεωρούσε τα πανεπιστήμια ως την έδρα των «μουτζαχεντίν του λαού», που ήταν η κύρια πηγή εναντίωσης στην ηγεσία.
Οι υποστηρικτές του Χομεϊνί «αφαίρεσαν χιλιάδες βιβλία με αντι-ισλαμικό περιεχόμενο από τις βιβλιοθήκες και έδιωξαν χιλιάδες δασκάλους και καθηγητές από τις θέσεις τους, χαρακτηρίζοντάς τους “προδότες δυτικής ιδεολογίας”», έγραφε για εκείνα τα χρόνια ο δημοσιογράφος Γκέρχαρντ Σβάιτσερ στο βιβλίο του «Κατανοώντας το Ιράν». Η δράση του Χομεϊνί είχε σοβαρές συνέπειες, καθώς χιλιάδες φοιτητές διαγράφηκαν βίαια από το μητρώο, μερικοί διέφυγαν στο εξωτερικό, ενώ άλλοι συνελήφθησαν και εκτελέστηκαν. Ο Χομεϊνί φαίνεται πως επεδίωκε ένα είδος “κάθαρσης” των πανεπιστημίων, ως κομμάτι μιας γενικότερης πολιτιστικής επανάστασης.
Από την επαναλειτουργία τους, τα ιρανικά πανεπιστήμια επεκτείνονται και εκσυγχρονίζονται συνεχώς. Ως αποτέλεσμα αυτής της εξέλιξης (στην οποία συνέβαλαν και πολλοί Ιρανοί επιστήμονες που εκπαιδεύτηκαν στο εξωτερικό, ειδικά στη Δύση), τα πανεπιστήμια έχουν πλέον εγγεγραμμένους πάνω από 4 εκατομμύρια φοιτητές, σύμφωνα με μελέτη της Γερμανικής Υπηρεσίας Ακαδημαϊκών Ανταλλαγών (DAAD). Ο εκσυγχρονισμός αντικατοπτρίζεται επίσης στην αύξηση των γυναικών που φοιτούν στα ιρανικά πανεπιστήμια, με το ποσοστό των φοιτητριών να ξεπερνά επί του παρόντος το 50%. Σύμφωνα μάλιστα με το DAAD, το ιρανικό πανεπιστημιακό σύστημα εστιάζει επίσης στη διασφάλιση και τη βελτίωση της ποιότητας της μάθησης και της καθημερινότητας των φοιτητής.
Όμως, με την εξάπλωση των φιλελεύθερων ιδεών, τα πανεπιστήμια έγιναν και πάλι πόλοι αντιπολιτευτικής δράσης. Αυτό αποτυπώθηκε, για παράδειγμα, τον Ιούλιο του 1999, όταν η κρατούσα κυβέρνηση αποφάσισε να κλείσει τη μεταρρυθμιστική εφημερίδα Salam. Φοιτητές στο Πανεπιστήμιο της Τεχεράνης βγήκαν στους δρόμους σε ένδειξη διαμαρτυρίας, λίγο προτού οι βάρβαρες δυνάμεις ασφαλείας εισβάλλουν στους κοιτώνες τους στην πανεπιστημιούπολη. Τουλάχιστον ένας φοιτητής σκοτώθηκε και εκατοντάδες τραυματίστηκαν, με αποτέλεσμα οι διαδηλώσεις σύντομα να μετατραπούν σε ένα ευρύτερο κίνημα που ζητούσε τη λογοδοσία της κυβέρνησης.
Οι φιλελεύθερες τάσεις από τις οποίες διαποτίστηκαν τα πανεπιστήμια εκείνη την περίοδο, έχουν εμπνεύσει τη συσπείρωση των φοιτητών στο παρόν. Στα τέλη του περασμένου Σεπτέμβρη, περίπου 70 καθηγητές από το Πανεπιστήμιο της Τεχεράνης δημοσίευσαν μια ανοιχτή επιστολή προς την κυβέρνηση στην εφημερίδα Etemad. Σε αυτή περιέγραψαν λεπτομερώς τα πολιτικά και οικονομικά παραπτώματα της χώρας και ζήτησαν την απελευθέρωση όλων των διαδηλωτών που έχουν συλληφθεί.
Μερικές ημέρες αργότερα, Τμήματα και άλλων Πανεπιστημίων της χώρας διατύπωσαν παρόμοιες απόψεις, ενώ σε μια σπάνια πράξη διαμαρτυρίας, η επίκουρη καθηγήτρια φυσικής Encieh Erfani, παραιτήθηκε από τη θέση της στο Ινστιτούτο Προηγμένων Σπουδών στις Βασικές Επιστήμες, το οποίο βρίσκεται στη βορειοδυτική πόλη Zanjan.
Πέρα από το υψηλό επίπεδο μόρφωσης, οι φοιτητές είναι πολύ εξοικειωμένοι με τη ζωή εκτός των συνόρων, χάρη στην πρόσβαση που διαθέτουν στα εναλλακτικά μέσα ενημέρωσης. Ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του 2000 πολλοί νέοι στο Ιράν, συμπεριλαμβανομένων των φοιτητών, ξεκίνησαν να δημιουργούν τις δικές τους ιστοσελίδες τις οποίες χρησιμοποιούν για να επικοινωνούν με ανθρώπους σε άλλες χώρες, αποκτώντας έτσι πρόσβαση σε περισσότερο δημοκρατικές κουλτούρες και να αντλώντας έμπνευση για τη διεκδίκηση μιας λιγότερο καταπιεστικής, βάρβαρης και ανελεύθερης ζωής.