Πάει ένας μήνας από την ημέρα που επιβεβαιώθηκε πως ότι αρχίζει με μπαρούτι, δε μπορεί παρά να τελειώσει με δράμα. Καθώς οι πτήσεις των δυτικών στρατιωτικών δυνάμεων αποχωρούσαν από την Καμπούλ, γνώριζαν όλοι πως άφηναν πίσω τους μια καταστροφή εν εξελίξει, καταστροφή την οποία πυροδότησαν όταν αποφάσισαν να επέμβουν στρατιωτικά σε μια ξένη και πολύπαθη χώρα με τα προσχήματα της «πάταξης της τρομοκρατίας» και της «προάσπισης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων» που απηχούσαν τη βαθιά αποικιοκρατική κουλτούρα της Δύσης. Κατέρρευσε και η τελευταία επίφαση ανθρωπισμού της πολεμικής επιχείρησης τη στιγμή που απελπισμένοι άνθρωποι έπεφταν από τις ρόδες των αεροπλάνων που απογειώνονταν. Αυτή τη σκηνή την είχα δει σε ταινία του Netflix. Μου φαίνεται απίστευτο ότι συνέβη όντως κάποιους μήνες αργότερα. Θυμάμαι με ανατριχίλα τις εκκλήσεις των Αφγανών γυναικών που βρίσκονται αντιμέτωπες με τη συντριβή της ελάχιστης ελευθερίας που τους είχε απομείνει. Δε μπορώ να φανταστώ τον τρόμο που νιώθει η Ρογουίντα*, καθώς περιμένει απάντηση στην αίτηση ασύλου που έχει υποβάλλει. Μπορώ να προσπαθήσω να το ψυχανεμιστώ μέσα από τις περιγραφές της άλλα ο τρόπος που η αγωνία έχει εγκιβωτιστεί στο σώμα της, πάντα θα μου διαφεύγει. Δε γίνεται να λεκτικοποιηθεί.
«Έβλεπα για πολλές νύχτες συνεχόμενα εφιάλτες πως με κυνηγούν οι Ταλιμπάν. Η ψυχική μου υγεία επιδεινώθηκε. Ζήτησα βοήθεια από ψυχολόγο. Το άγχος μου διογκώθηκε γιατί έκανα πρόσφατα τη συνέντευξη για την αίτηση ασύλου. Δεν ήμουν σε καθόλου καλή κατάσταση. Δεν ήθελα να πάω εξαιτίας του άγχους που βίωνα, γιατί δε μπορούσα να ελέγξω την πίεση. Φοβάμαι πολύ. Ο κίνδυνος για τις γυναίκες και τα παιδιά στο Αφγανιστάν είναι τεράστιος. Οι Ταλιμπάν ήδη πριν καταλάβουν την Καμπούλ, στις περιοχές που είχαν υπό την κατοχή τους διεμήνυαν πως τα κορίτσια και οι γυναίκες ηλικίας 12-45 ετών πρέπει να δοθούν για γάμο στους Ταλιμπάν αλλιώς θα μπουν στα σπίτια και θα τις πάρουν με τη βία. Αυτά που ισχυρίζονται τώρα που ανέλαβαν τη διακυβέρνηση της χώρας, ότι τάχα θα σεβαστούν τις γυναίκες, δεν ισχύουν».
Η Ρογουίντα είναι Αφγανή προσφύγισσα στην Ελλάδα. Η ανασφάλεια που αισθανόταν εντάθηκε μετά τις τελευταίες πράξεις στο Αφγανιστάν. Ως γυναίκα, το δυσοίωνο ενδεχόμενο να επιστρέψει στο Αφγανιστάν της προκαλεί δυσφορία και φόβο. Επιπρόσθετα ανήκει στην ομάδα Χαζάρα, σιίτες που μιλούν ντάρι και ως μειονότητα έχουν υποφέρει διώξεις και διακρίσεις. Είναι γνωστό, δε, πως οι Ταλιμπάν έχουν στο στόχαστρο τις μειονότητες. Μόλις τον περασμένο Ιούλιο, σύμφωνα με καταγγελία της Διεθνούς Αμνηστίας, οι Ταλιμπάν σφάγιασαν και βασάνισαν Χαζάρους στην επαρχία Γάζνι. «Σε αρκετές περιοχές έδωσαν εντολή στους Χαζάρους να εγκαταλείψουν τις οικίες τους. Οι θείοι μου που ζουν ακόμα στο Αφγανιστάν προειδοποιήθηκαν πως πρέπει να φύγουν από το σπίτι τους. Ο στόχος των Ταλιμπάν είναι να τους διώξουν και να βάλουν στα σπίτια τους νομάδες που πολέμησαν στο πλευρό τους» αναφέρει.
Η ίδια ήρθε στην Ελλάδα το 2019 με τον σύζυγο της. Είχαν φύγει παλιότερα από το Αφγανιστάν με την οικογένεια της και ζούσαν στο Ιράν. «Φύγαμε εξαιτίας των διαρκών πολέμων, ήμουν πολύ μικρή, οι γονείς μου είχαν πρόβλημα με τους Ταλιμπάν γιατί είμαστε Χαζάρα και αποφάσισαν να πάνε στο Ιράν. Εκεί η ζωή μας ήταν εξαιρετικά δύσκολη. Έπρεπε να ανανεώνουμε συνεχώς την κάρτα μας. Δεν είχαμε πρόσβαση στη δημόσια εκπαίδευση. Οι γονείς μου μας έγραψαν αναγκαστικά σε ιδιωτικό σχολείο και δούλευαν σκληρά για να το πληρώσουν. Είχαμε υποστεί αρκετές φορές bulling από μαθητές και δασκάλους εξαιτίας της καταγωγής μας. Γενικά στο Ιράν δεν αναγνωρίζονται βασικά ανθρώπινα δικαιώματα στους Αφγανούς. Τελείωσα το Πανεπιστήμιο με πολλές θυσίες. Είχα σπουδάσει Διοίκηση Βιομηχανικών Μονάδων άλλα δε μου επιτρεπόταν να εργαστώ στον τομέα μου. Έπρεπε να δουλέψω ή στην καθαριότητα ή στην αγροτική παραγωγή. Μετά συνέβη κάτι πολύ άσχημο που δε θέλω να το μοιραστώ και αποφασίσαμε με το σύζυγο μου να ταξιδέψουμε στην Ευρώπη. Έτσι φτάσαμε στην Ελλάδα» διηγείται.
Το Αφγανιστάν ήταν μια ρημαγμένη χώρα από τη βία, τις συγκρούσεις και τις λεηλασίες πριν καν ανέβουν οι Ταλιμπάν στην εξουσία. Για δύο συνεχόμενα έτη έχει χαρακτηριστεί ως η πιο επικίνδυνη χώρα στον κόσμο. Μόνο μέσα στο πρώτο τρίμηνο του 2021, 570 άμαχοι πολίτες σκοτώθηκαν και 1.210 τραυματίστηκαν. Σύμφωνα με τα στοιχεία των διεθνών οργανισμών τουλάχιστον ο μισός πληθυσμός (18 εκατομμύρια) τελεί σε επείγουσα ανάγκη ανθρωπιστικής βοήθειας. Οι εσωτερικά εκτοπισμένοι/ες λόγω βίας και ξηρασίας ξεπερνούν τις 600.000, ενώ άγνωστος παραμένει ο αριθμός των ατόμων που βρίσκεται σε άμεσο κίνδυνο δίωξης, αλλά χωρίς οδό διαφυγής πλέον. Σε αντίθεση με όσα αναδεικνύει η δυτική ομφαλοσκοπική ματιά, η συντριπτική πλειονότητα των Αφγανών προσφύγων και εκτοπισμένων, διαχρονικά, διαφεύγει στις γειτονικές χώρες. Ειδικότερα, στο Πακιστάν ζουν πάνω από 1.4 εκατομμύρια καταγεγραμμένοι Αφγανοίπρόσφυγες/ισσες και άλλα 2 εκατομμύρια εκτοπισμένοι. Στο Ιράν πάνω από 800.000 καταγεγραμμένοι Αφγανοί πρόσφυγες/ισσες και άλλα 3 εκατομμύρια εκτοπισμένοι/ες. Στην Ευρώπη που γίνεται όλος ο ντόρος, σε διάστημα έξι ετών, έχουν καταγραφεί περί τις 540.000 Αφγανοί αιτούντες/ούσες, όπου αναλογικά με τον πληθυσμό της ΕΕ συζητάμε για περίπου 0.1-0.2%.
Κι όταν, ύστερα από μεγάλη ταλαιπωρία και ρίσκο, φτάνουν στη στεριά της Ελλάδας και ακουμπούν ευρωπαϊκό έδαφος, δε μπορούν να πάρουν μια βαθιά ανάσα ανακούφισης, γιατί εγκλωβίζονται σε μια τράνζιτ συνθήκη αθλιότητας και αναμονής. Η Ρογουίντα έμεινε πέντε μήνες στη Μόρια σε ξεχωριστό χώρο από τον σύζυγο της, γιατί δεν είχαν μαζί τους τη βεβαίωση γάμου. «Για μισό χρόνο ήμουν σε κατάθλιψη, είχα αυτοκτονικές τάσεις, βρήκα μια οργάνωση, ξεκίνησα ψυχοθεραπεία, έγινα εθελόντρια σε μια ομάδα ενδυνάμωσης – συνηγορίας για τα δικαιώματα των προσφύγων του Ελληνικού Φόρουμ Προσφύγων. Με βοήθησαν αυτά να κρατηθώ και να νιώσω καλύτερα. Οι εξελίξεις στο Αφγανιστάν με γύρισαν πίσω» λέει. Τώρα έχει μεταφερθεί στην Αθήνα, ζει σε μια δομή Μη Κυβερνητικής Οργάνωσης μαζί με άλλες γυναίκες. Ο σύζυγος της έχει πάρει ήδη θετική απάντηση στην αίτηση ασύλου με αποτέλεσμα να κοπεί το οικονομικό βοήθημα. Βρήκε δουλειά ως φύλακας και νοικιάζει ένα δωμάτιο σε hostel. Η Ρογουίντα ανησυχεί ιδιαίτερα για την έκβαση του δικού της αιτήματος ασύλου. Η απόρριψη ισοδυναμεί με όλεθρο, ακόμα και αν αυτό δε σημαίνει άμεση απέλαση στο Αφγανιστάν άλλα επαναπροώθηση στην Τουρκία.
«Οι Αφγανοί πεθαίνουν εξαιτίας των εκρήξεων, των πολέμων, των Ταλιμπάν, οι ζωές μας υποτιμώνται. Το ότι φεύγουνε σημαίνει ότι κινδυνεύουνε. Αν γυρίσουμε πίσω μάλλον θα σκοτωθούμε. Η Ευρώπη νομίζει ότι η Τουρκία είναι ασφαλής για εμάς. Όχι δεν είναι, έχουν σφιχτές σχέσεις με το καθεστώς στο Αφγανιστάν. Έχω ζήσει στο Αφγανιστάν, στο Ιράν, στην Τουρκία, ξέρω ότι δεν είμαστε ασφαλείς και δεν έχουμε δικαιώματα. Στο Ιράν δεν επιτρέπονταν ούτε κάρτα sim να πάρουμε στο όνομα μας. Oι γονείς μου είναι στην Τουρκία και φοβούνται, γιατί πολλοί Αφγανοί απελαύνονται στο Αφγανιστάν. Που να πάμε για να ζήσουμε;» αναρωτιέται φωναχτά, χωρίς να είναι βέβαιο ότι ακούν αυτοί που οφείλουν να ακούσουν για να πάψουν να αναμασούν ξενοφοβικές μυθοπλασίες.
Η αγωνία για χιλιάδες πρόσφυγες/ προσφύγισσες στην Ελλάδα αυξήθηκε κατακόρυφα μετά την Κοινή Υπουργική Απόφαση τον περασμένο Ιούλιο, όπου η ελληνική Πολιτεία όρισε την Τουρκία ως «ασφαλή τρίτη χώρα» για άτομα που αιτούνται διεθνή προστασία στη χώρα μας, προερχόμενα από πέντε χώρες ακόμα και με υψηλά ποσοστά αναγνώρισης διεθνούς προστασίας όπως η Συρία, το Αφγανιστάν και η Σομαλία. Ουσιαστικά παγίωσε την πολιτική αποποίησης της ευθύνης μέσω της επιστροφής των εκτοπισμένων στην Τουρκία. Για την Τουρκία υπάρχει σωρεία αναφορών που πιστοποιεί τη μη προστασία των προσφύγων. Πρόκειται για αναφορές που συντείνουν στην περιορισμένη ή δυσχερή πρόσβαση στη διαδικασία ασύλου, όπως απορρίψεις αιτημάτων Αφγανών ως «απαράδεκτα» θεωρώντας το Πακιστάν και το Ιράν ασφαλείς τρίτες χώρες. Υπάρχει δικαστική απόφαση του 2020 όπου ακόμα και το Αφγανιστάν αναγνωρίζεται ως «ασφαλής Τρίτη χώρα». Αυστηροποίηση ελέγχου των συνόρων που οδηγεί ιδίως τους πολίτες του Αφγανιστάν σε αδυναμία πρόσβασης στο άσυλο. Έχουν καταγγελθεί αυθαίρετες κρατήσεις και πρακτικές απέλασης κατά Αφγανών αντρών. Ο φόβος κράτησης και απέλασης ωθεί ή τουλάχιστον εντείνει μια κατάσταση όπου πολλοί/ές πολίτες του Αφγανιστάν να αποφεύγουν να καταγραφούν από τις αρχές λόγω φόβου. Επιπλέον, διατίθενται στοιχεία για αναγκαστικές απελάσεις και υπογραφές εγγράφων εθελοντικής επιστροφής υπό πίεση. Το φως της δημοσιότητας έχουν δει καταγγελίες για απορρίψεις αιτημάτων χωρίς καμία εξέταση, ακόμα και για μη καταγραφή αιτημάτων ώστε να εξωθηθούν οι Αφγανοί/ες να φύγουν από την Τουρκία. Ως προς την κατάσταση για τους επιστραφέντες στο Αφγανιστάν αιτούντες ασύλου, πριν καν την πτώση της Καμπούλ, σε έρευνα που εξέτασε τις εμπειρίες των 113 από τα συνολικά 908 άτομα Αφγανικής καταγωγής που επιστράφηκαν από τη Γερμανία στο Αφγανιστάν, μεταξύ Δεκεμβρίου 2016 και Μαρτίου 2020, βρέθηκε πως η πλειοψηφία των επιστραφέντων ή/και μέλη των οικογενειών τους υπήρξαν θύματα βίας μετά την επιστροφή, λόγω του ότι είχαν διαφύγει στην Ευρώπη.
Οι άνθρωποι δεν ξεριζώνονται ούτε εκούσια, ούτε από καπρίτσιο. Υπάρχει λόγος και είναι λόγος ζωής. Δε γίνεται να αναπαριστώνται ως ανεπιθύμητοι και να γίνονται μπαλάκια από χώρα σε χώρα, αδιαφορώντας για την επιβίωση και την αξιοπρέπεια τους. Η Ευρώπη δεν είναι άμοιρη ευθυνών για τη διάλυση του Αφγανιστάν και οι διεθνείς συμβάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων δεν είναι κουρελόχαρτα άλλα το καταστατικό πλαίσιο που μας διαχωρίζει από τη βαρβαρότητα. Η Ρογουίντα με τη δύναμη του βιώματος, κωδικοποιεί με απλά λόγια την πολιτική για το άσυλο και την ένταξη, όπως θα έπρεπε να είναι:
«Αναγκαζόμαστε να γίνουμε πρόσφυγες. Δεν ήταν επιλογή μας. Αγωνιζόμαστε για να σώσουμε τις ζωές μας. Φτάνουμε εδώ σε μια απελπισία που τσακίζει τα όνειρα μας. Το περιβάλλον είναι καινούργιο για εμάς, δεν ξέρουμε τη γλώσσα, τον πολιτισμό, οι συνθήκες που μας τσουβαλιάζουν είναι πολύ κακές. Θέλουμε να ενταχθούμε. Προϋπόθεση γι’ αυτό είναι να έχουμε δικαιώματα στο άσυλο, στην εκπαίδευση, στην εργασία, στη στέγη. Αν υποστηριχθούμε σε αυτά, θα καταφέρουμε να γίνουμε ανεξάρτητοι άνθρωποι και να φανούμε χρήσιμοι στην κοινωνία».
*Το όνομα που χρησιμοποιείται δεν είναι το πραγματικό και επιλέχθηκε για λόγους προστασίας της Αφγανής προσφύγισσας. Τα στοιχεία της βρίσκονται στη διάθεση της Popaganda.