Ένα φάντασμα πλανιέται πάνω από τον κόσμο μας. Το φάντασμα της πατριαρχίας. Η έλευση της πανδημίας του κορωνοϊού έριξε φως στις τεχνηέντως σκιαζόμενες όψεις των έμφυλων ανισοτήτων, της έμφυλης και ενδοοικογενειακής βίας, και του μισογύνικου λόγου που βρήκε έδαφος να πατήσει μέσα στην παγκόσμια κρίση και συντηρητικοποίηση που περνάει η ανθρωπότητα, ως συνέπειες της πατριαρχικά δομημένης κοινωνίας. Το κίνημα #MeToo που ήρθε καθυστερημένα στην Ελλάδα, δεν γνωρίζουμε αν θα είχε την ίδια απήχηση αν δεν είχε ήδη ανοίξει η δημόσια συζήτηση αναφορικά με το ζήτημα της αύξησης της ενδοοικογενειακής βίας λόγω του εγκλεισμού.
Στο δρόμο προς την έμφυλη δικαιοσύνη και δημοκρατία, η ανάγκη για συστημική αλλαγή κι όχι επιδερμικά χάδια είναι εμφανής. Το καίριο ερώτημα όμως που πρέπει να τεθεί είναι ποιός είναι ο ρόλος των ανδρών στο φεμινισμό; Ποια είναι η θέση τους στην εθνοπατριαρχία; Είναι μαζί με τις γυναίκες και τις θηλυκότητες ή είναι απέναντί τους; Είναι σύμμαχοι ή τα ώτα τους είναι πιο ευήκοα προς τους MRAs, ή αλλιώς τους Men’s Rights Activists, ένα ξεκάθαρα αντιφεμινιστικό κίνημα που προσπαθεί με νύχια και με δόντια να διατηρήσει την ανδρική κυριαρχία; Παίρνουν θέση σχετικά με την πρόσφατη πρόταση αναθεώρησης του οικογενειακού δικαίου, η οποία σύμφωνα με το φεμινιστικό κίνημα κρίνεται προβληματική με τους όρους τους οποίους τίθεται και θεωρείται ένα συντηρητικό βήμα προς τα πίσω, απειλώντας την όποια πρόοδο έχει τελεστεί μέχρι σήμερα, ή, στοχάζονται περί ισότητας μία μέρα το χρόνο, ξεχνώντας τις υπόλοιπες 364 να αμφισβητούν στην πράξη καταπιεστικές -και για τους ίδιους- δομές; Κατά πόσο τοποθετούνται και δρουν επί της ουσίας οι άντρες για ζητήματα έμφυλης ισότητας και πόσοι θα έλεγαν περήφανα «Ναι, είμαι φεμινιστής»;
Ο Desmond Tutu είχε τοποθετηθεί: «αν είσαι ουδέτερος σε καταστάσεις αδικίας, έχεις επιλέξει την πλευρά του καταπιεστή.» Η Popaganda μίλησε με τέσσερις άντρες που ο καθένας από τον δικό του τομέα εξειδίκευσης και τα δικά του εργαλεία, μάχεται για το φεμινισμό κι αμφισβητεί το σεξισμό, το μισογυνισμό και την πατριαρχία.
Ο Θανάσης Θεοφιλόπουλος, κοινωνιολόγος, ερευνητής σε θέματα φύλου και διακρίσεων στο ΚΕΘΙ, το Πάντειο και τις ΜΚΟ Color Youth και Σύμπλεξις, σημειώνει ότι «ο φεμινισμός οφείλει να αφορά κάθε ευσυνείδητο μέλος της σύγχρονης φιλελεύθερης δημοκρατίας, ανεξαρτήτως φύλου/ταυτότητας φύλου, καθώς πρόκειται για ζήτημα ισότητας και ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Όσον αφορά όμως ειδικά τους άνδρες, η συμμετοχή τους στον διαρκή – και όχι ακόμα δικαιωμένο – αγώνα για έμφυλη ισότητα, αποκτά ιδιαίτερη σημασία – συμβολική αλλά και ουσιαστική – τόσο υπό το ιστορικό, κοινωνικό βάρος της πατριαρχίας που δυνάστευσε και δυναστεύει επί αιώνες τις γυναίκες (και όλες τις θηλυκότητες) όσο και υπό παρούσες συγκεκριμένες συνθήκες.»
Υπογραμμίζει, ακόμη, ότι «ο διάχυτος σεξισμός, η ανησυχητική έκταση της έμφυλης βίας και των έμφυλων διακρίσεων κατά των γυναικών – ακόμα και σε χώρες του «προηγμένου» δυτικού φιλελεύθερου κόσμου, όπως καταδεικνύουν τα σχετικά στοιχεία (EIGE, FRA) – οι επιθέσεις κυβερνήσεων, κομμάτων, εκκλησιών και ποικίλων συλλογικοτήτων ενάντια στην επονομαζόμενη – εκκλησιαστικής καταβολής, συνωμοσιολογικής χροιάς και ένθερμης υποστήριξης από το δεξί άκρο του πολιτικού άξονα – «ιδεολογία του φύλου» ή «ΛΟΑΤΚΙ ιδεολογία» (οι όροι χρησιμοποιούνται παράλληλά ή/και εναλλάξ) στην καρδιά της Ευρώπης και – έως πρόσφατα – και στην Αμερική, η προσπάθεια ενοχοποίησης του καθημερινού και πολυμετωπικού αγώνα ενάντια στη σεξιστική και ομο/τρανσφοβική αντίδραση σε κάθε θετικό βήμα προς την πλήρη ισότητα ως «δικτατορία της πολιτικής ορθότητας», καλούν σε εγρήγορση και ευρείες κοινωνικές συμμαχίες.»
Ο δημοσιογράφος, Νίκος Δασκαλόπουλος, αναφέρει σχετικά: «Ειδικά σήμερα, με τη συσσωρευμένη γνώση και κατακτήσεις των φεμινισμών, οι ίδιοι οι άντρες συνειδητοποιούν τους περιορισμούς που τους έχουν επιβληθεί: ο κυρίαρχος κυριαρχείται από την κυριαρχία του: ο άντρας που δεν ταιριάζει στο ετεροκανονικό πλαίσιο ακόμα και ως ετεροκανονικός (ανα)γνωρίζει μέσα από τις φωνές των γυναικών με τις οποίες συνυπάρχει, το μέγεθος της ανδρικής κυριαρχίας και βίας, το μίσος, την κακότητα, και ταυτοχρόνως τα ψεύδη αυτής της πραγματικότητας. Τα ψεύδη τόσο στην υλικότητά τους, όσο και στη γλωσσική τους αναπαράσταση. Έτι περισσότερο, όταν οι καταπιέσεις είναι πολλαπλές, κι οι αντιστάσεις, τα χειραφετητικά αιτήματα είναι πολλαπλά.»
Λοιπόν, ποια η θέση του άντρα στους φεμινισμούς; Όσο κι αν καταπιέζεται κι ο ίδιος, η πατριαρχία τού υπόσχεται έναν κεντρικό ρόλο, αυτόν του καταπιεστή• στους φεμινισμούς πάλι καλείται να ζήσει με έναν εντελώς διαφορετικό τρόπο. Με τον τρόπο της ισότητας.
Και συμπληρώνει: «Μέσα από τις έμφυλες και ταυτοχρόνως φυλετικές και ταξικές καταπιέσεις, γεννήθηκε το ’70 από μαύρες σοσιαλίστριες λεσβίες φεμινίστριες η διαθεματικότητα. Το σύγχρονο θεωρητικό και πρακτικό εργαλείο πολυμετωπικού αγώνα που έχει φτάσει στο κέντρο πια του πολιτικού. Λοιπόν, ποια η θέση του άντρα στους φεμινισμούς; Όσο κι αν καταπιέζεται κι ο ίδιος, η πατριαρχία τού υπόσχεται έναν κεντρικό ρόλο, αυτόν του καταπιεστή• στους φεμινισμούς πάλι καλείται να ζήσει με έναν εντελώς διαφορετικό τρόπο. Με τον τρόπο της ισότητας. Αλλά του το προσφέρει, εδώ και τώρα, σε αντίθεση με την πατριαρχία που πρώτα του ζητά να κυριαρχεί ασταμάτητα και εν τέλει σε όλους ιδανικά, κάτι που ποτέ δεν κατακτιέται, ποτέ δεν ολοκληρώνεται, ένα γίγνεσθαι (αυτο)κακοποίησης. Η πατριαρχία όπως και οι φεμινισμοί, ως ενδεχομενικές καταστάσεις, ως δυναμικά, ιστορικά πράγματα, είναι και σχέσεις — οι σχέσεις με τους άλλους• από τη μία σχέσεις κυριαρχιών, από την άλλη σχέσεις συμμαχιών. Ακριβώς γι’ αυτό είναι οι ίδιες οι σχέσεις της ίδιας της ιστορικής περιόδου που ζούμε, μεταξύ ατόμων, υποκειμένων, πολιτικών και κουλτούρων που θα αναδείξουν ποια η θέση, οι θέσεις και οι μορφές τους — ένα ζήτημα μεταβλητό, που επίσης μπορεί να είναι και στρατηγικό ή/και τακτικό ενίοτε, και που προκύπτει τόσο από συνεργασία όσο και από πάλη. Όσο συμβαίνουν αυτά, βασικός στόχος πρέπει να είναι ο εμπλουτισμός και η επέκταση της (φεμινιστικής) θεωρίας και της πράξης (της), να μην ξεγράφονται ιστορικά κεκτημένα, να μην ακυρώνονται πολιτικά επιτεύγματα, θεσμικές κατοχυρώσεις.»
Εν συνεχεία, ο Γιώργος Νικολαΐδης, συνιδρυτής της Gender Alliance Initiative, εκπαιδευτής ενηλίκων και θεατρικός συγγραφέας, δηλώνει για το ίδιο ζήτημα: «Ζούμε σε μία εποχή αδιαμφισβήτητα δύσκολη. Από τη μία η πανδημία του COVID-19 και από την άλλη η σκιώδης πανδημία, όπως την χαρακτήρισε ο ΠΟΥ, της έμφυλης βίας. Την ίδια ώρα, ωστόσο, ζούμε και μία εποχή θάρρους, που άνθρωποι σπάνε τη σιωπή τους. Που η ανάγκη για ίσες ευκαιρίες και έμφυλη ισότητα και δικαιοσύνη είναι μεγαλύτερη από τον φόβο που κρατούσε τα στόματα κλειστά. Η ανάγκη με λίγα λόγια για ένα δίκαιο και ειρηνικό κόσμο. Για ένα κόσμο που να μας χωράει όλες, όλους και όλα μας.»
Αναγνωρίζει ως αιτία της έμφυλης βίας την πατριαρχία, «μία κοινωνική συνθήκη που όλα τα ζώντα άτομα την έχουμε βιώσει και την βιώνουμε σε όλους τους τομείς της ζωής μας. Πάντα αυτή φτιάχνει τις νόρμες και ράβει τα κοστούμια που φοράμε είτε μιλάμε για αρρενωπότητες είτε για θηλυκότητες. Το αποτέλεσμα είναι σήμερα πιο ορατό από ποτέ. Κι ίσως τώρα, έχει μικρότερη σημασία το να μιλήσουμε για ευθύνες ατομικές ή συλλογικές/κοινωνικές, σημαντικότερο είναι να μιλάμε για το πώς θα βρούμε τρόπους να θεραπεύσουμε αυτό το ανοιχτό τραύμα, την κατάφωρη αδικία και το ανελέητο παιχνίδι εξουσίας.»
Σημαντικότερο είναι να μιλάμε για το πώς θα βρούμε τρόπους να θεραπεύσουμε αυτό το ανοιχτό τραύμα, την κατάφωρη αδικία και το ανελέητο παιχνίδι εξουσίας.
«Εμείς οι άντρες, τα αγόρια μπορούμε να συνταχθούμε στον αγώνα για τα έμφυλα δικαιώματα; Δίπλα στις γυναίκες και τις θηλυκότητες, τις μη στερεοτυπικές αρρενωπότητες και τους ΛΟΑΤΚΙ συνανθρώπους μας;» αναρωτιέται. «Έναν αγώνα που τα φεμινιστικά, ΛΟΑΤΚΙ και ανθρωπιστικά κινήματα σηκώνουν στις πλάτες τους όλα αυτά τα χρόνια. Μας αφορά; Φυσικά και ναι. Ήρθε, επίσης, η ώρα να μιλήσουμε για συμμαχίες. Στη “Συμμαχία των Φύλων”, συνεργαζόμαστε όλες οι έμφυλες ταυτότητες και εκφράσεις θηλυκότητας και αρρενωπότητας με στόχο την ισότιμη συνύπαρξη. Ας ξεκινήσουμε, λοιπόν, εμείς οι άντρες να βλέπουμε μέσα μας, τα στερεότυπά μας. Για το πώς είναι αποδεκτό να φερόμαστε, να μιλάμε, να ντυνόμαστε, να ζητάμε βοήθεια, να αγκαλιάζουμε, να αισθανόμαστε τρυφερά. Ας θυμηθούμε πόσες φορές ακούσαμε μικρότεροι ή ακόμα και τώρα ότι αυτό δεν είναι “αντρικό” ή το διαχρονικό σουξέ “οι άντρες δεν κλαίνε”. Ας δούμε φωτεινά παραδείγματα αντρών και αγοριών που έχουν αναγνωρίσει τα προνόμιά τους και κάνουν ένα βήμα πίσω για να συναντηθούν και συμπορευτούν με τις γυναίκες και τις θηλυκότητές που διεκδικούν τα αυτονόητα. Και ας γίνουμε και εμείς ένα τέτοιο φωτεινό παράδειγμα. Ίσως έτσι το μέλλον δεν θα είναι δυστοπικό. Ένα μέλλον που η έμφυλη δημοκρατία δεν θα είναι πολυτέλεια.»
Ως καλλιτέχνης και μουσικός, το Παιδί Τραύμα χρησιμοποιεί την τέχνη του και τοποθετείται με τα κομμάτια του απέναντι στο σεξισμό. Συγκεκριμένα, στο τραγούδι «Άνθρωπος Κακός» του τελευταίου του δίσκου σχολιάζει τη μάτσο, σεξιστική συμπεριφορά, δηλώνοντας ρητά ότι «είμαι σεξιστής και άνθρωπος κακός». Στην Popaganda είπε: «Νομίζω πως η θέση όλων μας απέναντι στο φεμινισμό πρέπει να είναι όσο πιο ένθερμη και υποστηρικτική γίνεται. Όχι μόνο σαν μια μορφή ταύτισης, αλλά κυρίως σαν μια κατάρριψη κάθε μορφής ανισότητας. Καμιά φορά σκέφτομαι πως αυτή η τεράστια ανισότητα που διαφεντεύει το ανθρώπινο είδος, είτε είναι ταξική, είτε είναι φυλετική είτε οποιαδήποτε άλλη, είναι η πηγή όλων των δεινών. Και είναι τόσο βαθιές οι ρίζες της πατριαρχίας, που ακόμα κι όσοι νομίζουμε ότι δεν μας έχουν αγγίξει, αν σκάψουμε βαθιά μέσα μας μπορεί και να βρούμε ριζωμένα κατάλοιπα πατριαρχίας που δύσκολα ξεριζώνονται. Μεγαλώσαμε και γαλουχηθήκαμε σε ένα άκρως πατριαρχικό σύστημα σχέσεων: οικογένεια, κοινωνία, κράτος. Θέλει δουλειά, τόλμη και αυταπάρνηση να σταματήσεις να θεωρείς τον εαυτό σου ανώτερο.»
«Οφείλουμε να στηρίζουμε όλες τις θηλυκότητες, να τις αφήνουμε να μοιραστούν τις ιστορίες τους, να κάνουμε ένα βήμα πίσω για να ακουστούν. Να αναγνωρίζουμε το προνόμιο και την ευκολία του να είμαστε άντρες σε μια ανδροκρατούμενη κοινωνία, αλλά να μην τα χρησιμοποιούμε για να βλάψουμε, να επιβληθούμε, να χειριστούμε και να φιμώσουμε. Ο αγώνας ενάντια στην πατριαρχία είναι αναγκαίο να γίνει σε κάθε χώρο, από κάθε άνθρωπο», πρόσθεσε ο μουσικός.
Η συμμετοχή μας είναι μάχη για ισότητα και για ελευθερία.
Μια διεθνής συμμαχία, το δίκτυο MenEngage, δουλεύει με τους άντρες, επιδιώκει να μεταμορφώσει τοξικές αρρενωπότητες και αναζητά τρόπους να εμπλέκει τους άντρες και τα αγόρια στους αγώνες υπέρ της ισότητας και της έμφυλης δικαιοσύνης σε τοπικό, εθνικό και διεθνές επίπεδο, με διαθεματικά εργαλεία. Στο δρόμο προς την απελευθέρωση, χρειάζονται περισσότερες τέτοιες πρωτοβουλίες, περισσότεροι άνδρες σύμμαχοι και φεμινιστές.
Όπως σχολιάζει, ο Θανάσης Θεοφιλόπουλος «κανείς/καμία/κανένα άτομο δεν περισσεύει. Χρειαζόμαστε ένα μαζικό και συμπεριληπτικό – cisgender και transgender γυναίκες, πολίτες, μετανάστριες και προσφύγισσες, χριστιανές, μουσουλμάνες, άθεες και άθρησκες, Ρομά γυναίκες κ.ο.κ. – και, άρα ισχυρό, φεμινιστικό κίνημα. Στο κίνημα αυτό έχουμε θέση οι άνδρες ως σύμμαχοι με αυτοκριτικό στοχασμό, παραδοχή των προνομίων μας και ταπεινοφροσύνη, που απορρέουν από την επίγνωση της μακραίωνης (και συνεχιζόμενης) κυριαρχίας της πατριαρχίας και των συνεπειών αυτής. Τέλος, δεν θα πρέπει να διαλάθει της προσοχής μας και μια άλλη σημαντική διάσταση της συμμετοχής μας στο φεμινιστικό κίνημα: ο απελευθερωτικός χαρακτήρας της. Είναι η ίδια η πατριαρχία που μας εγκλωβίζει σε συγκεκριμένους έμφυλους ρόλους και μας εξαναγκάζει να υπακούμε σε έμφυλες νόρμες. Η συμμετοχή μας είναι μάχη για ισότητα και για ελευθερία.»