Ο David Wallace Wells ζει στη Νέα Υόρκη, όπου εργάζεται ως δημοσιογράφος (είναι αρχισυντάκτης στο περιοδικό New York) οπότε είναι αναπόφευκτο να σχολιάσει καταρχάς στην Popaganda το κλίμα κοινωνικοπολιτικής έντασης που επικρατεί στις ΗΠΑ μετά τη δολοφονία του Τζορτζ Φλόιντ. «Όλο αυτό που συμβαίνει είναι τρομακτικό, ταυτόχρονα όμως γεννά έμπνευση. Η κατάσταση αλλάζει με γρήγορο ρυθμό, είναι δύσκολο να προβλέψει κανείς πώς θα εξελιχθούν τα πράγματα ακόμη και μετά από πέντε μέρες. Φαίνεται όμως ότι οι δυνάμεις του Καλού γίνονται πιο ισχυρές, ενώ εξασθενούν οι δυνάμεις που αντιτίθενται στο Καλό. Τα βίαια επεισόδια και οι συγκρούσεις διαδηλωτών-αστυνομίας έχουν ελαττωθεί, ακόμη και στον Τραμπ διακρίνεται μια τάση να μαλακώσει κάπως το λόγο του. Ίσως γιατί διάβασε τις πρόσφατες δημοσκοπήσεις που δείχνουν ότι η κοινή γνώμη που παραδοσιακά, ακόμη και στους κύκλους των προοδευτικών, στο δίπολο διαδηλωτές-αστυνομία κατά κανόνα είναι με το μέρος της αστυνομίας, τώρα πια είναι στο πλευρό των διαδηλωτών. Και πώς αλλιώς θα μπορούσε να είναι μετά από τον θάνατο του Τζορτζ Φλόιντ. Όποιος έχει δει το βίντεο δεν μπορεί παρά να συγκλονιστεί από τις βίαιες εικόνες. Αν έπρεπε να κάνω μία πρόβλεψη θα έλεγα το εξής: οι διαδηλώσεις θα συνεχιστούν, με ολοένα και μικρότερη ένταση μέχρι το φθινόπωρο, οπότε και θα περίμενε κανείς να δει την αναμόρφωση των σωμάτων ασφαλείας να παίζει σημαντικό ρόλο στην ατζέντα των προεδρικών εκλογών.»
Το αντικείμενο της δουλειάς του όμως έχει κατά βάση να κάνει με την κλιματική κρίση και κορωνίδα της πλούσιας αρθρογραφίας του αποτελεί το ρεπορτάζ του με τίτλο «Ακατοίκητη Γη» (The Uninhabitable Earth) που δημοσιεύτηκε το 2017, συζητήθηκε ίσως περισσότερο από κάθε άλλο επί του θέματος εκείνη τη χρονιά, σήμερα συγκαταλέγεται ανάμεσα στα πιο πολυδιαβασμένα στην πενηνταδυάχρονη ιστορία του New York Magazine και αποτέλεσε την αφετηρία μιας μεγάλης έρευνας που οδήγησε στην έκδοση ενός βιβλίου με τον ίδιο τίτλο (στα ελληνικά κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μεταίχμιο σε μετάφραση Κωστή Πανσέληνου). Φυσικά είναι best-seller.
«Το μήνυμα που κρύβεται στο βιβλίο “Ακατοίκητη Γη – Μία ιστορία του μέλλοντος” είναι απλό και σαφές. Διαθέτουμε ελάχιστο χρόνο -περίπου τρεις δεκαετίες- για να αποφύγουμε τις καταστροφικές συνέπειες της υπερθέρμανσης. Αλλιώς ολόκληρες περιοχές του πλανήτη θα βρεθούν κάτω από το νερό της θάλασσας. Οι κάτοικοί τους θα μεταβληθούν σε πρόσφυγες, το πόσιμο νερό θα εκλείψει, οι καλλιεργήσιμες εκτάσεις θα μειωθούν. Η ανθρωπότητα προβλέπεται να αντιμετωπίσει την πείνα, τη δίψα, τους ξεχασμένους ιούς ασθενειών που θα ξεπηδήσουν από το λιώσιμο των πάγων και τις πολεμικές συγκρούσεις που θα ξεσπάσουν ως αποτέλεσμα όλων αυτών. Η ανακύκλωση είναι σωστή, τα ηλεκτρικά οχήματα αναγκαία, οι εναλλακτικές πηγές ενέργειας είναι ευπρόσδεκτες, ακόμα και η κατάργηση του πλαστικού είναι ενδεδειγμένη. Μόνο που αυτές οι σπασμωδικές ενέργειες στερούνται νοήματος όταν βλέπεις τη συνολική εικόνα. Γιατί δεν υπάρχει πια χρόνος. Δεν μπορούμε να πειραματιζόμαστε με ανεμογεννήτριες ενώ παράλληλα υπερκαταναλώνουμε ορυκτά καύσιμα για να βολευόμαστε στην άνετη ζωή του δυτικού ανθρώπου. Οπότε ποια είναι η λύση;» έγραφε ο Δημήτρης Αναστασόπουλος στην κριτική της Popaganda.
Είναι μόνο μία από τις ερωτήσεις στις οποίες ο David Wallace-Wells απαντά με σαφήνεια ώστε να μπορέσει ο καθένας να βγάλει μετά τα συμπεράσματά του και να αποφασίσει αν είναι ψευδαίσθηση το φως που ορισμένοι βλέπουν στην άκρη του τούνελ της κλιματικής κρίσης ή αν θα έπρεπε όλοι να τα είχαμε ήδη βάψει μαύρα.
Τώρα που η ζωή επανέρχεται στον κανονικό της ρυθμό -ή έστω αποκτά το ρυθμό μιας νέας κανονικότητας- μετά την έξαρση του Covid-19 και τα lockdown ως αιχμή του δόρατος στην προσπάθεια αντιμετώπισής της πανδημίας, θα ήθελα το σχόλιο σας σχετικά με όσα ακούστηκαν όλο αυτό το πρόσφατο διάστημα για το ότι ο πλανήτης «ανέπνευσε» ακριβώς επειδή οι άνθρωποι κλειστήκαμε στα σπίτια μας.
Εν μέσω πανδημίας είδαμε μια προεπισκόπηση του κλιματικά αλλαγμένου μέλλοντος μας με την εξής έννοια: η επιβράδυνση κάθε δραστηριότητας οδήγησε στη μείωση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης. Πολλά εκατομμύρια άνθρωποι χάνουν τη ζωή τους κάθε χρόνο εξαιτίας της ρύπανσης. Προφανώς είναι σημαντικό να σωθούν αυτές οι ζωές. Αλλά πρέπει να γνωρίζουμε ότι δεν είναι όλα ρόδινα όσον αφορά τη μείωση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης. Από μόνη της οδηγεί εν μέρει και σε αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη, γιατί τα σωματίδια αντανακλούν πίσω στο διάστημα το φως του ήλιου. Δεν ξέρουμε ακριβώς πόσο θα αυξηθεί η θερμοκρασία εξαιτίας μιας ενδεχόμενης μείωσης της ρύπανσης, κάποιοι μιλάνε για μισό βαθμό Κελσίου, κάποιοι για ένα βαθμό, αλλά είναι βέβαιο ότι η μείωση ή ακόμη και η εξαφάνιση των μικροσωματιδίων θα έχει τρομερά οφέλη για τη δημόσια υγεία μεν, σοβαρές συνέπειες ως προς τη θερμοκρασία του πλανήτη δε.
Κατά τη γνώμη μου είναι μια ανταλλαγή που αξίζει να γίνει. Πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι σχετικά με την κλιματική κρίση, δεν υπάρχει καμία τέλεια λύση. Έτσι όπως έχουν έρθει τα πράγματα, ακόμη και το καλύτερο σενάριο για το μέλλον εμπεριέχει κάποιο κόστος. Αυτή είναι μία από τις συνέπειες του να ζούμε ήδη έξω από τα όρια της ανθρώπινης εμπειρίας ως τώρα, προσπαθώντας να προσδιορίσουμε την έννοια της όσο το δυνατόν πιο δίκαιης ευημερίας. Δεν πρέπει όμως κανείς να πιστεύει ότι ανταλλάσσοντας, για παράδειγμα, μια πηγή ενέργειας με μια άλλη, ανανεώσιμη όπως τις λέμε, τα πράγματα θα είναι τέλεια. Υπάρχει πάντα κάποιο κόστος.
Στο βιβλίο σας γράφετε ότι αν η θερμοκρασία του πλανήτη αυξηθεί κατά τέσσερις βαθμούς Κελσίου, θα είναι σαν να ζούμε στην κόλαση. Επιπλέον σημειώνετε ότι είναι αδύνατο να αποτρέψουμε μια αύξηση της τάξης των δύο βαθμών ακόμη και αν ληφθούν από όλους τα πιο δραστικά μέτρα. Μπορείτε να μου δώσετε μερικά ενδεικτικά παραδείγματα του τι σημαίνει η διαφορά των δύο βαθμών που χωρίζει τα δύο σενάρια;
Πρέπει πάντα να μιλάμε με δεδομένα. Είναι δεδομένο ότι η θερμοκρασία θα αυξηθεί κατά δύο βαθμούς. Πρόσφατα δημοσιεύτηκε μια νέα μελέτη σύμφωνα με την οποία οι πιθανότητες να αποφευχθεί αυτή η αύξηση είναι 0,03%. Τρεις πιθανότητες στις δέκα χιλιάδες. Αύξηση δύο βαθμών Κελσίου σημαίνει ότι θα έχουμε 150 εκατομμύρια θανάτους εξαιτίας της ατμοσφαιρικής ρύπανσης. Σημαίνει ότι οι καταιγίδες που χτυπούσαν μια φορά κάθε αιώνα, θα εμφανίζονται μια φορά το χρόνο. Σημαίνει ότι ολόκληρα τμήματα του πλανήτη στα οποία σήμερα κατοικούν πάνω από 1,5 δισ. άνθρωποι, θα μετατραπούν σε ακατοίκητες εκτάσεις. Σημαίνει ότι οι πάγοι στους πόλους θα λιώνουν με έναν μη αναστρέψιμο ρυθμό που σε βάθος μερικών αιώνων μπορεί να οδηγήσει σε αύξηση της στάθμης της θάλασσας κατά 80 μέτρα, δηλαδή αρκετά για να βυθιστούν τα 2/3 των μεγάλων αστικών κέντρων ανά τον κόσμο. Σημαίνει ότι οι πόλεμοι θα αυξηθούν κατά τουλάχιστον 50%, και οι κλιματικοί πρόσφυγες κατά εκατοντάδες εκατομμύρια. Όλο αυτό βασικά θα συμβεί. Στην πραγματικότητα πρόκειται για το καλύτερο σενάριο.
Μια αύξηση της τάξης των 4 βαθμών Κελσίου θεωρώ ότι είναι σχετικά μη πιθανή. Τα πράγματα είναι καλύτερα σε σχέση με πριν από μερικά χρόνια, φαίνεται ότι έχει πιάσει τόπο η όποια προσπάθεια για αλλαγή πλεύσης, οπότε μάλλον θα αποφευχθεί αυτό το σενάριο τουλάχιστον για τον αιώνα που διανύουμε. Αν όμως συνέβαινε κάτι τέτοιο θα σήμαινε πτώση κατά 30% του παγκόσμιου ΑΕΠ, δηλαδή διπλάσια από τη Μεγάλη Ύφεση, και μάλιστα θα ήταν μη αναστρέψιμη. Επίσης θα γινόταν ακατοίκητη μια έκταση γης στην οποία σήμερα ζουν 3,5 δισ. άνθρωποι, άρα θα είχαμε τουλάχιστον διπλάσιους κλιματικούς πρόσφυγες από το προηγούμενο, καλύτερο σενάριο. Θα ερχόμασταν αντιμέτωποι με διπλάσιους πολέμους, και όχι απλά κατά 50% περισσότερους. Οι γεωργικές εκτάσεις θα μειώνονταν κατά τουλάχιστον 50% και θα έπρεπε να ταΐσουν 50% περισσότερους ανθρώπους. Επίσης πολλές περιοχές του πλανήτη θα δέχονταν μεγάλα πλήγματα εξαιτίας ταυτόχρονων έντονων καιρικών φαινομένων, ξηρασία, πλημμύρες, ανεμοστρόβιλους και όχι μόνο, όλα μαζί. Και η οικονομική ζημία παγκοσμίως θα έφτανε τα 600 τρις δολάρια, που είναι τα διπλάσια από όσα υπάρχουν σε όλο τον κόσμο σήμερα.
Αυτά λοιπόν είναι δύο σημαντικά σενάρια. Στο ένα ξέρουμε ότι οδηγούμαστε. Το άλλο είναι το χειρότερο δυνατό. Ίσως κάποιος να σκεφτεί ότι το ένα δεν είναι και πολύ καλύτερο από το άλλο, σωστά; Κι όμως αυτή η αντίληψη είναι ανακριβής. Πρέπει να κάνουμε ό,τι περνάει από το χέρι μας για να ελαττώσουμε έστω και κατ’ ελάχιστο την οδύνη που θα βιώσουμε εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής. Είναι σημαντικό να έχουμε κατά νου ότι κάθε επιπλέον δεκαδικό ποσοστό ενός βαθμού Κελσίου θα προκαλέσει πολύ περισσότερη οδύνη, οπότε κάθε αποτροπή θα είναι κέρδος. Πρέπει όμως να έχουμε επίσης κατά νου ότι την κατάσταση στην οποία ξέρουμε ότι σίγουρα θα οδηγηθούμε -αύξηση θερμοκρασίας κατά δύο βαθμούς- μέχρι πολύ πρόσφατα την ορίζαμε ως καταστροφική και πιστεύαμε ότι ο άνθρωπος δεν θα μπορούσε να επιβιώσει. Κι όμως, θα βρούμε τρόπους να υπάρξουμε σε αυτό το νέο κόσμο. Θα προσαρμοστούμε. Θα αναπτύξουμε αξιόπιστα συστήματα. Η πολιτική θα εξελιχθεί, κατά ένα ποσοστό με γνώμονα τον ανθρωπισμό, κατά ένα άλλο όχι και τόσο. Ό,τι και να συμβεί, στο τέλος του αιώνα θα ζουν δισεκατομμύρια άνθρωποι στον πλανήτη. Θα πρέπει όμως να μάθουμε να αντιμετωπίζουμε κλιματικές καταστάσεις που θα είναι πιο «χαοτικές» από ό,τι έχει αντιμετωπίσει μέχρι σήμερα το είδος μας. Κάτι που σημαίνει ότι η ανθρώπινη ζωή μέχρι το τέλος του αιώνα θα καθοριστεί από το πώς θα ανταποκριθούμε σε αυτή τη νέα κατάσταση. Πιθανότατα θα είναι το μεγαλύτερο τεστ ως προς την ενσυναίσθηση, την αντοχή και την προσαρμοστικότητα που έχει αντιμετωπίσει ποτέ ο άνθρωπος. Αν μη τι άλλο θα περάσουμε τη βάση. Ο άνθρωπος θα επιβιώσει. Το θέμα είναι πώς. Ανησυχώ ιδιαίτερα όμως για το τι είδους πολιτικές θα κυριαρχήσουν σε ένα κόσμο που καθορίζεται από την κλιματική οδύνη περισσότερο από ποτέ άλλοτε στο παρελθόν.
Πρόσφατα ο Τομά Πικετί σας είπε στο περιοδικό New York ότι κατά τη γνώμη του η φορολογία στο διοξείδιο του άνθρακα είναι κομμάτι της λύσης αλλά «αν δεν το κάνεις με ένα τρόπο που θα συνοδεύεται από μια πολύ φιλόδοξη μείωση της ανισότητας και μια πολύ φιλόδοξη αλλαγή στην καπιταλιστική οικονομική δομή, είναι μια αντιπαραγωγική πρακτική». Συμφωνείτε μαζί του και εν γένει με όσους υποστηρίζουν ότι δεν έχει ιδιαίτερο νόημα να μιλάμε για αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης αν την απομονώσουμε από το πλαίσιο της πολιτικής και συγκεκριμένα του καπιταλισμού;
Η κλιματική αλλαγή είναι η απόδειξη ότι το σύστημα της οικονομικής δραστηριότητας που ισχύει επί μερικές γενιές σε κάποια τμήματα του πλανήτη και επί αιώνες ολόκληρους σε κάποια άλλα, είναι πια μη βιώσιμο. Όχι ότι δεν έχουν υπάρξει δηλαδή και άλλες ενδείξεις επ’ αυτού, όπως η οικονομική κρίση του 2008. Κατά τη γνώμη μου, παραμένει ανοιχτό το ερώτημα: πρέπει να απαλείψουμε αυτό το σύστημα ή να το «ανακαινίσουμε»; Αν η σωστή απάντηση είναι η δεύτερη, σε ποιο βαθμό και προς ποια κατεύθυνση; Συμφωνώ με τον Πικετί όταν λέει ότι από μόνη της η αποανάπτυξη θα είχε καταστροφικές συνέπειες για τους φτωχούς. Θα είχε καταστροφικές συνέπειες ακόμη και για τις πλούσιες χώρες που όμως είναι λιγότερο πλούσιες από άλλες. Νομίζω ότι η ανάπτυξη υπήρξε ο καλύτερος σύμμαχος στην ακμή του ανθρώπου σε όλη την ιστορία του είδους μας. Αλλά πρέπει να επιτυγχάνουμε την ανάπτυξη με διαχειρίσιμους, δίκαιους και βιώσιμους τρόπους. Και πρέπει φυσικά να μην επιτρέψουμε αυτή η ανάπτυξη να ωφελεί μόνο τους λίγους.
Ως Αμερικανός που μεγάλωσε στα χρόνια του Κλίντον έχω μια ενστικτώδη νεοφιλελεύθερη αφετηρία στο πώς βλέπω τα πράγματα. Πιστεύω ότι η ανάπτυξη μπορεί να ωφελήσει τους πολλούς, αρκεί να αναγνωρίσουμε και να διορθώσουμε τις «τρύπες» του συστήματος. Από μόνη της η έντονη οικονομική δραστηριότητα δεν μπορεί να οδηγήσει σε έναν καλύτερο κόσμο. Πρέπει οι πολιτικές δυνάμεις να να κατευθύνουν τα οφέλη της ανάπτυξης προς εκείνους που τα έχουν ανάγκη. Ο Τζεφ Μπέζος, ο Μαρκ Ζάκερμπεργκ, δεν χρειάζονται τόση οικονομική ανάπτυξη. Ούτε εγώ, που είμαι κομμάτι της ανώτερης μεσαίας τάξης. Ξέρω ότι υπάρχουν πολλοί άνθρωποι που χρειάζονται περισσότερο από μένα την ανάπτυξη, αυτό που λέμε «καλή ζωή» και θα έπρεπε να είναι ηθική υποχρέωση όσων κινούν τα νήματα του συστήματος να τους δώσουν τις ευκαιρίες που χρειάζονται ώστε να αναπτυχθούν. Για να συμβεί όμως αυτό είναι απαραίτητο να σταθεροποιηθεί η κατάσταση του κλίματος. Γιατί αν η θερμοκρασία συνεχίσει να αυξάνεται χωρίς να κάνουμε τίποτα, υπολογίζεται ότι στα μέσα του αιώνα σε πολλές χώρες θα είναι πρακτικά αδύνατη η ανάπτυξη. Και οι περισσότερες από αυτές θα είναι χώρες σαν την Ινδία ή τη Νιγηρία, όχι σαν την Κίνα ή τη Γερμανία, κάτι απαράδεκτο από ηθική σκοπιά. Πολλές χώρες του νοτίου ημισφαιρίου δεν έχουν τα μέσα να αντιμετωπίσουν τις συνέπειες της κλιματικής κρίσης, ούτε μπορούν να αναπτυχθούν οικονομικά – πρόκειται για συγκοινωνούντα δοχεία.
Η κλιματική αλλαγή είναι η απόδειξη ότι το σύστημα της οικονομικής δραστηριότητας που ισχύει επί μερικές γενιές σε κάποια τμήματα του πλανήτη και επί αιώνες ολόκληρους σε κάποια άλλα, είναι πια μη βιώσιμο. Όχι ότι δεν έχουν υπάρξει δηλαδή και άλλες ενδείξεις επ’ αυτού, όπως η οικονομική κρίση του 2008. Παραμένει ανοιχτό το ερώτημα: πρέπει να απαλείψουμε αυτό το σύστημα ή να το “ανακαινίσουμε”;
Ας υποθέσουμε ότι κάνω ανακύκλωση, ότι τρώω λιγότερο κρέας, ότι δεν έχω διαρκώς αναμμένα όλα τα φώτα στο σπίτι, αλλά οδηγώ τζιπ για να πάω στη δουλειά. Θέλω να πω το εξής: υπάρχει κάποιο κατώφλι προσωπικής, οικολογικής δραστηριοποίησης που πρέπει να περάσω για να μπορώ να κοιμάμαι ήσυχος τα βράδια ξέροντας ότι κάνω το καλύτερο που μπορώ;
Κατά τη γνώμη μου η κύρια συνεισφορά που το κάθε άτομο μπορεί να κάνει ως προς την κλιματική κρίση, είναι πολιτική, δεν έχει να κάνει με τις καταναλωτικές συνήθειες. Το πιστεύω αυτό γιατί η επιστήμη μας λέει ότι για να σταθεροποιήσουμε τη θερμοκρασία του πλανήτη σε οποιοδήποτε επίπεδο, ακόμη και σε εκείνα που θα είναι σαν κόλαση, δεν πρέπει απλά να μειώσουμε τις εκπομπές ρύπων αλλά να τις εξαλείψουμε. Οπότε αν κάποια στιγμή θέλουμε να σταματήσουμε την υπερθέρμανση του πλανήτη στους 2 ή στους 4 ή στους 6 βαθμούς, πρέπει να εξαλείψουμε απόλυτα τις εκπομπές ρύπων. Αν το 2050 ή το 2075 έχουμε κάνει εξαιρετική δουλειά κι έχουμε καταφέρει να μειώσουμε τις εκπομπές ρύπων κατά 95%, ακόμη κι αυτό το μικρό υπόλοιπο 5% θα συνεχίσει να θερμαίνει τον πλανήτη.
Αν όντως θέλουμε μηδενικές εκπομπές ρύπων πρέπει να αναδιαμορφωθεί όποια πλευρά της σύγχρονης ζωής που αφήνει ανθρακικό αποτύπωμα. Δυστυχώς μιλάμε για σχεδόν κάθε πλευρά της σύγχρονης ζωής: ενέργεια, βιομηχανία, γεωργία, κατασκευές, μεταφορές, και τόσοι άλλοι τομείς θα πρέπει να οδηγηθούν σε μηδενικό αποτύπωμα, κάτι ανέφικτο χωρίς μεγάλης κλίμακας πολιτικές πρωτοβουλίες και αλλαγές. Εσύ μπορείς να επιλέξεις να επιλέξεις να οδηγείς ηλεκτρικό αυτοκίνητο αντί για SUV, αλλά αν δεν αποφασίσει κάθε άνθρωπος στον πλανήτη να μην πατήσει ποτέ ξανά το γκάζι σε ένα αυτοκίνητο που καίει βενζίνη ή πετρέλαιο, δεν θα έχει νόημα. Χρειαζόμαστε λοιπόν συστημικές αλλαγές ώστε για παράδειγμα οι δημόσιες συγκοινωνίες να χρησιμοποιούν ανανεώσιμη ενέργεια και να είναι πολύ πιο αξιόπιστες ώστε να μη χρειάζεται να χρησιμοποιούμε τα αυτοκίνητα μας. Ή χρειαζόμαστε άλλους τρόπους να καλλιεργούμε την τροφή μας. Δεν οδηγεί πουθενά το δίλημμα «ηθικός/ανήθικος καταναλωτής». Εσύ και εγώ και οι φίλοι μας και εκατοντάδες φίλοι τους δεν μπορούμε να αναμορφώσουμε το δίκτυο ηλεκτρικής ενέργειας των χωρών μας χωρίς την παρέμβαση της πολιτικής ηγεσίας. Κατά τη γνώμη μου αυτός είναι ο πιο σημαντικός μοχλός πίεσης.
Με τα παραπάνω δεν εννοώ ότι οι προσωπικές επιλογές μας ως προς το πώς κινούμαστε και τι καταναλώνουμε δεν έχουν σημασία. Έχουν στο επίπεδο πολιτικής πίεσης που μπορούν να προκαλέσουν, εφόσον οι πολιτικοί ηγέτες λάβουν το μήνυμα της αλλαγής που επιθυμούν οι πολίτες. Η μείωση των εκπομπών ρύπων όμως μπορεί να επιτευχθεί σε ένα υπολογίσιμο βαθμό μόνο αν προκύψει μέσω συστημικών, και όχι ατομικών, αλλαγών. Αυτό αποδεικνύεται και εν μέσω πανδημίας: το 2020 η μείωση στις εκπομπές ρύπων παγκοσμίως θα είναι μεγαλύτερη από αυτή που προκλήθηκε από την οικονομική κρίση του 2008 ή από τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης, θα αγγίξει το άνευ προηγουμένου 6-8%. Είναι η συνέπεια μιας τρίμηνης σχεδόν παύσης εργασιών της παγκόσμιας οικονομίας. Ακόμη όμως κι αυτό το ποσοστό δεν θα αλλάξει δραστικά τη μεγάλη εικόνα της κλιματικής κρίσης. Ήδη στην Κίνα, όπου έχει γίνει πλήρης επανεκκίνηση της βιομηχανικής δραστηριότητας, οι εκπομπές ρύπων έχουν επιστρέψει στο επίπεδο του Ιανουαρίου. Αν θέλουμε να πετύχουμε η θερμοκρασία του πλανήτη να μην αυξηθεί περισσότερο από δύο βαθμούς, η παγκόσμια κοινότητα των επιστημόνων λέει ότι πρέπει να μειώνουμε τις εκπομπές ρύπων κάθε χρόνο κατά 8% μέχρι το 2030 και μετά να τις μειώσουμε ακόμη περισσότερο. Που σημαίνει ότι πρέπει να μειώνονται κάθε χρόνο όσο μειώθηκαν ενώ σχεδόν σταμάτησε η παγκόσμια οικονομία εξαιτίας του covid-19. Χρειαζόμαστε λοιπόν ένα σύστημα που θα μας καλύπτει ως προς τις ανάγκες μας για μετακινήσεις, διατροφή κλπ, ένα σύστημα που θα μειώνει τις εκπομπές ρύπων κατά 8% κάθε χρόνο και όλο αυτό χωρίς να παγώσει η παγκόσμια οικονομία. Αποδεικνύεται λοιπόν περίτρανα ότι η ατομική πρωτοβουλία είναι ανεπαρκής. Χρειάζεται συστημική αλλαγή.
«Δεν οδηγεί πουθενά το δίλημμα “ηθικός/ανήθικος καταναλωτής”. Εσύ και εγώ και οι φίλοι μας και εκατοντάδες φίλοι τους δεν μπορούμε να αναμορφώσουμε το δίκτυο ηλεκτρικής ενέργειας των χωρών μας χωρίς την παρέμβαση της πολιτικής ηγεσίας. Κατά τη γνώμη μου αυτός είναι ο πιο σημαντικός μοχλός πίεσης»
Μέχρι πρότινος υπήρξε μια περίοδος που κυριολεκτικά δεν μπορούσες να αναφερθείς στην κλιματική κρίση χωρίς να ακουστεί το όνομα της Γκρέτα Τούνμπεργκ. Πιστεύετε ότι η μετατροπή ορισμένων ακτιβιστών σε διασημότητες εξυπηρετεί ένα τόσο σημαντικό σκοπό;
Εν συντομία θα πω ότι το κέρδος είναι κατά πολύ μεγαλύτερο από το κόστος. Προφανώς κάποιοι εκνευρίζονται από τη Γκρέτα και το γεγονός ότι ένα νεαρό κορίτσι έγινε το σύμβολο ενός πολιτικού κινήματος. Όταν βλέπω όμως τα αποτελέσματα των κινητοποιήσεων που ηγήθηκε η Γκρέτα, τα κέρδη για όλους μας είναι αδιάψευστα. Την κριτικάρουν όσοι δεν θέλουν να αλλάξει τίποτα ως προς την κλιματική κρίση. Η αλήθεια είναι ότι η Γκρέτα δεν ζήτησε να τοποθετηθεί επικεφαλής της παγκόσμιας πολιτικής για το κλίμα, όπως και κανένα άλλο από τα παιδιά που έγιναν ακτιβιστές. Αυτό που ζητάνε είναι να ακούσουν τους επιστήμονες αυτοί που καθορίζουν τις πολιτικές. Είναι άδικο να κριτικάρεις ακτιβιστές σαν τη Γκρέτα ή να νιώθεις άβολα λόγω των υποτιθέμενων ηγετικών τους βλέψεων. Δεν κυνηγούν ηγετικές θέσεις. Κυνηγούν τους ηγέτες. Και η αλήθεια είναι ότι σε πολλές περιπτώσεις χρειαζόμαστε νέους ηγέτες γιατί κατά πλειοψηφία έχουν αποτύχει σχετικά με την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης. Ευτυχώς έχουμε αρχίσει να βλέπουμε να μπαίνει στην ατζέντα της πολιτικής το κλίμα. Δυστυχώς αυτό συμβαίνει με αργό ρυθμό. Τουλάχιστον όμως συμβαίνει. Είναι ενθαρρυντικό ακόμη και το ότι ορισμένοι κραταιοί επιχειρηματίες -ίσως και εντελώς επιφανειακά σκεπτόμενοι, αλλα δεν έχει σημασία- μιλάνε για το κλίμα.
Ο κόσμος δεν είναι ακόμη εκεί που θα έπρεπε να είναι, αλλά τουλάχιστον δεν ξέμεινε εκεί που ήταν. Ενδεικτικό είναι ότι στις ΗΠΑ που μπαίνουν σε προεκλογική περίοδο, ο Joe Biden, τον οποίο οι κλιματικοί ακτιβιστές θεωρούν απόλυτα ξεπερασμένο και τη χειρότερη επιλογή ανάμεσα στους υποψήφιους για το χρίσμα των Δημοκρατικών, έχει μια ατζέντα για το κλίμα πολύ πιο προοδευτική απ’ αυτή που είχε η Χίλαρι Κλίντον, που με τη σειρά της σκόπευε να κάνει πολύ περισσότερα απ’ όσα έκανε ο Ομπάμα. Βλέπουμε δηλαδή ότι έχει ανέβει ψηλά στην ατζέντα ένα ζήτημα που πρόσφατα κάποιοι δεν θεωρούσαν καν απαραίτητο να σχολιάσουν. Ελπίζω λοιπόν ότι αυτό θα συνεχίσει να συμβαίνει και οι πολιτικές που θεωρούνται σήμερα «ακραίες», το 2030 θα είναι ξεπερασμένες γιατί θα έχουμε προοδεύσει. Δεν είμαι σίγουρος ότι θα συμβεί. Αλλά βλέπουμε πρώτη φορά τους ηγέτες να μην κλείνουν τα αυτιά τους. Αυτό συμβαίνει για τρεις λόγους: Είναι οι κλιματικοί ακτιβιστές που ακούγονται πιο δυνατά από ποτέ, είναι τα ακραία καιρικά φαινόμενα δεν μπορούν παρά να πείσουν κάθε νοήμονα πολίτη, είναι οι επιστήμονες που μιλάνε δημόσια. Είναι όμως και η αλλαγή στάσης των οικονομολόγων. Ας μην κρυβόμαστε, οι πολιτικοί ηγέτες λαμβάνουν πολύ σοβαρά τις απόψεις τους. Και τώρα πια όλοι οι σώφρονες οικονομολόγοι λένε ότι η αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης δεν σηκώνει άλλη αναβολή.
Είστε λοιπόν ένας αισιόδοξος ρεαλιστής.
Πάντα λέω ότι η αισιοδοξία είναι θέμα προοπτικής. Αν θέλεις να διατηρήσεις το κλίμα μέσα στο οποίο γεννήθηκε ο ανθρώπινος πολιτισμός, δεν έχεις καμία ελπίδα, ήδη ζούμε σε ένα διαφορετικό κλίμα. Αν θέλεις να διατηρήσεις το κλίμα όπως είναι σήμερα, επίσης δεν έχεις καμία ελπίδα, η θερμοκρασία θα αυξηθεί, η ανθρωπότητα θα ταλαιπωρηθεί. Τουλάχιστον όμως τώρα πια φαίνεται ότι έχουμε αρχίσει να κάνουμε κάποια πράγματα ώστε να επηρεάσουμε την τροχιά πάνω στην οποία βρισκόμαστε, προσπαθούμε να ισιώσουμε την καμπύλη ώστε το μέλλον να είναι σχετικά βιώσιμο, σχετικά πράσινο, σχετικά καλό. Αυτή είναι μια λογική αφετηρία σκέψης για να αποφασίσει κανείς αν είναι αισιόδοξος ή απαισιόδοξος.