Στα δυτικά μέσα, ένα από τα θέματα των ημερών που απασχολεί τον κόσμο με έντονες διαμάχες και αψιμαχίες είναι ο βανδαλισμός έργων τέχνης σε διάφορα μουσεία από ακτιβίστριες και ακτιβιστές που θέλουν να τραβήξουν την προσοχή σε ένα ζήτημα που θα έπρεπε να αποτελεί το σημείο αφετηρίας κάθε πολιτικής και θέμα συζήτησης σε κάθε παρέα: τη βιωσιμότητα του πλανήτη μας και η ευθεία απειλή που αντιμετωπίζει.
Όσο οι εταιρείες πετρελαίου διπλασιάζουν τα κέρδη τους το 2022, τρεις εκθέσεις του ΟΗΕ που δημοσιεύτηκαν τις τελευταίες δύο ημέρες προειδοποιούν ότι χάνουμε πια τις προθεσμίες για την αναχαίτιση της καταστροφής.
Σύσσωμη, όμως, η δημόσια σφαίρα εκφράζει την οργή της απέναντι σε νέα άτομα που αποφάσισαν να χρησιμοποιήσουν τα «Ηλιοτρόπια» του Βίνσεντ Βαν Γκογκ (μεταξύ άλλων διάσημων έργων) ως αφορμή αφύπνισης για τα πραγματικά ηλιοτρόπια εκεί έξω. Ή μάλλον για κάτι πολύ περισσότερο από ηλιοτρόπια. Για την ίδια τη ζωή πάνω στον πλανήτη και την ολοκληρωτική καταστροφή που έρχεται, όχι με έναν γρήγορο και ισοπεδωτικό τρόπο αλά Apocalypse Now, αλλά αργά και βασανιστικά.
Παντού στο διαδίκτυο βλέπουμε την κατακραυγή τέτοιων «ακραίων» δράσεων όπως το να ρίχνεις σούπα σε έναν πίνακα ζωγραφικής, ο οποίος ξέρεις ότι δεν θα πάθει κάτι, γιατί τα έργα τέχνης έχουν ένα προστατευτικό γυαλί που αποτρέπει την φθορά. Κάτι που ο πλανήτης δεν διαθέτει. Κι αυτό είναι κάτι που γνώριζαν καλά οι αγωνίστριες κι οι αγωνιστές για το περιβάλλον του κινήματος Just Stop Oil.
Το σύνηθες επιχείρημα που ακούγεται σε αυτές τις περιπτώσεις είναι ότι αποξενώνουν και απομακρύνουν τον κόσμο από κάθε λογής δράση για το κλίμα, αλλά ας είμαστε ειλικρινείς: Πού είναι τόσο καιρό το ενδιαφέρον και οι πράξεις; Πού είναι οι πολιτικές που χτίζουν το μονοπάτι προς μια κλιματική δημοκρατία; Πού είναι οι πιο «σεβαστοί» τρόποι να εξεγερθείς και να διαδηλώσεις για το περιβάλλον;
Αν τις αναζητήσεις, σε τοπικό, εθνικό, ευρωπαϊκό ή διεθνές επίπεδο, πρέπει να ψάξεις για «ψύλλο στ’ άχυρα» και θα χρειαστείς και κυάλια για να δεις τις δράσεις που πραγματικά παράγουν θετικό αντίκτυπο και δεν είναι απλά greenwashing ή το ελάχιστο της απαιτούμενης προσπάθειας για ουσιαστική αλλαγή.
Από τις δολοφονικές πλημμύρες στο Αφγανιστάν και την Ελλάδα, μέχρι τις καταστροφικές πυρκαγιές σε όλα τα μήκη και πλάτη της γης, η κλιματική κρίση δίνει το παρών καθημερινά, με ολοένα και πιο ακραιφνή τρόπο. Τα εγκλήματα που συντελούνται εναντίον του περιβάλλοντος δεν είδαμε να απασχολούν ούτε στο ⅕ την κοινή γνώμη που σπαταλάει (σοσιαλ)μιντιακό χωροχρόνο, κρίνοντας και κατακρίνοντας τις πράξεις ακτιβιστριών και ακτιβιστών που προσπαθούν να μας ξεσηκώσουν και να μας ταρακουνήσουν (κάποιες φορές και να μας ανοίξουν τα μάτια) μπροστά στην κλιματική καταστροφή που συμβαίνει ήδη.
Αν ήταν ταινία, θα βλέπαμε από κάτω το μήνυμα «Παίζεται τώρα σε μια αίθουσα δίπλα σου». Έτσι και η κλιματική κρίση «παίζεται τώρα» σε ένα σπίτι δίπλα μας -ή και στο δικό μας.
Δεν είναι τόσο σέξι μια πορεία για το κλίμα;
Μπορεί ένας συμβολικός βανδαλισμός που φιλοδοξεί να ξυπνήσει την κοινή γνώμη να δημιουργεί άλλα προβλήματα, ωστόσο γιατί δεν βλέπουμε κάποια αντίσταση από τα αμέτρητα άτομα που δηλώνουν τόσο έντονα το ενδιαφέρον τους τώρα; Δεν είναι τόσο σέξι μια πορεία για το κλίμα; Είναι bigger than us μια τέτοια αποστολή; Μήπως δεν πουλάει τόσο; Δεν κερδίζει αρκετά likes και comments στα social media; Μας ρίχνει την διάθεση; Δεν μπορούμε να δούμε μια σπιθαμή φωτός και θετικών πρακτικών όσον αφορά το περιβάλλον μας;
Όποια και να είναι τα πιθανά προβλήματα και οι τριβές σχετικά με την περιβαλλοντική πάλη, το σίγουρο είναι ότι χρειάζεται να ασκηθεί πίεση από κάθε πλευρά. Με κάθε τρόπο. Εκτός αν συμφωνούμε με το δόγμα TINA (“There Is No Alternative”) ή το «Όποιος δεν προσαρμόζεται, πεθαίνει».
Άλλωστε, πώς γίνεται να διατεινόμαστε ότι θα κλείσουν κι άλλο οι αντένες μας προς τις προειδοποιήσεις που μας στέλνουν συνεχώς η επιστημονική κοινότητα και οι απανταχού περιβαλλοντικές επιτροπές; Πως μπορούμε να δώσουμε λιγότερη σημασία σε κάτι που ήδη δίνουμε το ελάχιστο; Είναι δυνατόν να γυρίσουμε κι άλλο την πλάτη στους διαδηλωτές και τις διαδηλώτριες που πασχίζουν για το κλίμα; Πάει άλλο;
Ειδικά όταν η ιστορία έχει δείξει ότι ο κόσμος ενδιαφέρεται και κινητοποιείται περισσότερο αν η Παναγία των Παρισίων πάρει φωτιά, παρά αν για χρόνια αποψιλώνεται και καίγεται το δάσος του Αμαζονίου. Ή τα δάση της Αυστραλίας. Ή τα δάση της Εύβοιας, της Πάρνηθας, της Βαρυμπόμπης. Τα πλήθη θα εξοργιστούν τόσο πολύ αν πέσει σούπα πάνω σε ένα έργο τέχνης, αλλά αν την ίδια ώρα άνθρωποι πνίγονται στην ίδια θάλασσα που εμείς κολυμπάμε, δεν τους καίγεται καρφάκι.
Αλήθεια τώρα. Ο πλανήτης έχει ανάψει τον κόκκινο συναγερμό κι αντί να δούμε το δάσος, κοιτάμε το δέντρο; Ή μάλλον, κοιτάμε το δάχτυλο που δείχνει το δέντρο;
Η τέχνη γίνεται το όχημα για να μιλήσουμε για κάτι μεγαλύτερο από αυτήν. Ποιο το νόημα να παράγουμε τέχνη, αν δεν έχει ουσιαστικό αποτύπωμα πάνω στην καθημερινότητά μας; Αν δεν μας κάνει να σκεφτούμε, να νιώσουμε, να αναλογιστούμε για τα όσα συντελούνται γύρω μας; Γιατί η ζωή αντιμετωπίζεται ως λιγότερο σημαντική από την απεικόνιση της ζωής;
Αν θέλουμε να συνεχίσουμε να πηγαίνουμε στα μουσεία και να απολαμβάνουμε την τέχνη, πρέπει να φροντίσουμε πρώτα να υπάρχουν τα αληθινά ηλιοτρόπια και τα τοπία που απεικονίζονται στους πίνακες, από τα οποία εμπνέονται κιόλας οι καλλιτέχνες.
Τότε θα φανεί, αν μπορούμε ως ανθρωπότητα να στραφούμε προς τον ήλιο, σαν τα ηλιοτρόπια.